آیا فرزندان در عبادات مستحبی باید از پدر اذن بگیرند؟

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده، استاد سطح خارج حوزه، اول اردیبهشت در ادامه سلسله مباحث «لزوم رعایت امر پدر و شوهر و اذن آنها در فقه»، گفت: قبلا گفته شد که ایذاء و اذیت پدر و مادر حما حرام است و احسان به آنها هم واجب است ولی اینها به معنای لزوم اطاعت از ایشان در هر دستور و امری نیست. همچنین پدر براساس روایات در تصرف در مال فرزند با مادر تفاوت دارد و حق دارد تا میزان نفقه خوب و یا برای رفع مضیقه زندگی بدون اذن از مال فرزند خود بردارد.

وی با اشاره به حق تصرف پدر و جد پدری در ازدواج فرزند(دختر و پسر) با بیان اینکه مشهور فقها گفته‌اند که این حق تصرف وجود دارد و دختر حق ردکردن ندارد، افزود: مثلا ممکن است دختری 7 یا 8 ساله هست و پسرعموی 12 ساله او از خارج کشور آمده و خانواده او هم موقعیت خوبی دارد و اقدام به عقد بین اینها می‌کنند تا پسر بعد از ده سال که برگشت بتوانند با هم ازدواج کنند. در اینجا دو دیدگاه وجود دارد، برخی گفته‌اند دختر حق انتخاب و ردکردن ازدواج را ندارد ولی برخی می‌گویند دختر می‌تواند تجدیدنظر کند.

وی با بیان اینکه بعد از بلوغ دختر حق تصمیم دارد ولی اذن پدر هم لازم است، تصریح کرد: در روایتی صحیح از امام کاظم(ع) پرسیده‌اند که پدری دخترش را در سن کودکی، به تزویج پسری در آورده است و الان پدر مرده و دختر الان به سن بلوغ رسیده آیا این ازدواج صحیح است. امام(ع) فرمودند که آن ازدواج صحیح است. در روایت دیگر بیان شده که اگر این طرف پسرعمو باشد اکراه بر آن ازدواج نیست. همچنین در روایت در مورد دختر باکره بزرگ پرسیده‌اند و امام فرمودند تا وقتی دختر بزرگ نشده پدر می‌تواند تصرف در ازدواج کند ولی وقتی بزرگ شد اختیار با دختر است.

قاضی‌زاده بیان کرد: روایت دیگری داریم که فرموده است اگر پدر پسرش را به ازدواج درآورده بود او بعد از بلوغ می‌تواند قبول کند و یا نکند ولی اگر دختر بود جایز است. مشهور معتقدند که پسر بعد از سن بلوغ اختیار ازدواجش با خود او هست. 

روایات اعجاز ندارند

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: در روایت دیگری بیان شده که دختر خودش مختار است، شیخ طوسی از محمدبن مسلم از امام کاظم(ع) نقل کرده که دختری با پسری ازدواج کرده‌اند و کسی غیر از پدر و مادر آنها را (در سن قبل بلوغ) تزویج کرده است مثلا عمه یا فرد دیگری و ...؛ در اینجا روایت تاکید دارد که دختر و پسر هر دو مختارند که این ازدواج را بعد از بلوغ بپذیرند یا خیر.

وی با بیان اینکه عمده روایات نقل به مضمون است و الفاظ ائمه(ع) دقیقا بیان نشده است به همین دلیل اعجاز هم ندارد، اضافه کرد: در روایت صحیحه یزید کناسی آمده است که از امام(ع) پرسیدند که چه زمانی پدر می‌تواند بچه خود را تزویج کند بدون اینکه نظر او را بگیرد و امام(ع) قبل از 9 سال را مجاز دانسته‌اند البته باز دختر اختیار دارد یعنی روایت نظر صریحی ندارد.

قاضی‌زاده اظهار کرد: کسی مانند علامه مجلسی این روایات را روشن دانسته و معتقد است که در تعارض ولایت جد و پدر، حق با جد است و پدر ولایت بر صغیر و صغیره دارد. حال ما باید بین این روایات جمع کنیم. در حقیقت دو سری روایت داشتیم؛ یکسری روایات ازدواج دختر از سوی پدر را جایز دانسته ولی یکسری دیگر اختیار دختر را تایید کرده است. در روایات دسته اول ازدواج با صراحت صحیح و فعلی خوانده شده ولی دسته دوم دو برداشت هست.

تفاوت نظر پسر و دختر در ازدواج

وی افزود: در مجموع معنای آن این است که این ازدواج باطل نیست و صحت فعلی دارد ولی در سن بلوغ، اگر دختر سکوت کرد و راضی بود ازدواج نافذ است ولی اگر  امتناع کرد نظر دختر شرط است. در روایاتی که بین دختر و پسر فرق گذاشته شاید بتوان این طور توجیه کرد که دختر کلا ماخوذ به حیا هست و سکوت او دلیل رضایت است و اگر دختر در اینجا به سن بلوغ رسید و چیزی نگفت کافی است بگوییم عقد درست است ولی پسر وقتی به بلوغ رسید سکوت او دلیل بر رضایت نیست.

استاد سطح خارج حوزه علمیه تصریح کرد: مجموعا می‌توان گفت که اختیار پدر و جد در ازدواج دختر و پسر قبل از بلوغ وجود دارد ولی بعد از بلوغ در مورد پسر باید متوقف بر نظر پسر باشد و در مورد دختر متوقف بر اعلام نظر او نیست ولی اگر اعلام نظر نفی کرد عقد او باطل و اگر اعلام نظر نفی نکرد ادامه می‌یابد. در مجموع با اینکه ما ادله عامه داریم که هر کسی اختیار زندگی خود را دارد و کسی بر دیگری تسلط ندارد و الناس مسلطون علی انفسهم ولی برخی استثناها هم وارد شده است که دو مورد آن یعنی تصرف در مال و تزویج اشاره شد.

اذن پدر در اعتکاف

قاضی‌زاده بیان کرد: بحث دیگر این است که در عباداتی چون اعتکاف آیا فرزندان باید اجازه پدر را بگیرند یا خیر؟ سیدیزدی مواردی را ذکر کرده نیازمند اذن است از جمله؛ اذن مولا نسبت به مملوک، اذن مستاجر نسبت به اجیرش، اذن زوج نسبت به زوجه و اذن والد و والده یعنی اگر پدر و مادر با کار مستحبی مانند اعتکاف مخالف باشند و این کار باعث ایذاء آنان شود جایز نیست فرزند بدون اذن آنها این کار را انجام دهد. اجازه دو نوع است یک موقع اجازه نمی‌دهند ولی ناراحت هم نمی‌شوند ولی یه موقع باعث ایذاء والدین ست که از دید سیدیزدی باید رعایت شود. 

وی اضافه کرد: این موضوع مختص اعتکاف هم نیست، مثلا دختر قصد دارد در بسیج دانشگاه و یا در یک رشته تحصیلی در یک شهر دیگر ثبت نام کند و پدر و مادر رضایت ندارند و در اینجا سیدیزدی بیان کرده که باید اذن بگیرند. آقای گلپایگانی احتیاط کرده که اگر نهی و ایذاء هست باید اذن بگیرد؛ منتظری هم شبیه این نظر را دارد.