بالاترین تلاش ائمه(ع) در راستای تحقق تقریب بود

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «زن مسلمان و تقریب» امروز دوشنبه 18 بهمن‌ از سوی دانشگاه مذاهب اسلامی برگزار شد. فاطمه سادات علوی، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص)، در این نشست درباره عنوان «پیشوایان شیعه؛ پیشگامان تقریب» به سخنرانی پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

 

تقریب در لغت به معنای نزدیک و نزدیکی است، اما در اصطلاح به معنای نزدیک کردن پیروان مذاهب اسلامی از راه شناخت مشترکات همدیگر و توسعه مشترکات به منظور دستیابی به برادری دینی و اخوات اسلامی بر اساس اصول مسلم و مشترکات اسلامی است که بر پایه علم و خرد نهاده شده نه بر پایه عواطف و احساسات زودگذر. کاربرد این کلمه، بعد از تشکیل دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه رواج پیدا کرده که به همت علامه شیخ محمدتقی قمی و برخی علمای الازهر و با پشتیبانی آیت الله بروجردی برای از بین بردن تعصبات مذهبی و اندک نشان دادن اختلافات و گردآوری امت اسلامی پیرامون مشترکات دینی بود.

اگر مسلمانان را دو گروه عمده شیعه و اهل سنت در نظر بگیریم، می‌‌توانیم تقریب را تقریب شیعه و اهل سنت هم نام بگذاریم البته این سخن بدین معنی نیست که سنی را شیعه کنیم یا برعکس. لذا تقریب به معنای استحاله یکی در دیگری نیست و این معنای غلطی است که در میان برخی وجود دارد. بزرگان تقریبی همانند مرحوم کاشف الغطا یا شیخ‌محمد شلتوت تصریح کرده‌اند که خواهان این نیستیم که همه مردم را به یک مذهب دعوت کنیم، بلکه هدف ما این است که مسلمانان را در طوایف مختلف اسلامی به سوی همکاری مبتنی بر محبت و ترک نسبت‌های ناروا به هم و دوری از سوء ظن فرابخوانیم.

 

مقام معظم رهبری نیز تقریب را عنصری کارا برای رفع اختلافات میان مسلمانان خوانده و فرموده‌اند دنیای اسلام نیازمند تقریب است و ایشان معتقدند غرض از تقریب این است که فرقه‌های اسلامی در مقام فکر و اعتقاد به هم نزدیک شوند و چه‌بسا تصورات برخی فرق با مذاکره به استنتاج خوبی منتهی و برخی عقاید تعدیل و برخی افکار به طور واقعی نزدیک شود. ایشان می‌فرمایند که حداقلِ این قضیه این است که بر مشترکات تأکید شود. بنابراین باید از طرح مسائل تفرقه‌انگیز خودداری شود.

بحث وحدت در قرآن هم مطرح شده که مشابه کلمه تقریب است. در قرآن کریم آمده: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ؛ ای مردم، ما همه شما را نخست از مرد و زنی آفریدیم و آن گاه شعبه‌های بسیار و فرق مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید، همانا بزرگوار و با افتخارترین شما نزد خدا با تقواترین شمایند، همانا خدا کاملا دانا و آگاه است.» (حجرات، 13) خداوند در این آیه تلاش می‌کند اختلافات قومی و قبیله‌ای را به راه صحیح وحدت بکشاند، چراکه اختلافات و جنگ‌ها و آشوب‌هایی که در جهان وجود دارد بیشتر ریشه قومی و قبیله‌ای دارد. آیاتی هم در مورد وحدت ادیان توحیدی وجود دارد؛ مثلاً در آیه 19 سوره آل عمران آمده است: «إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ ۗ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ ۗ وَمَنْ يَكْفُرْ بِآيَاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ؛ همانا دین (پسندیده) نزد خدا آیین اسلام است، و اهل کتاب راه اختلاف نپیمودند مگر پس از آگاهی به حقّانیت آن، و این خلاف را از راه حسد در میان آوردند. و هر کس به آیات خدا کافر شود (بترسد که) محاسبه خدا زود خواهد بود» در اینجا منظور از اسلام، حقیقتِ اسلام است که حقیقت همه ادیان آسمانی شمرده می‌شود. 

 

آیاتی از قرآن نیز در مورد وحدت امت اسلامی است. در آیه 92 سوره انبیا آمده: «إِنَّ هَٰذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ؛ این طریقه شما آیین یگانه (و پاک اسلام) است و من یکتا پروردگار و آفریننده شما هستم، پس تنها مرا پرستش کنید» در آیه 103 سوره آل عمران نیز آمده: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ؛ و همگی به رشته (دین) خدا چنگ زده و به راههای متفرّق نروید، و به یاد آرید این نعمت بزرگ خدا را که شما با هم دشمن بودید، خدا در دلهای شما الفت و مهربانی انداخت و به لطف و نعمت خدا همه برادر دینی یکدیگر شدید، و در پرتگاه آتش بودید، خدا شما را نجات داد. بدین گونه خدا آیاتش را برای (راهنمایی) شما بیان می‌کند، باشد که هدایت شوید.» 

 

حال تفاوت تقریب با وحدت چیست؟ آنچه از کلمه تقریب به نظر می‌رسد نزدیکی دیدگاه‌های مسلمانان و تلاش برای کاهش اختلافات با رعایت روش‌های علمی و اخلاقی است، اما آنچه از وحدت به ذهن می‌رسد مفهوم عام وحدت است که شامل همبستگی و همکاری میان مسلمانان می‌شود. بنابراین تقریب گامی در جهت وحدت امت اسلام است. لذا نتیجه می‌گیریم که رابطه این دو عموم و خصوص مطلق است، یعنی وحدت، مفهوم تقریب را هم در برمی‌گیرد.

درباره سیره علمی و عملی پیامبر اسلام(ص) و پیشوایان شیعه در تقریب باید گفت که بخشی از تقریب مربوط به تقریب مذاهب، بخشی مربوط به امت اسلامی و بخشی مربوط به ادیان ابراهیمی است. از آنجا که دین پیامبر وحدت‌بخشِ همه ادیان است، سیره عملی ایشان تقریب ادیان ابراهیمی بود و نمونه‌های متعددی در این زمینه وجود دارد و مباهله پیامبر با مسیحیان نجران از اولین روابط مربوط به تقریب ادیان است، چراکه پیامبر بعد از دعوت مسیحیان نجران به اسلام و رد این دعوت، با شرط رعایت قانون جزیه، تأمین امنیت اجتماعی آنها در حکومت اسلامی را برعهده گرفتند.

 

پیامبر سعی کردند که به شکلی مسالمت‌آمیز محیط امنی را در جامعه ایجاد کنند تا آرامش فکری مهیا شود و همواره می‌فرمودند که عاقلانه‌ترین کار، مدارا با مردم است. در روایات اصلِ مدارا در کنار عقل نهاده شده، زیرا عقلانیتی بالاتر از مدارا نیست. در سیره ائمه(ع) بالاترین تلاش آنها در راستای تقریب امت اسلامی بود. یکی از اقدامات تقریبی امیرالمؤمنین(ع) حضور ایشان در نماز جمعه و جماعاتی بود که از سوی رقبای حضرت برگزار می‌شد و همراهی با نمازگزاران را از دست نمی‌دادند، چراکه حفظ وحدت مسلمانان را فراتر از حقوق شخصی خود می‌دانستند. یکی دیگر از اقداماتشان پرهیز از طرح مسائل اختلاف‌‌برانگیز بود. همچنین از رخنه فرصت‌‌طلبان پیشگیری می‌کردند. 

 

هم‌اندیشی با خلفای سه‌گانه یکی دیگر از ابعاد فعالیت تقریبی حضرت علی(ع) بود و هر زمان با ایشان مشورتی می‌شد از هرگونه نظری که به نفع امت و حکومت اسلامی باشد دریغ نمی‌کردند. یکی دیگر از ابعاد سیاست تقریبی ایشان سفارش به همسویی یاران با حکومت و امت اسلامی بود. درباره فعالیت تقریبی امام صادق(ع) باید گفت که در زمان ایشان بعد از دوره منع کتابت حدیث قرار می‌گیریم و عطش همه مسلمانان برای دانستن فقه نبوی زیاد شده بود و علی‌رغم مخالفت برخی امویان و عباسیان برای احیای فقه نبوی، ایشان چهار هزار شاگرد را پذیرا بودند و شیخ طوسی از این چهار هزار نفر توانسته نام 3224 نفر ا احصا کند که در این میان تعداد راویان شیعه کمتر از چهارصد نفر است، یعنی حدود سه هزار و ششصد نفر از اهل تسنن بودند. لذا ایشان تعامل بسیار خوبی با اهل سنت داشتند و این هم از نمونه‌های اهمیت تقریب در نزد پیشوایان دینی شیعه است.