رویکرد غیرسکولار و استفاده از زبان روز؛ ویژگی ترجمه جدید قرآن به زبان ایتالیایی + فیلم

به گزارش ایکنا، وبینار «مطالعات قرآنی در ایتالیا با نگاهی به ترجمه قرآن عبدالوهاب چیکارلو» دومین نشست از سلسله‌نشست‌های قرآنی ایکنا به مناسبت ماه مبارک رمضان با همکاری رایزنی فرهنگی ایران در ایتالیا برگزار و در آن وضعیت مطالعات آکادمیک قرآنی در این کشور بررسی شد.

در این وبینار که از استودیو مبین ایکنا مدیریت می‌شد، محمدتقی امینی، رایزن فرهنگی ایران در ایتالیا و عبدالوهاب سِنتی چیکارلو، مسیحی مسلمان‌شده و مترجم ایتالیایی قرآن کریم حضور داشته و سخنان خود را با موضوع نشست بیان کردند.

نقش مهم فعالیت‌های قرآنی در دیپلماسی فرهنگی

در ابتدا رایزن فرهنگی ایران در ایتالیا از اهتمام خبرگزاری ایکنا به ترویج معارف قرآنی و فرهنگ اهل بیت(ع) قدردانی و با اشاره به فعالیت‌های رایزنی فرهنگی تصریح کرد: رایزنی فرهنگی ایران در ایتالیا به نمایندگی از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی یگانه متولی دیپلماسی فرهنگی ایران در این کشور است و در این دیپلماسی فعالیت‌های قرآنی از سه حیث حائز جایگاه ویژه‌ای است. نخست اینکه ایتالیا و ایران دو مرکز تاریخی گسترش اسلام شیعی و مسیحیت کاتولیک بوده و گفتمان بینادینی یکی از راهکارهای ارتقای درک متقابل دو ملت ایران و ایتالیا به‌ویژه با واتیکان مقر مقدس کلیسای واتیکان جهان و پاپ رهبر معنوی ایشان است.

وی ادامه داد: همچنین مراکز پژوهشی و فرهنگی هنری وابسته به رایزنی با محوریت فعالیت‌های قرآنی در حوزه‌های متنوعی از جمله ترجمه و نشر کتبی مانند «مسیح و مریم در قرآن» تا برگزاری نمایشگاه‌های قرآنی در اماکن فرهنگی دینی کاتولیکی فعال است و نمادین‌ترین سطح آن گفتمان بینادینی اسلام شیعی و مسیحیت کاتولیک بوده که ۱۱ دوره آن به صورت ادواری با مشارکت مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و شورای پاپی گفتمان بینادینی برگزار شده است و دور دوازدهم آن در آبان ماه ۱۴۰۱ به میزبانی واتیکان برگزار خواهد شد.

امینی در ادامه گفت: علاوه بر این حوزه گفتمانی، فعالیت‌های قرآنی، کانون تقریب مذاهب اسلامی در ایتالیا است و این فعالیت‌ها نقش مرکزی در شبکه ساختاری شیعیان ایتالیا و فعالیت‌های تبلیغی بر مبنای آن دارد. فعالیت‌های قرآنی در هر سه حوزه گفتمانی تقریب مذاهب اسلامی و شبکه‌سازی شیعیان در قالب ترجمه و نشر کتاب، تولید یا انتشار محتوای متنی و بسته‌های چند رسانه‌ای محیطِ مخاطب‌شناسی شده در سایت و شبکه‌های اجتماعی رسمی حمایتی و همسو، برپایی نمایشگاه‌های حضوری و مجازی هنر قرآنی، هماهنگی اعزام مبلغ و متقابلاً معرفی قاریان، حافظان، محققین و مترجمین قرآنی ایتالیا به منظور شرکت در رخدادهای بین‌المللی به میزبانی جمهوری اسلامی ایران، حمایت از محافل انس با قرآن، نشست‌ها و دیگر فعالیت‌های قرآنی مراکز اسلامی هم‌سو در جریان است که یکی از آخرین نمونه‌های آن، دوره‌های آموزشی مجازی آشنایی با قرائت و مفاهیم قرآنی در سطوح کودک نوجوان و بزرگسال با همکاری مرکز شیعیان شهر رم بود.

رایزن فرهنگی ایران در ایتالیا ادامه داد: هماهنگی و پیگیری فعالیت‌های قرآنی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ایتالیا از اولویت‌های رایزنی فرهنگی است. مطالعات شرق‌شناسی در ایتالیای معاصر به ویژه در حوزه آفریقا و شرق میانه بر مطالعات اسلام‌شناسی متمرکز است که این مطالعات خود حول سه محور اصلی فرهنگ و تمدن و زبان و ادبیات عرب، نظام‌های حقوقی اسلامی و اسلام سیاسی متمرکز است و در هر سه حوزه، قرآن‌پژوهی جایگاه ویژه‌ای دارد.

وی افزود: رشد مطالعات اسلام‌شناسی در ایتالیای معاصر به‌ویژه مرهون استقرار دپارتمان‌های اسلام‌شناسی در مؤسسات شرق‌شناسی در این کشور است و در خصوص اسلام‌شناسی در ایتالیای معاصر نیز باید گفت که پس از تأسیس نخستین کرسی رسمی اسلام‌شناسی در ایتالیا در سال ۱۹۵۲ میلادی در دانشگاه شرق‌شناسی ناپل، این مطالعات در دانشگاه کاتولیکی مطالعات عربی و اسلامی و کرسی‌های اسلام‌پژوهی دانشگاه ساپینزا وتوروگاتره رم، ونیز، بولونیا پارما، ساساری در جریان است و دوره‌های آموزشی مرتبط با آن حتی تا مقطع فوق دکتری نیز ادامه پیدا می‌کند.

تلاش رایزنی برای پرکردن خلأ در شیعه‌شناسی

امینی ادامه داد: در حوزه شیعه‌شناسی علی‌رغم فقدان کرسی‌های شیعه‌شناسی در دانشگاه‌های ایتالیا و شیعه‌شناسان محدود، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ایتالیا تلاش کرده فقدان یک کرسی مستقل شیعه‌شناسی در دانشگاه‌های ایتالیا را با برگزاری دوره‌های شیعه‌شناسی به میزبانی دانشگاه‌هایی همچون پالرمو مرتفع کند که تمرکز آن بر تفسیر شیعی از قرآن است.یکی دیگر از برنامه‌های رایزنی فرهنگی در خصوص اهتمام به قرآن در ماه مبارک رمضان است.

رایزن فرهنگی کشورمان در ایتالیا یادآور شد: سابقه حضور پرشمار و تأثیرگذار مسلمانان در ایتالیا به قرن نهم میلادی و حضور معاصر مسلمانان در این کشور به سال‌های آغازین دهه 1960 میلادی و حضور شمار بی‌سابقه‌ای از دانشجویان کشورهای اسلامی و موج نوین مهاجرت از کشورهای اسلامی باز می‌گردد.

وی ادامه داد: مطابق آخرین آمارها حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار مسلمان در ایتالیا زندگی می‌کنند که در مساجد بزرگ شهرهای رم یا میلان و صدها نمازخانه و مرکز اسلامی سراسر ایتالیا به‌ویژه در ماه مبارک رمضان حضور دارند و ختم قرآن نیز از برنامه‌های ثابت ایشان در ایام ضیافت الله است. جلسات ختم قرآن ماه مبارک رمضان با شور و شوق فراوان در مراکز شیعی سراسر ایتالیا نیز برگزار می‌شود که از جمله فعالیت‌های قرآنی مورد حمایت رایزنی فرهنگی است.

امینی با اشاره به حمایت رایزنی فرهنگی و انجمن‌های شیعی ایتالیا از برگزاری جلسات آشنایی با مفاهیم قرآنی برای سنین مختلف طی ماه مبارک رمضان در فضای مجازی یا به صورت حضوری گفت: در سال‌های اخیر تولیدات چند رسانه‌ای یا برگزاری نمایشگاه‌های حضوری و مجازی نیز در تقویم فعالیت‌های این ماه مبارک وارد شده است. همچنین قرآن مجید به زبان ایتالیایی ترجمه شده است.

وی افزود: آخرین برگردان ایتالیایی قرآن مربوط به سال ۱۹۹۴ میلادی ترجمه آقای حمزه پیکاردو بوده که یکی از دقیق‌ترین برگردان‌های ایتالیایی قرآن مجید است و همچنین عبدالوهاب چیکارلو، رهبر مرکز دینی فرهنگی اسلامی و مدیر مؤسسه خیریه اسلامی Relief در ایتالیا و مترجم متون اسلامی از زبان عربی به زبان ایتالیایی اهتمام ویژه‌ای در این خصوص داشته است. در نتیجه این اقدامات، ایتالیایی‌ها و صد البته آن دسته از مسلمانان این کشور که آشنایی کمتری با زبان عربی دارند با مفاهیم قرآنی آشنا شده و در ماه مبارک رمضان ترجمه ایتالیایی قرآن کریم را نیز بازخوانی می‌کنند.

احساس نیاز به ترجمه غیرسکولار از قرآن

سپس عبدالوهاب چیکارلو، مترجم قرآن به ایتالیایی و استاد دانشگاه در ایتالیا گفت: از این فرصت ارزشمند که خبرگزاری ایکنا در اختیارم گذاشته است سپاسگزاری می‌کنم. من در سال ۱۹۶۵ در شهر کوچکی در شمال ایتالیا در نزدیکی ونیز به دنیا آمدم. بعد از طی تحصیلات مقدماتی در ایتالیا به امارات متحده عربی رفتم و چند سال در آنجا زندگی کردم و زبان عربی را در مدینه منوره، دمشق، تونس و کشورهای دیگر آموختم.

 چیکارلو ادامه داد: وقتی که در دانشگاه ایتالیا رشته ادبیات ایتالیایی می‌خواندم با برخی از استادان که زبان عربی تدریس می‌کردند آشنا شدم و پس از صحبت با آنها  به زبان عربی علاقه‌مند شدم. در آن زمان مسیحی بودم اما وقتی درباره ادیان شرقی به شکل عام و به‌ویژه اسلام مطالعه کردم به اسلام علاقه‌مند شدم.

من اکنون استاد دانشگاه در ایتالیا هستم و سال‌هاست که به کار ترجمه مشغولم که مهمترین این کارها بدون شک ترجمه قرآن کریم است. این ترجمه به نظر من به پایان نرسیده است و من در هیئت کمیته ترجمه قرآن بوده و هستم و الان با وجود اینکه این ترجمه را سال‌های دور به پایان رساندم هنوز به بازنگری در آن می‌پردازم تا آن را بهتر کنم.

چیکارلو افزود: عربی را از نظر نحو و لغات، زبانی عمیق، غنی و زیبا می‌دانم. برای همین بعد از مدتی به دانشگاه ونیز رفتم و در آنجا زبان عربی را آموختم و سپس در تونس و دمشق و در مدینه منوره آموختن را ادامه دادم.

 وی در مورد اسلام آوردن خود گفت: الحمدلله در سال 1985 که بیست سال داشتم اسلام آوردم و همانطور که گفتم، در آن زمان بیشتر روحیه دینی داشتم تا علمی و زبانی. وقتی با برخی از مسلمانان برخورد و با آنها از دین اسلام صحبت کردم دریافتم که این همان دینی است که سالهاست به دنبال آن بودم و هنگامی که به من درباره ارکان پنجگانه این دین و از خدایی گفتند که هیچ شریکی ندارد آن را با افکار خود همخوان دیدم. برای همین شک نکردم و سریعاً اسلام آوردم و الحمدلله هر چه بیشتر درباره اسلام شناخت پیدا کردم بیشتر علاقه‌مند شدم. معتقدم که هنوز دانشجو و در حال یادگیری هستم زیرا نمی‌توان همه چیز را دانست و یک بار زندگی برای دانستن و فهم و شناخت خداوند سبحان الله تعالی کافی نیست.

این استاد ایتالیایی ادامه داد: تخصص من زبان‌شناسی است و در مقطع لیسانس در دانشگاه تورورگاتای رم (Tor Vergata) که سومین دانشگاه تاریخی ایتالیا است، زبان ایتالیایی تدریس می‌کنم.

وی افزود: قرآن به عنوان یک درس جداگانه در ایتالیا تدریس نمی‌شود بلکه در ضمن اسلام‌شناسی تدریس می‌شود. اسلام‌شناسی تنها در دو دانشگاه ونیز و ناپولی تدریس می‌شود. اما در دانشگاه‌های دیگر در درجات بعدی قرار دارد. با این حال برخی از اساتید کتاب‌ها و مقالاتی درباره قرآن نوشته‌اند که بیشتر با رویکرد شرق‌شناسانه بوده است. بسیاری از مواقع مسلمانان با آنچه این اساتید می‌گویند موافق نیستند و این چیزی است که در اروپا و غرب رایج است.

این استاد ایتالیایی گفت: من در دانشگاه ونیز و دانشگاه ناپولی معروف به «فدریکو سکوندو» اسلام‌شناسی تدریس می‌کنم. دانشگاه ناپولی در زمینه مطالعات اسلامی معروف و دومین مرکز اسلام‌شناسی در ایتالیا است.

وی درباره ترجمه قرآن خود گفت: ترجمه من با کمک کمیته ترجمه قرآن و با کمک متخصصان دو زبان عربی و ایتالیایی و علمای مسلمان انجام شد. می‌توان گفت این ترجمه کار فردی نبود بلکه کاری است که مجموعه‌ای از متخصصان در آن همکاری داشتند و روبرتو حمزه پیکاردو، روزنامه‌نگار و نویسنده ریاست این گروه را بر عهده داشت.این هیئت در سال 1998 تشکیل شد. در سال‌های  بعد ما برخی تغییرات در ترجمه انجام دادیم و آخرین چاپ آن در سال 2021 منتشر شد.

چاپ‌های مختلف ترجمه ایتالیایی قرآن عبدالوهاب چیکارلو و کمیته همراه به سرپرستی «روبرتو حمزه پیکاردو»

وی درباره انگیزه خود از ترجمه قرآن گفت: در دهه 1980 ایمان آوردن به اسلام از سوی ایتالیایی‌ها زیاد شد برای همین نیاز به ترجمه قرآن به زبان ایتالیایی به وجود آمد. در بازار ترجمه‌های دیگری هم هستند اما بیشتر آنها رویکرد دانشگاهی دارند و بیشتر مترجمان آنها غیرمسلمان هستند. ترجمه‌ها نادرست نیستند بلکه رویکرد سکولار و تاریخی و مادی به قرآن دارند.

کلام الهی، قابل ترجمه نیست

وی افزود: برای همین احساس کردیم نیاز به ترجمه قرآن از دیدگاه اسلامی است تا روشن شود کلام الله با سخن هر بشری متفاوت است. نخستین‌بار در سال 1993 منتشر شد و سپس در چاپ‌های بعدی این ترجمه را اصلاح کردیم و تاکنون 350 هزار نسخه از آن منتشر شده است. ما نسخه‌های زیادی از ترجمه را به مدارس و دانشگاه‌های دولتی به‌ویژه دانشگاه‌هایی که در آن دروس اسلام‌شناسی تدریس می‌شود و کتابخانه‌های محلی در شهرهای مختلف فرستادیم و می‌توانیم بگوییم این ترجمه در جاهای زیادی در دسترس است.

چیکارلو ادامه داد: ما از تفاسیر زیادی چه تفاسیر شیعه و چه سنی استفاده کردیم؛ از میان تفاسیر شیعی از تفسیر علامه طباطبایی(ره) استفاده کردیم تا فهم کاملی از قرآن داشته باشیم. کوشیدیم ترجمه مناسبی به زبان جدید برای ایتالیایی‌ها باشد تا فهم آن برای آن‌ها راحت‌تر باشد.

وی گفت: برخی روزها ساعات طولانی را صرف ترجمه کردیم و برخی روزها کمتر. در کل بین 4 تا 5 ساعت در روز را صرف انجام ترجمه کردیم. گاهی به ترجمه‌های موجود دیگر ایتالیایی هم مراجعه کردیم اما در اکثر موارد دریافتیم که این ترجمه‌ها فاقد درک عمیق از کلام‌الله است.

این مترجم قرآن ادامه داد: کلام خدا قابل ترجمه نیست. ولی سعی کردیم معانی قرآن و نه خود قرآن را ترجمه کنیم. بسیاری مواقع خواننده دچار دشواری در فهم کتاب می‌شود زیرا در آن معانی زیادی وجود دارد. بنابراین ترجمه کار آسانی نیست که بتوان همه معانی را با آن منتقل کرد. برخی کلمات را نمی‌شود ترجمه کرد زیرا این کلام‌الله است و یک کتاب معمولی نیست.

تواضع، توکل و ایمان؛ سه ویژگی مترجم قرآن

چیکارلو ادامه داد: به نظر من مهمترین مؤلفه برای مترجم قرآن تواضع است. زیرا وقتی ترجمه می‌کند باید به ناتوانی خود اعتراف کند. باید بداند که فهم صحیح تنها از جانب خدا ممکن است. از این رو مترجم وقتی ترجمه قرآن را آغاز می‌کند باید توکل و ایمان خود را به خدا بالا ببرد.

 وی درباره بازخورد ترجمه خود در بین ایتالیایی‌زبانان گفت: با بسیاری از کسانی که این ترجمه را خواندند برخورد داشتم و آنها گفتند که از این ترجمه راضی بودند و امیدوارم این کار وسیله‌ای برای فهم اسلام و کلام‌الله باشد.

 مترجم قرآن به ایتالیایی تأکید کرد: در پایان می‌خواهم اول به خودم و بعد به دیگران بگویم که باید هر روز برای خواندن قرآن وقت بگذاریم و در آن تدبر کنیم تا اول خودمان را تغییر دهیم و سپس بتوانیم دنیا را تغییر دهیم.

اجرا: زهرا نوکانی

ترجمه گزارش: محسن حدادی