روزه هم دارم + فیلم

استاد رضا عبدالهی، شاعر و پژوهشگر ادبی در سومین برنامه چشمه حکمت ایکنا که به مناسبت ماه مبارک رمضان تهیه شده، به ضرب‌المثل‌های فارسی با مضمون ماه رمضان و روزه‌ اشاره کرد.

تمثیل در ادبیات فارسی سابقه طولانی دارد و شعرا و نویسندگان متقدم تمثیل را به گونه‌های مختلف چاشنی کلام خود کردند. امروزه تمثیل به حدی رایج شده است که مردم با به‌کاربردن تمثیل، مدعی را اثبات و توجیه می‌کنند.

رساله وزین و متقن امثال و حکم علامه بزرگوار علی‌اکبر دهخدا سرشار از این تمثیل‌هاست. ارسال‌المثل که نوعی تمثیل است در کلام گویندگان عصر صفوی بسیار رایج و حتی یکی از ویژگی‌های این دوره به حساب می‌آید.

در ادامه به تعدادی از این ضرب‌المثل‌ها در باب ماه مبارک رمضان، اشاره می‌کنم:

می‌گویند «همیشه شعبان، یک بار هم رمضان»

این ضرب‌المثل جنبه تعریض دارد و به کسی اطلاق می‌شود که بار زحمت را از دوش خود می‌افکند، از زیر بار مسئولیت شانه خالی می‌کند و این مسئولیت خطیر را به شخص دیگری واگذار می‌کند.

ضرب‌المثل دیگری می‌گوید: «روزه خوردنش را دیده‌ایم، نماز خواندنش را ندیده‌ایم.» این ضرب‌المثل کنایه به کسی است که در انجام عبادتش قصور و کوتاهی می‌کند.

ضرب‌المثل دیگری در مضمون روزه است که می‌گوید: «آدم نباید روزه شک‌دار بگیرد.» که کنایه از کسی است که در انجام کاری که مرتکب می‌شود، دچار ضرر، زیان و خسران شود؛ لذا نباید با شک و تردید کاری صورت بگیرد.

«روزه هم دارم، خادم مسجد هم هستم.» ضرب‌المثل دیگری است که وقتی از کسی تعریف و تمجید کنند و خود او در راستای این تعریف، چیزی به آن اضافه کند، این ضرب‌المثل موضوعیت ‌پیدا می‌کند. نقل است آدم ساده‌لوحی وارد مسجد می‌شود، در بین نمازگزاران با خضوع و خشوع ظاهری نماز می‌گذارد. یکی از آن‌ها به رفیقش گفت: «این مرد خدا را ببین  با چه تضرع و زاری نماز می‌خواند.» مرد ساده‌لوح شنید و سپس نماز خود را شکست و بدو گفت: «روزه هم دارم، خادم مسجد هم هستم و اینگونه خود را رسوا کرد.»

«چون گوش روزه‌دار بر الله‌اکبر است» ضرب‌المثل دیگری در همین موضوع است که مترصد اذان افطار است و می‌گوید انسان منتظر تمام حواسش ‌پیش کسی است که انتظارش را می‌کشد.

خوشبختانه در ادبیات ما در باب ماه رمضان و روزه - چه در قالب ضرب‌المثل چه در قالب تک بیتی و...-  بسیار سخن گفته شده است که وقت کم، مجال بیان همه را نمی‌دهد.