بیان لفظ در صیغه واجب است و نکاح معاطاتی جایز نیست

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سعید داودی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 11 اسفند ماه در نشست علمی «نکاح معاطاتی در ترازوی رد یا قبول»، با بیان اینکه خداوند در آیاتی از قرآن از زنان به خصوص زنان پیامبر(ص) خواسته است که در خانه بمانند و تبرج نداشته باشند، تصریح کرد: خدا خواسته که مانند جاهلیت اولی در جامعه حاضر نشوند. در تفسیر نمونه در ذیل این آیه آمده است که وقتی خدا از جاهلیت اول  نام برده یعنی بعد از آن هم جاهلیت دیگری رخ خواهد داد و امروز شاهدیم جاهلیت مدرن پا به عرصه گذاشته است که جاهلیت اولی در برابر آن چیزی نیست. امروز شاهد این نوع تبرج به نحوی بسیار بدتر هستیم و این از پیش‌بینی‌های قرآن کریم است.

داودی بیان کرد: امروز جنگ‌های جهانی رخ داده  و بر اثر آن میلیون‌ها انسان کشته شدند، اگر در آن دوره مقداری از گردن و موهای زنان هویدا بود الان عده‌ای برهنه مادرزاد هستند و تشکیلاتی در  مسیر حمایت از آنها ایجاد شده است. اگر در آن دوره برخی زنان پرچم تنانگی داشتند امروز در فضای حقیقی و مجازی به این کار دعوت می‌کنند و حتی همجنس بازی قانونی شده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: برخی تصور می‌کنند اگر ما با جامعه همراهی نکنیم چه خواهد شد، بنابراین خوب است همراهی کرده و برای خواسته‌های نادرست هم، مبانی حقوقی و قانونی و فقهی ایجاد کنیم تا جوانان از دست نروند. بنده معتقدم ما باید تدبیری برای تربیت فرزندان، سالم‌سازی محیط دانشگاه و  حال مسئولانی که با بی عدالتی، سبب دورشدن مردم از دین می‌شوند، بیندیشیم؛ بنابراین نباید آنچه را رخ می‌دهد به رسمیت بشناسیم، امروز در برخی کشورها همجنس‌گرایی قانونی شده است ولی بنا نیست ما به عصر جاهلی برگردیم بلکه دین آمد تا برخی قانون‌های الهی را تاسیس و برخی قوانین بشری را نفی و برخی را تایید کند.

وی با بیان اینکه برخی امروز می‌خواهند نکاح معاطاتی را رواج دهند، گفت: ما چند  مدل ازدواج داریم؛ اول ایجاب و قبول طرفین آن هم با لفظ؛ دوم اینکه همه ضوابط نکاح وجود دارد ولی فقط لفظ رد و بدل نمی‌شود، یعنی انشاء شده ولی لفظ در کار نیست و سوم اینکه ممکن است عقد ازدواج، مکتوب نباشد ولی همه گفت‌وگوها بین خانواده‌ها صورت گرفته و مرد هم قبول می‌کند زن مثلا جهیزیه خود را به منزل او ببرد.

داودی بیان کرد: مدل چهارم همباشی است که ازدواج نیست و گاهی مخفیانه و دور از خانواده رخ می‌دهد؛ اینها گاهی حتی ضوابط نکاح شرعی را هم نمی‌دانند و بدون رعایت قانون کشور و شرع کنار هم هستند و بعد از مدتی ممکن است دختر یا پسر از فرد بهتری خوشش بیاید و از این رابطه خارج ‌شود. این زندگی غربی است که براساس بیان خودشان، میزان ازدواج رسمی را کاهش داده و طوری است که اگر کسی تا میان‌سالی ازدواج نکند و لذت‌های خود را داشته باشد فرد منحرفی شناخته نمی‌شود بلکه پرستیژ هم برای او محسوب می‌شود.

پژوهشگر حوزه علمیه گفت: آموزه‌های دینی برای ازدواج چند هدف بیان کرده‌اند؛ بخشی از آن آرمش‌بخشی زوجین است؛ بخشی نسل‌آوری، بخشی صیانت از گناهان است و از همه مهمتر برنامه‌ریزی برای آینده و زندگی فرد است که در ازدواج‌های مخفی متصور نیست. همچنین به تعبیر شهید مطهری، ازدواج سبب پختگی افراد است.

داودی اضافه کرد: نکاح فراتر از یک معامله است؛ برخی آن را صرف یک معامله می‌دانند، یعنی چطور در بیع، داد و ستدی صورت می‌گیرد، در اینجا هم همین است؛ ولی لسان فقها مؤید این است که مقوله‌ای نزدیک به عبادت است؛ البته برخی عبادات مانند نماز و روزه باید با قصد قربت و نیت انجام شود وگرنه باطل خواهد شد ولی ازدواج از این نوع نیست ولی عبادت عام محسوب می‌شود که قصد قربت آن ثواب دارد.

داودی بیان کرد: نکاح یک صورت حقوقی دارد؛ مثلا حرمت ازدواج با محارم و ازدواج همزمان با دوخواهر یا حرمت عقد در حین احرام ولی فراتر از این، ازدواج ریشه در باورها، هویت فردی و خانوادگی و اجتماعی دارد؛ برخی موضوعات مانند خرید و فروش در همه جای دنیا تابع یکسری قوانین تقریبا مشابه است ولی ازدواج، حاصل هویت جمعی و فرهنگی مردم یک منطقه و شهر و کشور است. برخی جهیزیه را بر عهده دختر می‌گذارند، برخی بر عهده پسر، برخی چند مراسم می‌گیرند و برخی یک مراسم جشن. اینها نشان می‌دهد ازدواج کاملا با سایر معاملات فرق دارد.

داودی با بیان اینکه ازدواج بنیان خانواده را که هسته اصلی در جامع‌سازی است شکل می‌دهد، اظهار کرد: به همین دلیل گفته شده با چه مردان و زنانی ازدواج کنید؛ نمازخوان و خوش خلق باشد، حتی نسب او چگونه باشد، همچنین آزمایشات قبل از ازدواج گرفته می‌شود و بر شناخت مزاج طرفین هم تاکید می‌شود در صورتی که این دغدغه‌ها در سایر معاملات، مضحک و بی معناست و اگر کسی بخواهد اتومبیلی بخرد کاری ندارد طرف معامله چه دینی دارد، چه فرهنگی دارد و نماز می‌خواند یا خیر و ... .

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: ما سه تعبیر فقهی داریم؛ طلاق، فسخ و انفساخ؛ فسخ یعنی اگر مسئله‌ای بعد از نکاح (مانند مشکل جدی در مقاربت و زناشویی یا جنون در یکی از طرفین) رخ دهد حق فسخ برای آنها وجود دارد ولی اگر کسی مرتد شود انفساخ رخ می‌دهد یعنی خودبخود فسخ و طلاق محقق شده است. اینها در کدام معامله‌ای مطرح است؟ تنها چیزی که هست این است که اگر معامله‌ای باعث تقویت کافر حربی شود حرام است.

وی با تاکید بر خاص بودن نکاح در بین همه معاملات، اظهار کرد: امام صادق(ع) طبق روایتی فرمودند که هر قومی برای خود نکاح و در برابر آن سفاح و زنا دارد، و اگر افراد مطابق با قوانین نکاح خود ازدواج کنند درست است. در قرآن کریم هم از ازدواج به میثاق غلیظ یعنی پیمان مؤکد تعبیر شده است که نشان‌دهنده اهمیت آن است. در روایات هم پیمان محکم به ازدواج و کلمه نکاح تعبیر شده و اینکه حتی اگر فرد نتوانست در ازدواج بماند باز باید با احسان و نیکویی جدا شوند.

داودی اضافه کرد: اینکه بگوییم دختر و پسر دلشان خواسته و هر دو راضی هستند و ما چه دخالتی داریم، سبک کردن امر مقدسی مانند ازدواج است که اسلام به آن بهای زیاد داده و شریعت بر آن اهتمام قائل شده است. در بحث عبادات هم مثلا محقق کرکی گفته که ازدواج از بزرگترین عبادات است زیرا سبب می‌شود تا زن و مرد در حصن قرار بگیرند به همین دلیل از آنها تعبیر به محصن و محصنه می‌شود. فقهای اهل سنت هم نقل کرده‌اند که نکاح اقرب از همه عبادات است، برخی آن‌را برتر از نوافل دانسته‌اند، زیرا نفس را از گناه آشکار بازداشته و انسان‌های موحد تولید و تربیت شوند. مرحوم شهید ثانی هم ضمن تاکید بر قرائت صریح الفاظ، گفته که آنقدر شارع بر آن تاکید دارد که شائبه عبادت دارد چیزی شبیه به نماز.

وی با اشاره به برخی موضوعات مرتبط با این بحث که این روزها در فضای مجازی مطرح است، افزود: یکی از موضوعاتی که سبب شده تا برخی معاطات در نکاح را جایز بدانند استناد به برخی تعابیر در جواهر شیخ انصاری است، در صورتی که در مباحث نظری آنقدر ان قلت و قلت صورت می‌گیرد تا فقیه در نهایت، فتوای خود را صادر کند، فتوای شیخ انصاری را باید در رساله او ببینیم نه در جواهر که مباحث مختلف و اقوال گوناگون را بیان کرده و در جایی هم تعبیر «التامل» را به کار برده است. همچنین استفتایی از امام بدون مهر و امضاء نقل شده که برخی می‌خواهند آن را دال بر جواز معاطات بدانند در صورتی که این مورد خاص است ضمن اینکه قابل استناد هم نیست چون مهر و امضاء ندارد. از طرفی نقل معتبری هست که امام جواز به ازدواج دو نفری دادند که بر اثر جهل به احکام، ازدواج داشته و فرزند هم آورده‌ بودند و امام با استفاده از حکم ولایی آن را جایز دانستند.

وی گفت: سؤال شده که در برخی مناطق، افراد مسائل شرعی را نمی‌دانند و در عقد به تراضی بین زن و مرد، کفایت می‌کنند تا وقتی نزد یک روحانی برسند که آن را مکتوب کنند؛ آیت‌الله گلپایگانی فرموده است که مجرد تراضی بین دو نفر و انشاء بدون بیان لفظ، جایز نیست ولی اگر نسبت به احکام جهل داشته‌اند فرزندانشان، حلال‌زاده هستند. 

داودی تصریح کرد: برخی می‌گویند اینها را آخوندها از خودشان در آورده‌اند؛ این افراد آگاه به حکم شرع هستند ولی آن را قبول ندارند؛ ازدواج قانون خاص خود را دارد، حق نفقه، رعایت عده، ارث و میراث و ... در آن وجود دارد و بحث ما بر سر این افراد است که این نوع تلقی، منجر به حلیت ارتباط زوجیت نیست.

وی افزود: نکته‌ای که باز امروز مطرح است اینکه آیا انشاء باید لفظی باشد یا کتابت هم جای آن را می‌گیرد؟ در اینکه انشاء باید باشد و لفظ هم قرائت شود و معاطات جایز نیست شکی نیست ولی در اینکه آیا کتابت از طریق فضای مجازی و چت و ... هم صحیح است، این موضوع مورد تحقیق پژوهشگران است. من نمی‌گویم درست است زیرا گاهی در شریعت نحوه ابراز و خود لفظ موضوعیت دارد؛ مثلا در نماز، حتما باید لفظ جاری شود و خواندن در قلب جایز نیست یا در حج، هنگام احرام الفاظ باید گفته شود و اگر نمی‌تواند تلقین کنید و حتی اگر فارسی هم می‌تواند لفظ را قرائت کند.