مستشارنظامی: بیان صرف احساس و مرثیه در انتقال پیام عاشورا ناتوان است

 

 

آغاز سرایش مرثیه و نوحه برای عزاداری اهل بیت(ع) به همان روز‌های نخست بعد از واقعه کربلا برمی‌گردد. در واقع قدمت شعر عاشورایی، تاریخی به قدمت واقعه کربلا دارد و پس از این واقعه اهل بیت امام حسین(ع)، بازماندگان، اسرا و کسانی که از این غم بزرگ مطلع بودند، نوحه‌ها و اشعاری را در وصف این واقعه سروده‌اند. شعر عاشورایی در تاریخ ادبیات فارسی هم قدمت زیادی دارد و یکی از نخستین شاخه‌های شعر آیینی بوده و بعد از مدایح و منقبت‌هایی که در وصف حضرت رسول(ص) سروده شده، شعر عاشورایی شاخه پرکمیت و پرکیفیتی از شعر آیینی است.

 

خوشبختانه در سال‌های اخیر از جنبه‌های مختلفی به این واقعه پرداخته شده است. شاید پیش از این، موضوع عزا و مصیبت بیشتر مورد توجه بود اما جنبه حماسه و پیروزی خون بر شمشیر و حق علیه باطل در اشعار چهار دهه اخیر به خوبی به چشم می‌خورد که نشان از اهمیت موضع در این زمینه است.

 

 

همانطور که عاشورا یک واقعه جریان‌ساز است، مطمئناً شعر عاشورایی هم می‌تواند جریان‌ساز باشد و تاکنون نیز در طول تاریخ اینگونه و مجالس عزاداری باعث آگاهی مردم بوده است. بسیاری از مردم قبل از انقلاب در همین مجالس از وقایع مطلع می‌شدند و یا بسیاری از حرکت‌های انقلابی در همین مجالس شکل می‌گرفت و شاعران مواضع و سخنان خود را با زبان شعر به گوش مردم می‌رساندند.

 

در واقع در بیشتر شعر‌های عاشورایی ظلم‌ستیزی، حق‌طلبی، عدالت‌جویی و ... که هدف و آرمان امام حسین (ع) نیز بوده، دنبال می‌شود، بنابراین به دلیل محتوا و پیامی که در خود دارد، تاکنون جریان‌ساز بوده است. چه بسا در سال‌های اخیر شاعران با همین مضامین و محتوا شعر‌هایی سروده‌اند که بیانگر درد‌ها و زخم‌هایی است که بر پیکر مسلمانان و شیعیان جهان وارد می‌شود. البته اگر این شاخه از شعر آیینی به شیوه مناسب در سایر کشور‌های جهان ترجمه و منتشر شود مطمئناً این جریان‌سازی مؤثرتر خواهد بود. هر چند اقداماتی نیز اخیراً انجام شده است. از جمله دست‌اندرکاران شب شعر عاشورایی شیراز تلاش کرده‌اند اشعار عاشورایی را به زبان انگلیسی ترجمه کنند و پیش از شیوع ویروس کرونا، این اشعار در یک نرم‌افزار موبایلی در دسترس علاقه‌مندان در پیاده‌روی اربعین قرار گرفت تا این جریان تاریخی بزرگ به گوش جهانیان برسد. چنین اقداماتی که تاکنون کمتر مورد توجه بوده، باید بیش از پیش در کانون توجه باشد.

 

 

یکی از مهمترین پیام‌های شعر عاشورایی مبارزه با ظلم و گسترش پیام عاشورا یعنی آزادی و آزادگی است؛ بنابراین شاعر عاشورایی نمی‌تواند نسبت به این پیام بی‌تفاوت باشد و به عبارتی جزء جداناپذیر شعر عاشورایی است. شاعر در این گونه ادبی، با زبان شعر در مقابل بی‌عدالتی‌ها می‌ایستد و پیام مظلومان جهان را فریاد می‌زند.

 

 

بعضی وقت‌ها شاعر فقط به احساس و گاهی نیز فقط به بیان مرثیه و مصیبت می‌پردازد. در این راستا نه احساس صرف و نه ذکر مصیبت به تنهایی کافی نیست و نمی‌تواند رسانه مناسبی برای انتشار پیام عاشورا باشد. از سوی دیگر محتوای شعر عاشورایی باید بر اساس منابع معتبر باشد تا دچار تحریف و اغراق نشود و شاعر به بهانه برانگیختن احساسات مردم به بیان هر سخن نامعتبری نپردازد. برای پرهیز از چنین مسائلی، شاعر باید منابع و مقاتل معتبر و مرجعی را مطالعه کرده و بر اساس آن‌ها شعر بگوید. در این صورت شعر محتوا خواهد داشت و در غیر این صورت به تکرار می‌رسد و ممکن است دچار تحریف شود. این واقعه به اندازه‌ای دردناک و سوزناک است که بیان عین واقعیت می‌تواند بار عاطفی و مرثیه داشته باشد و نیاز به افزودن چیزی نیست و همچنین از روضه مکشوف در اشعار نیز باید پرهیز شود، چون در روایات نیز آمده که قلب امام زمان(عج) از روضه مکشوف آزرده می‌شود و شاعران باید به آن توجه کنند.

 

 

تولید محتوا درباره شعر عاشورایی می‌تواند با برگزاری جشنواره‌های ادبی و حمایت از آثار فاخر انجام شود. همچنین این موضوع زوایای گوناگون دارد که شاعران و نویسندگان باید این مسائل مغفول را مورد توجه قرار دهند. البته در زمان حاضر که ذائقه‌های گوناگونی پدید آمده است، چاپ کتاب به تنهایی کافی نیست و باید در راستای تولیدات سمعی و بصری نیز اقدام و کتاب‌های تعاملی برای کودک و نوجوان تولید شود. این حمایت‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در زمینه تولید آثار عاشورایی می‌تواند به تولید محتوای فاخر بینجامد.