دقیق‌ترین ترجمه‌ قرآن را انجام داده‌ام/ تجمیع ابیات قرآنی از 500 دیوان

علی‌اکبر افراسیاب‌پور، نویسنده و دانشیار عرفان و ادیان دانشگاه شهید رجایی در گفت‌وگو با ایکنا درباره کتاب «تفسیر شاعران پارسی‌گو» گفت: با اتکا به تجربه بیست و پنج سال تدریس در دانشگاه‌های ایران و تألیف و تحقیق و انتشار بیست عنوان کتاب در حوزه عرفان، ایران‌شناسی و ادبیات فارسی، همواره به وجود تفسیری از قرآن کریم در لابه‌لای اشعار و دیوان شاعران پارسی‌گو آگاهی یافته و آرزو داشتم تا این تفسیر را از درون دیوان شاعران ادب پارسی استخراج کرده و به صورت جداگانه و ابتکاری و جذابیت‌های ویژه به فرهیختگان و ادب‌دوستان تقدیم کنم.

 

وی با اشاره به اینکه تحقیق و تألیف این اثر حدود هشت سال به طول انجامیده است، افزود: تاکنون تلمیحات قرآنی به طور پراکنده از برخی دیوان‌ها استخراج شده و شواهد آن از چند دیوان مشهور مانند مثنوی معنوی و ... پژوهش و منتشر شده است اما هرگز همه آن‌ها در یک مجموعه دیده نشده و به همین دلیل، این کتاب ابتکاری جدید محسوب می‌شود.

 

این نویسنده با اشاره به پیشینه تحقیق در این زمینه بیان کرد: گرچه پیش از این گزیده‌هایی از جلوه‌ها و تجلی‌های قرآن کریم در باب ادب پارسی منتشر شده بود اما اینکه از ابتدا تا انتهای قرآن کریم سوره به سوره و آیه به آیه در دیوان‌های ادب پارسی جستجو شده باشد، تازگی دارد و سابقه‌ای نداشته است.

 

 

افراسیاب‌پور با اشاره به روش تحقیق خود گفت: برای نگارش این اثر دو جلدی، بیش از پانصد دیوان از سروده‌های شاعران پارسی‌گوی را در قرون مختلف از کشور‌های ایران، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان و هند گردآوری کرده‌ام که حدود پنجاه نسخه آن به صورت خطی است. یعنی شاعران درجه اول و دوم و تا حدودی سوم ادبیات پارسی را مدنظر قرار داده‌ام. هر سوره قرآن کریم پس از ترجمه دقیق، ابتدا به سراغ شواهد و تلمیحات قرآنی در دیوان‌ها رفته و غیر از «بسم الله الرحمن الرحیم» که هشت صفحه شده است، بقیه آیه‌ها طوری طراحی شده که خواننده آیه‌ها و ترجمه آن‌ها و ابیات مربوط را در مقابل خود رؤیت کند. یعنی هر صفحه را که باز می‌کند، در دو صفحه مقابلش ابتدا آیات و ترجمه آن‌ها در گوشه بالای صفحه دیده می‌شود و در پایین و صفحه روبرو ابیات مربوط با شماره در مقابلش نمایان است.

 

وی تصریح کرد: برای همه آیه‌های قرآن کریم شاهد مثال‌هایی زیبا استخراج شده که همین امر، نشان از آن است که آیات الهی چه اندازه در ابیات منظوم پارسی ظهور داشته است. البته برخی آیات شاهد مثال‌های بیشتری داشته‌اند و به ناچار تعداد آیات آن صفحه کمتر در نظر گرفته شده تا نوعی تناسب هم رعایت شود.  

 

این نویسنده ادامه داد: در رابطه با صناعات ادبی، بیشتر اقتباس، تضمین، تلمیح، تأویل و ... مورد نظر بوده و یادداشت‌های من دو برابر ابیات موجود بود، از این رو تلاش کردم تا حجم کتاب کمتر شود و با انتخاب ابیات زیباتر جمع بین ظاهر و باطن قرآن کریم انجام شود. یعنی ابتدا ابیاتی انتخاب شد که عین کلمات و واژه‌های قرآنی را در خود جای داده بود، مانند تفسیر صفی علیشاه که بیشترین استفاده از همان کتاب انجام شده است و سپس به صنعت‌های دیگر پرداخته شد.

 

 

وی در ادامه گفت: دو قصیده بسیار زیبا نیز درج شده که فهرست نام همه سوره‌ها را در خود گردآورده است که یکی از آن‌ها را در ابتدا و دیگری را در پایان اضافه کرده‌ام. شاعر یکی از آن‌ها واعظ قزوینی است که در ابیاتی از این قصیده گفته است؛ «گر به ترتیب ندانی سور قرآنی/ فاتحه پس بقره باشد و آل عمران/ پس از آنهاست نساء مائده، انعام و اعراف/ دگر انفال و دگر توبه و یونس می‌دان».  

 

نویسنده کتاب «شرح جامع حدیقةالحقیقه سنایی» گفت: این شعر‌ها نشان می‌دهد که فقط مفسران رسمی و علمای بزرگ نبودند که به تفسیر قرآن پرداخته‌اند، بلکه شاعران بسیاری با درون پاک و دریافت‌های خود نکات زیبایی از قرآن را استخراج کرده‌اند که شاید در تفسیر مفسران نبوده است. به عنوان مثال مولوی چه زیبا گفته است؛ «معنی قرآن ز قرآن پرس و بس/ وز کسی کآتش زده است اندر هوس/ پیش قرآن گشت قربانی و پست/ تا که عین روح او قرآن شده‌ است» و یا ابتدانامه را که پسر مولوی به سبک پدرش سروده است، می‌گوید: «مدح حق است شعر این مردان/ زانک دلشان بود ز حق گردان/ مدح ایشان همی کند یزدان/ هست شاهد برین سخن قرآن».

 

افراسیاب‌پور با اشاره به دلایل ترجمه قرآن کریم و استفاده نکردن از ترجمه‌های انجام شده گفت: در هنگام تحقیق دریافتم که ترجمه‌های موجود از قرآن کریم، انتظارم را برآورده نمی‌کند و نیاز به ترجمه‌ای دقیق‌تر وجود دارد، به همین دلیل به ترجمه‌ای از قرآن کریم پرداختم که کاملاً وفادار به متن بوده و بدون کم و زیاد آن را ترجمه کرده‌ام، از این نظر می‌توان به طور جداگانه نیز آن را منتشر کرد.  

 

وی در پاسخ به اینکه چرا از شعر‌های شاعران معاصر استفاده نکرده است، گفت: با توجه به اینکه تعداد شاعران و شعر‌های با مضامین قرآنی بسیار زیاد است و بررسی و تدوین آن‌ها کتاب مجزایی می‌شد. از این رو این اثر به عنوان پیشینه ادب فارسی بوده است. همچنین ممکن است در بهره‌گیری از شعر‌ها این نقد از سوی شاعران وارد شود که من شاعرتر از دیگری بودم یا شعرم بهتر بود.  

 

افراسیاب‌پور با اشاره به مخاطبان این اثر تصریح کرد: درسی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد به نام «قرآن در ادب فارسی» وجود دارد که این درس هیچ کتابی نداشت و این دو جلد می‌تواند کتاب درسی آن واحد باشد و مورد استفاده و مراجعه دانشجویان و محققان قرار بگیرد.

 

وی در پایان یادآور شد: بدون تردید قرآن‌دوستان با داشتن این کتاب ترجمه‌ای جدید از قرآن کریم را نیز در اختیار خواهند داشت که مدعی هستم دقیق‌ترین ترجمه از قرآن کریم است. اگر چه همچنان زحمات دیگر مترجمان را قدر می‌دانم.