مجتهدی که برای تدریس «اسفار» خلق شده بود

به گزارش ایکنا، اول محرم مصادف با سالروز درگذشت آیت‌الله سیدابوالحسن رفیعی قزوینی، معروف به علامه رفیعی است.

وی از علمای شیعه در قرن چهاردهم بود که در شاخه‌های مختلف علوم اسلامی از جمله فقه، اصول، فلسفه و عرفان به تحصیل و تدریس مشغول بود. شیخ عبدالکریم حائری و میرزا هاشم اشکوری از اساتید وی بودند. امام خمینی(ره) و آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی هم از معروف‌ترین شاگردان او بودند. از وی آثاری در علوم مختلف بر جای مانده است.

به همین مناسبت، مروری بر زندگینامه آن عالم فرزانه خواهیم داشت.

تحصیل در تهران و قم

سیدابوالحسن قزوینی پس از گذراندن دروس مقدماتی در حوزه قزوین، در سال ۱۳۳۳هجری قمری به مجلس درس آیت‌اللّه حاج شیخ عبدالنبی نوری راه می‌یابد و علوم عقلی و عرفانی را از او فرا می‌گیرد. البته وجود فرزانگان دیگری چون حاج میرزا مسیح طالقانی، آیت‌اللّه سیدمحمد تنکابنی و آیت‌اللّه شیخ محمدرضا نوری را هم مغتنم شمرده و دانش فقهی و اصولی خویش را تکمیل می‌کند.

دانشجوی حکمت و عرفان و ریاضیات در حوزه تهران حکیمان دیگری را می‌یابد و با حضور در مکتب حکیم متاله میرزا حسن کرمانشاهی، حاج فاضل تهرانی شمیرانی، میرزا محمود رضوان قمی، حکیم محمد هیدجی زنجانی، حاج شیخ محمدرضا مسجدشاهی اصفهانی و آقای میرزا‌هاشم اشکوری در فلسفه و عرفان بهره‌های فراوان می‌برد و علوم ریاضی را از میرزا ابراهیم زنجانی و شیخ علی رشتی می‌آموزد.

آیت‌اللّه سیدابوالحسن رفیعی قزوینی در طی آموزش علوم عقلی در حوزه علمیه تهران، در مدرسه صدر ساکن و پس از فراغت از تحصیل به قزوین باز می‌گردد و مدّت یک سال در زادگاه خود توقف می‌کند.

ایشان پس از بازگشت به حوزه تهران در مدرسه عبداللّه خان به تدریس کتب فقهی و اصولی چون شرح لمعه و قوانین می‌پردازد و از تدریس کتب فلسفی غفلت نمی‌ورزد و شرح منظومه حکیم سبزواری و اشارات شیخ الرئیس ابوعلی سینا را تدریس می‌کند. حوزه درسی وی چنان شهرت می‌یابد که شاگردان مدارس دیگر نیز در درس آیه‌اللّه رفیعی حاضر می‌شوند.

در سال ۱۳۴۰ هجری قمری، حضرت آیت‌اللّه شیخ عبدالکریم حائری یزدی به قم آمد و حوزه قم را رونق دوباره بخشید. آیت‌اللّه رفیعی با هجرت به قم قصد داشت تا هم دانش فقهی و اصولی خویش را در مکتب آیت‌اللّه حائری به کمال رساند و هم علوم عقلی را در حوزه علمیه قم رواج دهد. لذا به دارالعلم قم هجرت می‌کند و به تدریس کفایه الاصول، رسائل، مکاسب شیخ انصاری، اسفار اربعه و شرح منظومه می‌پردازد و در محضر فقیه و اصولی فرهیخته آیت‌اللّه العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی و آیت‌اللّه شیخ ابوالقاسم کبیر قمی حاضر می‌گردد.

آن جناب مورد عنایت مؤسس حوزه علمیه قم قرار می‌گیرد و به امر ایشان در ماه رمضان ۱۳۴۴ هجری قمری در مسجد بالاسر بر کرسی تدریس می‌نشیند و همزمان با تدریس، به تحریر تعلیقاتی بر شرح منظومه و رسائل همت می‌گمارد.

آیت‌اللّه سیدابوالحسن رفیعی قزوینی در سال ۱۳۴۸ هجری قمری با اجازه صریح مراجع تقلید به مقام اجتهاد نایل می‌آید. علاوه بر آیت‌اللّه العظمی حائری یزدی در قم، آیت‌اللّه العظمی آقا سیدابوالحسن اصفهانی از نجف اشرف و آیت‌اللّه شیخ محمدرضا مسجدشاهی اصفهانی هم به ایشان اجازه اجتهاد و نقل روایت می‌دهند.

توصیف آشتیایی و حسن‌زاده آملی از شخصیت آیت‌الله رفیعی قزوینی

مرحوم سیدجلال‌الدین آشتیانی در خصوص استادش، آیت‌اللّه رفیعی می‌گوید: «ایشان «سفر نفس اسفار» و «الهیات شفا» را نزد آقا میرزا حسن کرمانشاهی آموخته بود و «منظومه» را نزد حاج فاضل تهرانی و «مقدمه قیصری» و قسمتی از «فص آدمی» را نزد آقا میرزا محمود قمی فراگرفته بود. احاطه او بر آثار ملاصدرا ظاهر و بارز بود. کتاب اسفار و حواشی ملاصدرا و مفاتیح الغیب و حواشی ملاصدرا بر حکمت الاشراق را در حافظه داشت. خداوند گویا او را برای تدریس اسفار خلق کرده بود.»

آیت‌اللّه حسن‌زاده آملی که با ارشادات آیت‌اللّه شعرانی، در درس آیت‌اللّه رفیعی حاضر می‌شود، می‌‌گوید: «در جلسه درس آن جناب شرکت کردم، دو درس می‌فرمود یکی معقول که کتاب اسفار بود و دیگری درس خارج فقه. چون شروع به تقریر درس فرمود، گویی دریای متلاطم و بحر زخاری به حرف آمد. در اثنای تقریر چه کلیدها و مفاتیح علمی که امهات معارف اصیل انسانی و قرآنی‌اند از بیانات و ارشادات او استفاده می‌کردیم، و همچنین از دقت و باریک‌بینی و نازک‌بینی ایشان در مسائل فقهی».

آثار رفیعی قزوینی

آیت‌اللّه رفیعی به موجز‌نویسی شُهره است. با این حال ایجاز به اتقان بحث لطمه‌ای وارد نمی‌سازد. وی در مسائل کلامی، فلسفی و اثبات عقاید شیعه و معارف اهل بیت (ع) آثاری را از خود به ارث نهاده که مورد توجه اهل معرفت است. از جمله این رسائل و حواشی می‌توان به شرح دعای سحر، رساله معراج، رساله اسفار اربعه، رساله در بیان قوه مولده، رجعت و ... اشاره کرد.

علامه سیدابوالحسن رفیعی قزوینی پس از سال‌ها مجاهدت، نیمه شب سه‌شنبه ۲۴ دی ماه ۱۳۵۳ شمسی، برابر اول محرم ۱۳۹۵ قمری در سن ۸۵ سالگی در تهران به لقاءاللّه شتافت و در مسجد بالاسر آستان قدس فاطمی، کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (س) به خاک سپرده شد.