غفلت سینمای جهان از غنای تصویری و روایی عزاداری‌های محرم

برخلاف انتظار، آئین و مراسم محرم تنها در کشورهایی با اکثریت جمعیت شیعه برگزار نمی‌شود بلکه در کشورهایی که فاقد اکثریت شیعه هستند نیز به طور گسترده‌ای از سوی شیعیان برگزار می‌شود. با وجود اینکه در برخی از کشورها محدودیت‌هایی برای برگزاری این مراسم وجود دارد و در دو سال اخیر به دلیل شیوع کووید-19 این محدودیت‌ها بیشتر شده است، اما برگزاری مراسم مرتبط با عاشورا و ایام سوگواری دهه نخست محرم همچنان ادامه داشته و تلاش شده که با رعایت پروتکل‌های بهداشتی انجام شود.

با وجود اینکه عاشورا، مراسم عزاداری محرم و راهپیمایی اربعین به عنوان بزرگترین اجتماع مسلمانان بعد از حج، برای شیعیان و دنیای اسلام از ارزش و اهمیت بسیاری برخوردار هستند، اما متأسفانه تلاش‌ها برای شناساندن هرچه بیشتر این مراسم چندان چشمگیر نبوده است.

برای مثال در مورد واقعه عاشورا و علی‌رغم ارزش‌های بسیار بالای دراماتیک آن، غیر از سینمای ایران، سایر کشورها اثر ماندگاری در این زمینه نداشته‌اند. این درحالی است که بسیاری از داستان‌ها و وقایع ادیان دیگر مانند مسیحیت، یهودیت و حتی آئین‌هایی مانند بودائیسم به فیلم‌ تبدیل شده است که برخی از آنها شهرت و تحسین جهانی هم به همراه داشته است.

عزاداری و تعزیه دیگر مراسمی هستند که با وجود اینکه هر ساله برگزار می‌شوند و به طور ذاتی دارای جذابیت‌های داستانی و تاریخی زیادی هستند، همچنان خواسته یا ناخواسته مورد غفلت فیلم‌سازان و تهیه‌کنندگان سینما قرار گرفته‌اند. این در حالی است که این مراسم و اتفاقات پیرامون آن می‌تواند غِنای تصویری و داستانی بسیار زیادی برای سازنده فیلم داشته باشد.

با این همه در سال‌های اخیر، برخی از فیلم‌سازان و مستند‌سازان در کشورهای اروپایی و آمریکا تلاش کرده‌اند که به جوانب مختلف آیین‌های محرم، مراسم عزاداری عاشورا و راهپیمایی اربعین بپردازند.

این مستندها بیشتر بر روی مراسم تعزیه، عزاداری و راهپیمایی اربعین متمرکز است. بیشتر این مستندها برای تلویزیون ساخته شده و کمتر فرصت اکران سینمایی یا حضور در جشنواره‌های فیلم کوتاه و مستند مطرح را در جهان دارند، اما برخی از آنها تا حدودی موفق به جلب نظر مخاطبان شده‌اند. در ادامه به برخی از مهمترین این فیلم‌ها اشاره می‌شود.

«سفر روحانی؛ اربعین» (Spiritual Journey - Arbaeen) مستند کوتاهی به کارگردانی و تهیه‌کنندگی اِلمار بایراموف (Elmar Bayramov) است که 2013 ساخته شده و به نمایش درآمده است. این فیلم اولین تجربه بایراموف در حوزه فیلم بوده و به طور کامل نگاهی داشته به مسیر 300 کیلومتری این راهپیمایی و حواشی آن. در بخشی از توضیحات فیلم در سایت IMDB آمده است: آنچه در مورد این جمعیت انسانی جالب بوده این است که همه اقشار جامعه در آن شرکت می‌کنند. علی‌رغم ویژگی مذهبی، افراد غیرمذهبی، افراد بی‌سواد و افرادی دارای مدرک تحصیلی عالی و مردم عادی و رهبران کشورها هم در آن حضور دارند.

تمام فیلم‌های مستند ساخته شده در مورد عاشورا روایتگر شیعیان نیستند. مستند «مردی انگلیسی در عراق؛ راهپیمایی اربعین» (English Man in Iraq - The Arbaeen Walk) داستان مردی انگلیسی به نام مارتین را برای تماشاگران روایت می‌کند که به عراق رفته و به عنوان یک غیر مسلمان در راهپیمایی اربعین شرکت می‌کند.

این فیلم در سال 2019 از یک شبکه تلویزیونی در انگلستان پخش شد و برخلاف فیلم‌های مشابه به طور کامل و رایگان در وب‌سایت یوتیوب قرار گرفت. مدت زمان این فیلم 45 دقیقه است.

مستند دیگری که در لندن و براساس راهپیمایی زائران اربعین ساخته شده، «گام برداشتن از روی اعتقاد» (The  Walk of Allegiance) است که در سال 2018 ساخته شده و به نمایش درآمده است. این فیلم به کارگردانی فرهان نقوی (Farhan Naqavi) به طور کامل به راهپیمایی اربعین پرداخته و تماشاگر خارجی را با فلسفه عاشورا و اربعین آشنا می‌کند.

«عاشورا در لندن؛ تجربه یک غیر مسلمان» (Ashura in London - A Non Muslim's Experience) مستند تلویزیونی دیگری است که در مورد عاشورا و از دید غیرمسلمانان داستان خود را روایت می‌کند. این مستند دو غیر مسلمان و تجربه آنها را در طول 10 روز ابتدای ماه محرم و در نهایت روز عاشورا در شهر لندن به تصویر کشیده است.

با توجه به این چند فیلم، مشخص می‌شود که متأسفانه با وجود ظرفیت بالای ماه محرم و واقعه عاشورا و قیام امام حسین(ع)، آنچنان که باید و شاید در معرفی آئین‌ها و اهداف قیام امام حسین(ع) تلاش چندانی برای به تصویر کشیدن آن صورت نگرفته است. این درحالی است که گسترش رسانه‌های تصویری و اینترنتی جایگاه بسیار بالایی در جهان دارد و ساختن فیلم‌هایی با کیفیت در این زمینه، علاوه بر ترویج فرهنگ عاشورا می‌تواند از نظر فرهنگی و اقتصادی هم برای سازندگان آنها مفید باشد.