دو نکته درباره حدیث علت اختلاف معجزات پیامبران به روایت ابن سکّیت

به گزارش ایکنا، محمود ملکی، حدیث‌پژوه و نویسنده، در یادداشتی نوشت: حدیثی در کتاب الکافی و کتاب العقل است که در آن ابن سکّیت از امام هادی(ع) درباره علت اختلاف معجزات پیامبران (حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمد (علیهم‌السلام) می‌پرسد. در ابتدا متن حدیث و ترجمه را بخوانیم سپس دو نکته ذکر می‌شود.

الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّيَّارِيِّ عَنْ أَبِي يَعْقُوبَ الْبَغْدَادِيِّ قَالَ: قَالَ ابْنُ السِّكِّيتِ‏ لِأَبِي الْحَسَنِ ع لِمَا ذَا بَعَثَ اللَّهُ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ ع بِالْعَصَا وَ يَدِهِ الْبَيْضَاءِ وَ آلَةِ السِّحْرِ وَ بَعَثَ عِيسَى بِآلَةِ الطِّبِّ وَ بَعَثَ مُحَمَّداً صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَى جَمِيعِ الْأَنْبِيَاءِ بِالْكَلَامِ وَ الْخُطَبِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِنَّ اللَّهَ لَمَّا بَعَثَ مُوسَى(ع) كَانَ الْغَالِبُ عَلَى أَهْلِ عَصْرِهِ السِّحْرَ فَأَتَاهُمْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ بِمَا لَمْ يَكُنْ فِي وُسْعِهِمْ مِثْلُهُ وَ مَا أَبْطَلَ بِهِ سِحْرَهُمْ وَ أَثْبَتَ بِهِ الْحُجَّةَ عَلَيْهِمْ وَ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ عِيسَى ع فِي وَقْتٍ قَدْ ظَهَرَتْ فِيهِ الزَّمَانَاتُ‏ وَ احْتَاجَ النَّاسُ إِلَى الطِّبِّ فَأَتَاهُمْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ بِمَا لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُمْ مِثْلُهُ وَ بِمَا أَحْيَا لَهُمُ الْمَوْتَى وَ أَبْرَأَ الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ أَثْبَتَ بِهِ الْحُجَّةَ عَلَيْهِمْ وَ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ مُحَمَّداً ص فِي وَقْتٍ كَانَ الْغَالِبُ عَلَى أَهْلِ عَصْرِهِ الْخُطَبَ وَ الْكَلَامَ‏ وَ أَظُنُّهُ قَالَ الشِّعْرَ فَأَتَاهُمْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مِنْ مَوَاعِظِهِ وَ حِكَمِهِ مَا أَبْطَلَ بِهِ قَوْلَهُمْ وَ أَثْبَتَ بِهِ الْحُجَّةَ عَلَيْهِمْ قَالَ فَقَالَ ابْنُ السِّكِّيتِ تَاللَّهِ مَا رَأَيْتُ مِثْلَكَ قَطُّ فَمَا الْحُجَّةُ عَلَى الْخَلْقِ الْيَوْمَ قَالَ فَقَالَ ع الْعَقْلُ يُعْرَفُ بِهِ الصَّادِقُ عَلَى اللَّهِ فَيُصَدِّقُهُ وَ الْكَاذِبُ عَلَى اللَّهِ فَيُكَذِّبُهُ قَالَ فَقَالَ ابْنُ السِّكِّيتِ هَذَا وَ اللَّهِ هُوَ الْجَوَابُ. ( الکافی چاپ اسلامیه، ج1 ص 24 حدیث20)

ابن سکّیت گويد به امام دهم عليه‌السّلام عرض كردم: چرا خدا حضرت موسى(ع) را با وسيله عصا و يد و بيضا و ابزار ابطال جادو فرستاد و حضرت عيسى(ع) را با وسيله طبابت و حضرت محمد را- كه بر او و خاندانش و پيمبران درود باد- به وسيله كلام و سخنرانى، حضرت فرمود: چون خدا موسى عليه السّلام را مبعوث كرد جادوگرى بر مردم آن زمان غلبه داشت پس او از طرف خدا چيزى آورد كه مانندش از توانائى آنها خارج بود و به وسيله آن جادوى آنها را باطل ساخت و حجت را بر ايشان ثابت كرد و عيسى عليه‌السّلام را در زمانى فرستاد كه فلج و زمين‌گيرى زياد شده بود و مردم نياز به طب داشتند پس او از جانب خدا چيزى آورد كه مانندش را نداشتند پس به اجازه خدا مردگان را زنده كرد و كور مادرزاد و پيس را درمان کرد و حجت را بر ايشان ثابت كرد. و حضرت محمد(ص) را در زمانى فرستاد كه خطبه‏‌خوانى و سخنورى- به‌ گمانم شعر را هم فرمود- زياد شده بود، پس آن حضرت از طرف خدا پندها و دستوراتى شيوا آورد كه گفتار آنها را باطل كرد و حجت را بر ايشان تمام کرد.

ابن سكيت گفت به خدا هرگز مانند تو را نديدم بفرمائيد در اين زمان حجت خدا بر مردم چيست فرمود: عقل است كه به وسيله آن امام راستگو را می‌شناسد و تصديقش می‌كند و دروغگو را می‌شناسد و تكذيبش می‌کند. ابن سكيت گفت به خدا جواب درست همين است.

و اما دو موعود:

1. روایت علاوه بر الکافی در کتاب‌های عیون اخبار الرضا، علل الشرائع و تحف العقول آمده است. هر چند در تحق ذیل روایت آمده است. در هر سه کتاب روایت از امام رضا دانسته شده است اما چنان که محقق الکافی چاپ دار الحدیث در ذیل این حدیث توضیح داده‌اند، منظور از ابوالحسن، امام هادی علیه‌السلام است نه امام رضا علیه‌السلام. دلیل ایشان را می توانید (الکافی چاپ دار الحدیث ج1، 54) ببینید.
   علت این اشتباه این بوده است که امام هادی را ابن الرضا می‌دانستند و نام و کنیه امام هم مانند امام رضا، علی و ابوالحسن است. حتی ابن سکیت هم در روایتی دیگر از امام هادی چنین نام می‌برد: «سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ الرِّضَا» (امال طوسی ص580، مجلس 24 حدیث 1203) بنابراین این اشتراک در نام و کنیه سبب شده است که گمان شود روایت از امام رضا علیه‌السلام است.
   2.  یعقوبی در تاریخ خود نیز این حدیث را با تفاوت‌هایی بدون سند از امام صادق نقل کرده است. در این حدیث معجزات حضرت سلیمان و داود هم علاوه بر معجزات حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمد علیهم السلام آمده است:
   
   روى جعفر بن محمد أنه قال: أن الله لم يبعث قط نبيا إلا بما هو أغلب على أهل زمانه، فبعث موسى بن عمران إلى قوم كان الأغلب عليهم السحر فأتاهم بما ضل معه سحرهم من العصا و اليد و الجراد و القمل و الضفادع و الدم و انفلاق البحر و انفجار الحجر حتى خرج منه الماء و الطمس على وجوههم، فهذه آياته، و بعث داود في زمن أغلب الأمور على أهله الصنعة و الملاهي فألان له الحديد و أعطاه حسن الصوت فكانت الوحوش تجتمع لحسن صوته، و بعث سليمان في زمان قد غلب على الناس فيه حب البناء و اتخاذ الطلسمات و العجائب فسخر له الريح و الجن، و بعث عيسى في زمان أغلب الأمور على أهله الطب فبعثه بإحياء الموتى و إبراء الأكمه و الأبرص، و بعث محمدا في زمان أغلب الأمور على أهله الكلام و الكهنة و السجع و الخطب فبعثه بالقرآن المبين و المحاورة. (تاریخ یعقوبی، ج2، 34)