بهار طبیعت بهانه‌ای برای توجه به بهار حقیقی است

بهار از نگاه عرفانی به نوعی تداعی کننده معاد و زنده شدن دوباره انسان‌ها پس از مرگ است و در ادبیات دینی و عرفانی به این موضوع بسیار توجه و اشاره شده است.

اسماعیل منصوری لاریجانی، استاد دانشگاه و پژوهشگر عرفان اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا به توضیح درباره نگاه قرآن و عرفان به بهار طبیعت و بهار جان‌ها پرداخت و اظهار کرد: در قرآن کریم خداوند متعال هم به بهار طبیعت اشاره دارد و هم به بهار دل‌ها و اندیشه‌ها. برای نمونه می‌فرماید: «وَيُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَكَذَلِكَ تُخْرَجُونَ» یعنی خداوند این زمینی که در زمستان مرده است را دوباره زنده می‌کند و انواع روییدنی‌ها اعم از گیاهان میوه‌ها از آن بیرون می‌آید. از این دست آیات زیاد است. خداوند در بیش از 249 مورد به بهار زمین و احیای زمین اشاره دارد. مثلا می‌فرماید: «وَآيَةٌ لَهُمُ الْأَرْضُ الْمَيْتَةُ أَحْيَيْنَاهَا وَأَخْرَجْنَا مِنْهَا حَبًّا فَمِنْهُ يَأْكُلُونَ» یعنی یکی از نشانه‌های قدرت خداوند این است که زمین مرده را زنده می‌کند و از این خاک انوع میوه‌ها، گل‌های مختلف با عطرهای مختلف خارج می‌شود، این نشانه قدرت پروردگار است.

وی ادامه داد: خداوند در مورد بهار دل‌ها و اندیشه‌ها هم سخن گفته است. مثلا می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ» یعنی ای کسانی که ایمان آوردید فرمان خدا و رسولش را اجابت کنید زمانی که شما را می‌خوانند. این عبارت نشان می‌دهد ما مدام در میدان فراخوانی خدا و رسول هستیم. برای چه ما را می‌خوانند؟ «لِمَا يُحْيِيكُمْ». بعد می‌فرماید خداوند بین انسان و قلب او است. خداوند مدام محول قلوب و ابصار است. معنای آیه این است به خاطر اینکه خدا محول است و بین قلب ما و خود ما قرار دارد، می‌توانیم هر لحظه بهار داشته باشیم. بهار طبیعت یکبار در سال است ولی کسانی که دل پاک دارند و ارتباطشان را با خدا برقرار می‌کنند، می‌توانند هر لحظه بهار داشته باشند. نشانه بهار جان هم تازه‌ها و جلوه‌های نویی است که در قلب ما به وجود می‌آید.

می‌توانیم همیشه بهاری باشیم

منصوری لاریجانی یادآور شد: جناب مولوی می‌گویند؛ هین سخن تازه بگو تا دو جهان تازه شود/ وارهد از حد جهان بی‌حد و اندازه شود. سخن تازه‌ای که از من و شما تولید شود نشانه بهار ما است. این سخنان نه تنها ما را تازه و باطراوت می‌کند، بلکه دیگران نیز تازه و باطراوت می‌شوند. بوی گل و صدای بلبل در باغ محدود است ولی سخن نو و بهار اندیشه‌ها می‌تواند وارد ملکوت هم شود و از ملک و ملکوت بگذرد. بنابراین به این اعتبار می‌توانیم همیشه بهاری باشیم.
وی افزود: قرآن می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ». همین که شما تصمیم گرفتید تحول و تغییر ایجاد کنید، همین که وارد اندیشیدن در آثار صنع الهی شدید خدا شما را متحول می‌کند. ما چقدر غبطه بهار طبیعت می‌خوریم در حالی که هر لحظه می‌توانیم بهار داشته باشیم.

از تحولات جهان درس عبرت بگیر

این پژوهشگر عرفان ادامه داد: جناب حافظ هم زیبا می‌فرماید؛ نوبهار است در آن کوش که خوشدل باشی/ که بسی گل بدمد باز و تو در گل باشی. بهار می‌آید ولی تو سعی کن دلت را خوش کنی. شادابی دل همان «دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ» است. ما فکر می‌کنیم پول زیاد، موقعیت اجتماعی و سیاسی و .. نشاط دل می‌آورد. خیر، اقتضای دل این است که با معشوق باشد. معشوق دل کیست؟ آن کسی که «يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ» است. اگر دل‌ها را در معرض وزش نسیم رحمانی خدا قرار دهیم دل‌خوش می‌شویم. حافظ چه زیبا گفته است؛ که بسی گل بدمد باز و تو در گل باشی. اگر به گل طبیعت دل ببندی چقدر از این گل‌ها خواهد آمد و تو در زیر گل هستی. «در چمن هر ورقی دفتر حالی دگر است/ حیف باشد که ز کار همه غافل باشی». یک دانه تلاش می‌کند از زیر خاک بیرون بیاید و همه عالم در حال پویش و رویش و تحول هستند اما تو زانوی غم بغل گرفتی و یک گوشه نشستی. «من نگویم که کنون با که نشین و چه بنوش/ که تو خود دانی اگر زیرک و عاقل باشی». اگر انسان درست فکر ‌کند می‌تواند از تحولات جهان درس عبرت بگیرد.

فرش قلب را هم بتکانیم

وی تاکید کرد: بنابراین بزرگترین درس طبیعت نوعی هشدار است، نوعی عبرت است به اینکه آیا تو خودت را تازه کرده‌ای یا نه. عقده‌ها، غصه‌ها، هوس‌ها، وسوسه‌ها و شبهات سالیان دراز در ذهن و خیال ما رسوب کرده است و مثل سنگ محکم شده است. باید اینها را از خود دور کنیم. فرش خانه را می‌تکانیم فرش قلب را هم بتکانیم. اگر دل از اینها عاری شود نشاط حقیقی وارد قلب ما می‌شود.

منصوری لاریجانی در پایان گفت: امام راحل(ره) هم زیبا می‌فرمایند؛ مژده ای مرغ چمن فصل بهار آمد باز/ موسم می زدن و بوس و کنار آمد باز. بهار ما این است می معرفت در ما بجوشد و اهل میکده باشیم و جلوه‌های حقیقت را ببینیم. «دکّه‌‌ زُهد ببندید در این فصل طرب/ که به گوش دل ما نغمه‌‌ تار آمد باز». این نغمه تار مژده جلوه یار است که وقتی در قلب انسان دمیده می‌شود انسان باید نوید بدهد. به همین خاطر تاکید شده است بهار طبیعت فصلی برای توجه من و شما به بهار حقیقی در درون ما است.