امام(ره) بر حضور جدی مردم در نظام سیاسی تاکید داشت

به گزارش ایکنا، همایش «بازتاب انقلاب اسلامی ایران در آثار اندیشمندان جهان» به همت سازمان انتشارات جهاددانشگاهی و با همکاری سازمان قرآنی دانشگاهیان و دانشکده مطالعات جهان، صبح امروز هفدهم بهمن‌ماه در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد.

در این نشست عباسعلی کدخدایی، استاد دانشگاه تهران و عضو حقوقدان شورای نگهبان سخنرانی کرد و گفت: من می‌خواهم از زاویه نگاه حقوقی به موضوع بپردازم. برای بررسی آثار این نهضت عظیم اسلامی لازم است نگاهی به گذشته داشته باشیم و ببینیم قبلا چه وضعیتی را تحمل کردیم و گذشتگان ما در حوزه سیاسی و اجتماعی چه دستاوردی داشتند تا بتوانیم وضعیت موجود را ترسیم کنیم. در دوره مشروطه مردم مسلمان ایران ظلم و ستم پادشاهان قاجار را تحمل نکردند و از طرف دیگر تحولاتی که در غرب اتفاق افتاده بود و آثار آن به ایران رسیده بود موجب شکل‌گیری نهضت مردم در دوره مشروطه شد. اگرچه در دوره مشروطه برخی از ساختارهای غربی به وجود آمد اما به سرعت شاهد یک انحراف از اصل موضوع بودیم و روی کار آمدن رضاخان تمام آرمان‌هایی که مرم در دوره مشروطه داشتند را از بین برد.

ناکارآمدی نهادهای مدرن در برابر استبداد پهلوی

وی افزود: اگر بخواهیم ویژگی‌های دوره پهلوی را ترسیم کنیم چند محور اساسی دارد. یکی از ویژگی‌هایش این بود که مردم به طور کامل کنار زده شده بودند و مردم را در هیچ کجای صحنه سیاسی نمی‌دیدیم. علی‌رغم اینکه ساختارهای سیاسی جدید در قالب دولت مدرن وارد ایران شد اما مردم کمترین نقش را در کشور داشتند و ساختارهای موجود در برابر دیکتاتوری رضاخان و پسرش هیچ تاثیری نداشتند. نمونه بارز آن بحث جدایی بحرین است. در یک زمانی مجلس نمایندگان بسیار مقاومت می‌کنند ولی بلافاصله بعد از مدتی در تمجید از این جدایی سخن می‌گویند. برای فهم بهتر مسئله باید به خاطرات علم مراجعه کنیم که می‌گوید شاه به دنبال این بود بحرین را داشته باشد ولی پس از ملاقات با سفیر انگلستان نظرش عوض شد و این فرمان به مجلس ابلاغ شد و مجلس به حمایت از جدایی بحرین پرداخت. می‌خواهم بگویم با اینکه نهادهای مدرن داشتیم اما هیچ کدام اثری نداشتند که بتوانند از حقوق مردم دفاع کنند.

کدخدایی ادامه داد: ویژگی دومی که در دوره رژیم ستمشاهی می‌بینیم فقدان حاکمیت قانون است. در آن رژیم قانون هیچ ارزشی نداشت. در خاطرات سران رژیم می‌بینیم برای ورود یک اتومبیل یا دادن پست سیاسی به یک نفر یا انتخابات مجلس، قانون هیچ نقشی ندارد و فقط دستور شاهد ملاک است. در آن زمان انتخابات مجلس مفهومی نداشت و فقط در اخبار صحبت می‌شد که مجلس جدید شکل گرفته است. اساسا در آن زمان شاه را مبرای از مسئولیت و پاسخگویی می‌دانستند و می‌گفتند شاه سلطنت می‌کند و مسئولیت ندارد. این در حالی است که اصل صد و هفت قانون اساسی صراحت دارد رهبر در برابر قانون با بقیه برابر است. نکته آخر که ویژگی نظام ستمشاهی بود جدایی دین از سیاست و جلوگیری از دین‌گرایی بود. فقط این نبود که دین در امر سیاست دخالت نکند بلکه نوعی دین‌زدایی هم وجود داشت. آثار آن را در حمله به حوزه قم و واقعه مسجد گوهرشاد شاهد بودیم.

محوریت مردم در نهضت سیاسی امام خمینی(ره)

رئیس پژوهشکده شورای نگهبان ادامه داد: حضرت امام(ره) با زیربنای فکری اسلامی، نهضت اسلامی را رقم زدند و در این جهت حرکت کردند. ایشان در گام اول تاکید بر حضور جدی مردم داشتند. این مسئله تشریفاتی نبود. امام نمی‌خواست به شکل صوری بر این مسئله تاکید کنند. امام از همان ابتدا وقتی درباره انقلاب اسلامی صحبت می‌کردند بر این مبنا تاکید داشتند. وقتی از امام سوال می‌شود چگونه می‌خواهید انقلاب را پیش ببرید ایشان تاکید می‌کنند با حضور مردم. وقتی در فرانسه از ایشان سوال می‌کنند نظام سیاسی شما چیست ایشان بحث جمهوریت و اسلامیت را مطرح می‌کنند که جمهوریت همان پشتیبانی مردم است. همچنین وقتی زمان تصویب قانون اساسی می‌رسد ایشان به همه‌پرسی تاکید می‌کنند. پس نگاه اولیه حضرت امام در شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی و قبل از آن در نهضت اسلامی، حضور جدی مردم است.

وی ادامه داد: گام دوم، بحث اتحاد دین و سیاست است. امام(ره) به جای افتراق دین و سیاست از اتحاد دین و سیاست سخن گفتند. وقتی از ایشان سوال می‌شود شما می‌خواهید با چه قانونی نظام جدید را تشکیل دهید ایشان می‌فرمایند با احکام اسلام. ایشان در جای دیگری می‌فرمایند اگر احکام اسلامی را اجرا نکنیم همین مردم ما را هم برکنار می‌کنند. ایشان احکام اسلامی را به عنوان پایه و اساس مطرح فرمودند و با اتکا بر همین احکام نظام سیاسی جدید را شکل می‌دهند. میشل فوکو در دوره انقلاب دو مرتبه یا بیشتر به ایران آمد و حرکت عظیم مردم را دید که مردم با شعار دین‌خواهی با پادشاه وقت مقابله می‌کنند، رهبران سیاسی مردم هم رهبران دینی هستند و مساجد پایگاه این خیزش عظیم مردمی است. فوکو از این جریان به عنوان معنویت سیاسی یاد می‌کند و آن را روحی در جهان بی‌روح می‌نامد. جالب است فوکو یک جامعه‌شناس غربی است که پایبند به دین مسیحیت هم نبوده است.

کدخدایی در پایان سخنانش بیان کرد: سومین نکته‌ای که حضرت امام خیلی بر آن تاکید دارند بحث حاکمیت قانون و قانون‌گرایی است. امام مدام بر تدوین قانون اساسی، شکل‌گیری مقررات و شکل‌گیری ساختارهای سیاسی و نظام سیاسی جدید تاکید داشتند.