دولت سیزدهم «سیاست همسایگی» را برای روابط با همسایگان تعریف کند

سیدحمزه صفوی، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایکنا درباره جایگاه سیاست خارجی در دولت سیزدهم و تفاوت رویکردهای سیاست خارجی در دولت آینده نسبت به دولت تدبیر و امید گفت: هر دولتی هم در سیاست داخلی و هم در سیاست خارجی سعی می کند گفتمان مختص خودش را ایجاد کند که نشان و شناسنامه عملکرد و چراغ راه فعالیت های آن دولت باشد. در دولت آقای روحانی این شناسنامه با مسئله برجام گره خورد و برجام نیز بیشتر کشورهای اروپایی و آمریکا را در بر می گرفت و چین و روسیه هم در کنار آنها بودند اما بازیگر اصلی برجام آمریکا بود و در نهایت قسمت مهم و عمده انرژی سیاست خارجی این دولت معطوف به مسئله برجام شد.

دو مؤلفه اصلی گفتمان سیاست خارجی دولت سیزدهم

وی افزود: در دولت سیزدهم به نظر می رسد گفتمان دیگری جایگزین گفتمان برجام می شود که این گفتمان دو مؤلفه اصلی دارد؛ اولویت بخشی به روابط با همسایگان و گره خوردن منافع اقتصادی با دیپلماسی. البته برقراری رابطه بین اقتصاد و دیپلماسی در دولت آقای روحانی شروع شد منتهی به زعم من به نتیجه جدی نرسید. در وزارت امور خارجه یک تغییرات جدید در ساختار این وزارتخانه شکل گرفت و معاونت اقتصادی ایجاد شد و اولویت مسائل اقتصادی بر سایر مسائل مد نظر قرار گرفت اما این تغییر ساختار به نتیجه ملموس نرسید و به نظر می رسد در دولت آقای رئیسی فرصت مناسبی برای به نتیجه رساندن و میوه چینی از این تغییر ساختار و بهره برداری اقتصادی از دیپلماسی فراهم شده است.

صفوی درباره اینکه سیاست توسعه روابط با همسایگان در شرایط تحریم به نتیجه خواهد رسید، گفت: قطعا تحریم بر روی روابط خارجی ایران، به لحاظ دیپلماسی و اقتصادی، اثرگذار است اما نباید در میزان اثرگذاری تحریم ها اغراق شود. به نظر می رسد راه معقول و منطقی برای دولت سیزدهم این است که تلاش خود را در جهت رفع تحریم ها و هموار کردن مسیر روابط دیپلماتیک و اقتصادی با دیگر کشورها انجام دهد اما نباید همه تخم مرغ های خود را در این سبد بگذارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اظهار کرد: به اعتقاد من حتی با وجود ادامه تحریمها بهترین راه حل برای دور زدن تحریم ها یا شکست و کم اثرسازی آنها تحکیم روابط با کشورهای همسایه و اولویت دادن به همسایگان در روابط خارجی است که این امر نیازمند طرح موضوعی فراتر از روابط با همسایگان و آن هم تعریف «سیاست همسایگی» است.

صفوی بیان کرد: در واقع سیاست همسایگی نظامنامه چارچوب دهنده سیاست های کلی و استراتژی ها در ارتباط با تعریف روابط با همسایگان است و این مقدمه ای است برای اینکه در مسیری طولانی و بلندمدت اهداف، نیات و راهکارهای ایران را برای دستگاه سیاست خارجی کشور مشخص کند و دستگاه های اقتصادی و امنیتی هم در کنار دستگاه دیپلماسی باید همگی در یک چارچوب عمل کنند و این چارچوب مسلم و منطقی برای تأمین منافع ایران است و لذا سیاست همسایگی حتما باید در دولت سیزدهم تعریف شود.

اوراسیاگرایی، برگ برنده سیاست خارجی دولت سیزدهم

صفوی درباره نقش حضور ایران در اتحادیه اوراسیا و فعال شدن در این اتحادیه به عنوان فرصتی برای کاهش تأثیر تحریم ها در دولت سیزدهم گفت: اتحادیه اوراسیا یکی از برگ های برنده سیاست خارجی دولت سیزدهم است و اوراسیاگرایی به جای تمرکز صرف بر خاورمیانه می تواند یکی از راهبردهای کلیدی ایران و اثربخش در تأمین منافع ملی کشورمان باشد. این حضور وقتی می تواند تأثیر جدی تری داشته باشد که بدانیم درآمدهای نفتی کشور رو به کاهش است و سیاست های کلان نظام نیز بر کمتر شدن وابستگی اقتصاد به نفت است.

وی تصریح کرد: در این وضعیت اوراسیاگرایی و تقویت حضور ایران در اتحادیه اوراسیا می تواند کمک شایانی به شکل گیری اقتصاد خودبنیان و به دور از وابستگی صرف به نفت کند که این برخاسته از ظرفیت ها و قابلیت های ژئوپلیتیکی ایران است که تاکنون بهره برداری اندکی نسبت به آن صورت گرفته اما این مسیر باز شده است و به خصوص در چهار سال کلیدی آینده می توان ظرفیت ها و استعدادهای بالقوه را بالفعل کرد.

مهمترین مزایای حضور فعال ایران در اتحادیه اوراسیا

صفوی درباره مهمترین مزیت های اتحادیه اوراسیا برای کشورمان گفت: الان دعوای منطقه اوراسیا و خاورمیانه به عنوان یکی از مهمترین تنش ها، ایدئولوژیک نیست بلکه ژئوپلیتیک با تمرکز بر شکل گیری کریدورهاست. کریدورها منبع درآمد، امنیت، اشتغال و
صنعت هستند و همه اینها را به هم پیوند می دهند. به اعتقاد من الان نقش کریدورها در منطقه به اندازه اهمیت نفت در دهه های 1930 تا 1950 در منطقه است و جنگهای آینده بر سر کریدورها و آب است.

وی یادآور شد: رقابت و جنگ بر روی کریدورها دارای یک حسن است و اینکه همکاری و ایجاد منافع مشترک در این حوزه خیلی گسترده است و می توان منافع و سفره مشترکی برای کشورها تعریف کرد که در قبال آن بتوان به منافع مد نظر خود نیز رسید و خود این منافع مشترک انگیزه همکاری های اقتصادی، زیرساختی، تجاری و امنیتی را افزایش می دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: امروز تا حدود زیادی زیرساختهای ایران از جمله شبکه ریلی، جاده های ترانزیتی، شبکه های انتقال انرژی، شبکه های فیبر نوری و انتقال دیتا و شبکه های انتقال برق آماده است و الان ایران گنج زیرساختها برای شکل گیری محورهای کریدوری است اما هنوز جنبه عینی پیدا نکرده است که بخشی از آن به مسئله تحریمها برمی گردد. البته در شرایط جدید که آمریکا فشار خود را بر روسیه و چین افزایش داده این تحریمها از طریق کریدورها قابل دور زدن است و این فرصت مناسبی برای ایران است که بتواند با افزایش همکاری با اتحادیه اوراسیا منافع خودش را تأمین کند.

صفوی اظهار کرد: یکی از این راهها و خواسته های ایران مذاکره با روسیه و چین بر سر مسئله کریدورهاست. دو بازیگر مهم دیگر در حوزه کریدورها هند و ترکیه هستند. برای هند رسیدن به آسیای مرکزی و روسیه از طریق مسیر ایران 11 روز زمان انتقال کالا را کاهش می دهد که این عدد قابل توجهی در کاهش هزینه هاست و لذا از مزیت رقابتی برخوردار است و از طرفی برای روسیه و کشورهای آسیای مرکزی نیز شکل گیری کریدور «شمال ـ جنوب» برای واردات و صادرات کالا اهمیت شایانی دارد. برای ترکیه به عنوان رقیب ژئوپلیتیکی ایران، به نظر می رسد عقلانیت برای ترکیه ایجاب می کند که محورهای مواصلاتی خودش را محدود به یک یا دو مسیر نکند و اتفاقا تنوع بخشی به سیاست های کریدوری هوشمندی نظام سیاسی و اقتصادی یک کشور را نشان می دهد و لذا راه مذاکره و همکاری کریدوری با ترکیه بسته نیست.

فراهم بودن زمینه تنش زدایی با عربستان

صفوی درباره آینده روابط ایران و عربستان در دولت سیزدهم با توجه به برگزاری چندین دور مذاکره بین دو کشوردر ماه های پایانی دولت دوازدهم گفت: در دولت دوازدهم تلاس های زیادی برای برقراری روابط با عربستان انجام گرفته و دولت دوازدهم در زمینه تنش زدایی با عربستان کم کاری و اهمال نداشته است. اما الان شرایط منطقه عوض شده و به دلیل کنار رفتن دولت ترامپ و حضور بایدن شرایط برای مذاکره دو کشور بیشتر فراهم شده است. در عین حال نباید فراموش کرد که مقامات سعودی نشان دادند هرگز زمانی که دست بالاتر را در منطقه دارند حاضر به شروع مذاکره و حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات نیستند بلکه هر چه ایران در میدان قوی تر و با پشتوانه مردمی و منطقه ای بیشتر حرکت کند شرایط را برای مذاکره با عربستان فراهم تر می کند و به عبارتی روش سخن گفتن با مقامات کنونی عربستان، پیش از دیپلماسی در میدان است.

صفوی تأکید کرد: امروز این اتفاق تا حدود زیادی با توجه به تحولات یمن رخ داده است و شکاف کنونی بین عربستان ـ امارات و عربستان ـ قطر زمینه بهتری برای وضعیت ایران ایجاد کرده و شرایط خوبی را برای دور جدیدی از تنش زدایی و گفتگوی سازنده با عربستان فراهم کرده که چند ماهی است شروع شده و دولت سیزدهم می تواند بهره برداری مناسبی از این موضوع داشته باشد.