دوگانه «پیشرفت ـ توسعه»؛ مبنای جدید صورتبندی نحله‌های انقلاب اسلامی
حجت‌الاسلام علی محمدی نشانه توفیق رهبری در گفتمان‌سازی «پیشرفت» و مرزبندی با گفتمان «توسعه» را، تجمیع یکباره اراده جریان‌های سکولار بر روی مفهوم «توسعه» دانست و افزود: راه‌اندازی «پویش توسعه» و «مجله آگاهی نو» که شعار خود را احیای گفتمان توسعه قرار داده‌اند، حاکی از آن است که دوگانه «پیشرفت ـ توسعه» رفته رفته به مبنای جدیدی برای صورتبندی نحله‌های فعال در انقلاب اسلامی تبدیل شده است.
به گزارش ایکنا؛ دومین نشست از سلسله نشست‌های علمی_ترویجی «از پیشرفت پایه، تا پیشرفت منطقه‌ای» با همکاری «قطب بنیادهای نظری» دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، روز سه‌شنبه 2 آذرماه 1400 در شهرستان قم، مرکز همایش‌های غدیر، سالن کنفرانس علامه طباطبایی(ره) برگزار شد.
در این نشست که با حضور تعدادی از فعالین علمی-فرهنگی و اثرگذاران اجتماعی شهرستان قم برگزار شد، حجت‌الاسلام علی محمدی، مدیر اندیشکده معنا و حمید ابدی، مدیر دفتر پیشرفت اندیشکده معنا، به ارائه بحث پیرامون ایده «پیشرفت اسلامی- ایرانی» پرداختند.
در بخش اول این نشست، حجت‌الاسلام علی محمدی با بیان سیر تکامل مفهوم «پیشرفت» در اندیشه مقام معظم رهبری، به ضرورت گفتمان‌سازی مسئله «پیشرفت اسلامی- ایرانی» به‌مثابه گفتمان محوری دهه پنجم انقلاب اسلامی اشاره کرد و اندیشه «پیشرفت» را به عنوان مستجمع تمامی اهداف انقلاب اسلامی معرفی کرد.
مدیر اندیشکده معنا افزود: با وجود اینکه گفتمان‌سازی 15 ساله رهبر معظم انقلاب، به تولید ادبیات در حوزه پیشرفت اسلامی ـ ایرانی انجامیده و تا حدودی این ادبیات در فضای نخبگانی و برخی از کارگزاران کشور جای خود را پیدا کرده است، اما هنوز تا عمومی شدن فاصله زیادی دارد؛ ضمن اینکه هنوز دلالت‌های عملی آن در عرصه‌های مختلف حکمرانی به تفصیل مشخص نشده است.
وی در ادامه نشانه توفیق رهبری در گفتمان‌سازی «پیشرفت» و مرزبندی با گفتمان «توسعه» را، تجمیع یکباره اراده جریان‌های سکولار بر روی مفهوم «توسعه» دانست و افزود: راه‌اندازی «پویش توسعه» و «مجله آگاهی نو» که شعار خود را احیا گفتمان توسعه قرار داده‌اند، حاکی از آن است که دوگانه «پیشرفت ـ توسعه» رفته رفته به مبنای جدیدی برای صورتبندی نحله‌های فعال در انقلاب اسلامی تبدیل شده است. اگر در دهه نخست انقلاب اسلامی، دوگانه «چپ ـ راست»، در دهه دوم و سوم دوگانه «اصولگرا ـ اصلاح‌طلب»، در دهه چهارم «مقاومت ـ سازش» مبنای صورتبندی جناح‌های سیاسی بود، در دهه پنجم «پیشرفت ـ توسعه» به مبنایی برای صورتبندی تحوّلات در عرصه‌های مختلف اجتماعی مبدّل شده است.
در بخش دوم ارائه، حمید ابدی پس از روایتی تاریخی از دسته‌بندی‌های فکری - سیاسی چهار دهه نخست انقلاب، معیار دسته‌بندی دهه پنجم را دوگانه «توسعه و پیشرفت» بیان کرد.
وی با اشاره به اینکه دوگانه "پیشرفت - توسعه" را می‌توان از منظرهای مختلفی بررسی کرد، به طور خاص بر چهار رهیافت جهت تبیین تفاوت اندیشه پیشرفت و اندیشه توسعه که عبارتند از: رهیافت تاریخی(نگاهی به دوگانه پیشرفت - توسعه در تجربه تحولات ایران معاصر)، رهیافت اجتماعی(نگاهی به دوگانه پیشرفت - توسعه در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی و چالش‌های حکمرانی)، رهیافت انسان شناختی (نگاهی به دوگانه پیشرفت - توسعه در روایت و مواجهه با هویت انسان معاصر ایرانی)، رهیافت نظری - مفهومی (نگاهی به دوگانه پیشرفت - توسعه از منظر ارکان و مقومات مفهومی و نظری).
حمید ابدی در ادامه افزود: برای رهیافت نظری به مسئله «توسعه و پیشرفت»، باید ارکان و مقومات مفهومی این دوگانه در سه لایه «اصول و ارزش‌ها»، «نظریه‌ها» و «الگوها، مدل‌ها و تکنیک‌ها» بررسی شود و بازسازی این سه لایه مبتنی بر گفتمان «پیشرفت» در دستور کار نخبگان جامعه قرار بگیرد.
وی با بیان مثال‌هایی از اختلافات اصولی و ارزشی اندیشه پیشرفت و اندیشه توسعه، سه نحوه روایت انتقادی به توسعه را برشمرد: روایت اول: فقدان برخی ارزش‌ها و اصول دینی در توسعه غربی. روایت دوم: منزلت تبعی و حاشیه‌ای ارزش‌های دینی در توسعه غربی. روایت سوم: تعاریف متفاوت از ارزش‌های دینی در توسعه غربی.
مدیر دفتر پیشرفت اندیشکده معنا در ادامه، امتداد تفاوت دوگانه «توسعه و پیشرفت» را از لایه «اصول و ارزش‌ها» تا لایه «الگوها و مدل‌های عملی» امری اجتناب‌ناپذیر دانست و لایه «نظریه‌ها» را در سه بخش «پایه‌ای، عرصه‌ای و منطقه‌ای» برشمرد.
وی در بخش پایانی ارائه افزود: اگر مفاهیمِ پایه با دقت تعریف شده و مرزبندی آن با ادبیات غربی نیز مشخص شود، تفاوت «توسعه و پیشرفت» در سه رکن «ترسیم وضع مطلوب، توصیف وضع موجود و تجویز برنامه تحول» به خوبی نمایان میشود، اما باید توجه داشت که پرداختن به این سه رکن باید در پیوستگی و هماهنگی با هم انجام گیرد. کاری که در اغلب اسناد بالادستی کشور صورت نمی پذیرد و معمولا این سه رکن در گسست از یکدیگر نگاشته میشود. همچنین هماهنگ سازی نظریه‌های پیشرفت در عرصه‌های مختلف اعم از اقتصاد، فرهنگ، سلامت، امنیت، آموزش و ... مستلزم تدوین نظریه‌هایی معطوف به کلیت جامعه است. چنین نظریه‌هایی که با عنوان «نظریه‌های پایه» از آن نام برده میشود، عبارتند از: نظریه تمدن نوین اسلامی، نظریه هویت ایرانی اسلامی و نظریه پیشرفت اسلامی ایرانی.
مدیر اندیشکده معنا در بخش سوم این نشست، با بیان ضرورت قرار گرفتن اراده عمومی مردم در کانون مدیریت جامعه از طریق حضور در فرآیندهای «تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری، اجرا و نظارت» و همچنین لزوم شکل‌گیری هسته‌های «پیشرفت منطقه‌ای» سه گام مهم و اساسی را برشمرد؛ گام اول: «گفتمان انگیزشی- معرفتی»، «مسئله‌یابی محلی» و «مهارت حل مسئله محلی»، گام دوم: مسئله‌یابی و حل مسئله ملی در یک عرصه خاص، گام سوم: مسئله‌یابی و حل مسئله در عرصه کلان و تکامل اجتماعی.
حجت‌الاسلام علی محمدی در ادامه، مشارکت نخبگان در حل مسئله‌های ملی را با تحفظ بر حقوق عامه مردم لازم دانست و در همین راستا با بیان پیشنهاداتی افزود: استنطاق و نظرخواهی از طیف‌های مختلف متخصصان طی فرایندی با مشارکت‌گیری از اندیشمندان، کارشناسان، فعالان و مجریان در سه مرحله «تجمیع»، «تحلیل» و «تنظیم» صورت می‌گیرد. در مرحله تجمیع، بر اساس طبقه‌بندی موضوعی موردنظر، تدوین نظام سؤالات مشخص شده و از طُرُق مختلف نظرات جمع‌آوری میشود؛ سپس در مرحله‌ی تحلیل، کلیه‌ی نظرات جمع‌آوری شده، در قالبِ کاربرگ‌های محتوایی تجزیه، نمایه‌زنی و در نرم‌افزار تحلیلی ثبت میشود و در آخر نیز در مرحله تنظیم، با دسته‌بندیِ محتوایِ کاربرگ‌ها، جمع‌بندی دیدگاه‌های ارائه شده به دست می‌آید.
