مشکل افزایش روزافزون تعداد مقالات کجاست؟

به گزارش خبرنگار ایکنا، در سومین مسابقه از مرحله یک‌چهارم نهایی دهمین دوره مسابقات ملی مناظره دانشجویان ایران که پیش از ظهر امروز، یکشنبه ۸ خرداد، به همت سازمان دانشجویان جهاددانشگاهی با موضوع «اهمیت و رشد روزافزون مقاله‌نویسی در ایران ناشی از بحران در نهاد آموزش عالی ایران است» در باشگاه دانشجویان دانشگاه تهران برگزار شد، دو تیم شباویز(موافق) از دانشگاه علم و صنعت و مدافعان فرهنگ (مخالف) از استان قزوین به رقابت با یکدیگر پرداختند.

در دور اول مناظره میلاد تهرانی از تیم شباویز به بیان نظرات خود پرداخت که به شرح ذیل است:

بحران وضعیتی است که برهم خوردن نظم سیستم اصلی، نظم سیستم‌های فرعی را به هم‌می‌زند. در این موضوع رشد و اهمیت روزافزون مقاله‌نویسی در ایران متغیر وابسته و بحران در نهاد آموزش عالی متغیر مستقل است.

• گزارش تصویری دهمین دوره مسابقات ملی مناظره دانشجویان ایران 

محورهای موافقت با این گزاره در دو دسته تقسیم‌بندی می‌شود: 1ـ تبیین علل و رشد مقاله‌نویسی که ناشی از اهمیت مدرک دانشگاهی، اهمیت کمیت بر کیفیت، نگاه دانش به مثابه ابزاری برای قدرت در نظام سیاسی، ناکارآمدی نظام ارتقای اعضای هیئت علمی و ایجاد بازار سیاه برای تولید مقاله. 2ـ عوامل شکل‌دهنده بحران در نظام آموزش عالی ناشی از سلطه کمیت بر کیفیت، ساختار ارتقای هیئت علمی، عدم تطابق درصد هزینه تحقیق و توسعه با GDP و ارجاع به مقالات سلب اعتبار شده.

در ادامه این دور مرتضی گونجی از تیم مدافعان فرهنگ به تشریح مطالب خود پرداخت:

در چارچوب منطقی مناظره رشد را نمی‌توان تک‌ساحتی دید و از طرفی باید اهمیت روز‌افزون مقاله‌‌نویسی و همچنین خود رشد مقاله‌نویسی را با هم بررسی کرد و در واقع رشد را باید در تمام ابعاد آن دید و تنها به بررسی رشد کمی محدود نشد. در ایران در سال 1398 حدود 64 هزار مقاله تولید شد که نسبت به ده سال قبل دو برابر شده بود اما ارجاعات این تعداد مقاله 12عدد بوده در حالی که ارجاعات مقالات در 15 سال قبل آن 3 برابر این رقم بوده است و لذا در این شاخص دارای افت کیفی هستیم. همچنین طی سال‌های 2003 تا 2016 بیشترین میزان رد مقالات برای ایران بوده است. در نتیجه رشد مقالات تنها به لحاظ تعداد مقالات بوده است.

مسئله دیگر این است که رشد روزافزون مقالات ناشی از بحران نهاد آموزش عالی نیست بلکه دلایل دیگری دارد. امروزه نوشتن و تولید مقاله یکی از شاخص‌های تولید علم است اما در ایران مشکل این است که نوشتن مقاله کمتر با رویکرد حل مسئله است و به همینت دلیل صرف نوشتن مقاله نمی‌تواند حل‌کننده بحران باشد.

در دور دوم مناظره پویا قلی‌پور از تیم شباویز نظرات خود را ارائه داد:

باید به تفاوت دو مفهوم رشد و توسعه توجه کرد. در رشد یک نگاه کمی وجود دارد در حالی که در توسعه مؤلفه‌های کیفی مورد توجه است. در بررسی کمیت و کیفیت، اگر رشد و اهمیت مقاله‌نویسی با هم دیده شده باشد، یعنی هم تعداد مقالات و هم اهمیت مقاله‌نویسی در اموزش عالی بالا رفته است اما گزاره مناظره به بحران در نهاد آموزش عالی اشاره کرده که این بحران در سه سطح است: بحران نهادی، بحران هژمون و بحران مشروعیت. نهاد دانشگاه در ایران هر سه بحران را با هم دارد و به همین دلیل این نهاد افزایش مقاله را یکی از مؤلفه‌‌ها و شاخص‌های خود قرار می‌دهد و در نتیجه دانشگاه تنها به دنبال ارتقای تعداد مقالات خود برای رفع بحران مشروعیت و هژمونی است تا نشان دهد در تولید علم نسبت به سایر نهادهای مشابه برتری دارد.

در ادامه این دور مناظره محمد نوری از تیم مدافعان فرهنگ نظرات خود را تشریح کرد:

آیا بحران هر چیزی است که پایداری سیستم را بر هم بزند؟ این تعریف نادقیقی از بحران است. مسئله دیگر اینکه آیا نهاد آموزش عالی و دانشگاه باعث مدرک‌گرایی شد یا سیاست‌های بالادستی و سیاستگذاری‌های خارج از نهاد علم؟

نکته دیگر این است که افزایش تعداد مقاله لزوما ناشی از بحران در نهاد آموزش عالی نیست. در چین در سال 2008 ، 249 هزار مقاله تولید شد که این تعداد در سال 2018 به 528 هزار مقاله رسید که 80 درصد این افزایش به خاطر سفارش و درخواست صنایع بوده است. از طرفی افزایش جمعیت دانشگاهیان نیز عامل دیگر افزایش تعداد مقالات است و لذا نمی‌توان افزایش روزافزون مقالات را به بحران در نهاد آموزش عالی ربط داد.

دور سوم مناظره با بیان نظرات میلاد تهرانی از تیم شباویز آغاز شد که به شرح ذیل است:

نهاد دانشگاه نقش بسیاری در اهمیت یافتن مقالات داشته نه اساتید دانشگاه. مقایسه میان کشورهای توسعه‌یافته با ایران نشان می‌دهد که آنها بسیار کمتر از ما بر میزان و تعداد مقاله تأکید دارند. مقاله‌نویسی قرار است مشکلات را حل کند اما در ایران صرف کمیت آن عامل پیشرفت علمی یا استخدام افراد است.

سپس مرتضی گونجی از تیم مدافعان فرهنگ در این دور نظرات خود را ارائه داد و گفت:

تیم مقابل همچنان بحث رشد را از ابعاد مختلف بررسی نکرده است. در رشد شاخص‌های کمی بر کیفی غلبه دارد اما این به معنای نادیده گرفتن سایر مؤلفه‌ها نیست.

یک سؤال مهم این است که آیا تنها بحران در نهاد آموزش عالی موجب افزایش تعداد مقالات شده است یا خیر؟ در حالی که می‌دانیم لزوم وجود مقاله برای اعلام رتبه‌بندی در آموزش و پرورش یا پذیرش در دانشگاه‌های خارجی از دلایل مهم افزایش تعداد مقالات است و نباید این افزایش را تک‌علتی دانست.

در دور چهارم و پایانی مناظره نیز دو تیم به جمع بندی نهایی نظرات و استدلال‌های خود پرداختند که در ابتدا پویا قلی‌پور از تیم شباویز سخنرانی کرد:

تعداد مقالات نشان از کیفیت آنها نیست و تفاوت میان توسعه اقتصادی، صنعتی و تجاری ایران با سیر رشد مقالات نشان می‌دهد که رشد مقالات غالبا کمی بوده نه کیفی. در حالی که کار نهاد دانشگاه باید تولید دانش کاربردی باشد و چون دانشگاه این کار را انجام نمی‌دهند فقط به دنبال بالا بردن آمار تولید کمی مقاله است. اتفاقی که در نهاد دانشگاه رخ داده در حقیقت اضمحلال این نهاد است و تعداد مقالات دائما در حال افزایش است و مقامات کشور هم بیشتر برای رشد علم به همین رشد کمی تعداد مقالات استناد می‌کنند. برای کاهش این بحران در کوتاه مدت می‌توان پیشنهاد داد که نظام ارتقای هیئت علمی اصلاح شده و آمایش سرزمینی مقالات انجام شود.

در پایان این مناظره محمد نوری از تیم مدافعان فرهنگ نظرات خود را مطرح کرد:

سیاستگذاری‌های از بالا به پایین باعث این مشکل شده است و نهاد دانشگاه عامل این بحران نیست. چند درصد این مقالات به دستور نهاد آموزش عالی است؟ چند درصد مقالات را اساتید می‌نویسند؟ پس آیا این بحران تقصیر نهاد آموزش عالی کشور است؟ خیر، بحران جای دیگری است. بحران آنجایی است که مقاله باکیفیت تولید می‌شود اما مورد توجه قرار نمی‌گیرد. در حقیقت بحران بعد از نوشتن مقاله است و اتفاقا نهادی که می‌تواند مقابل مقاله‌سازی بایستد نهاد دانشگاه است. یادمان باشد که مقاله نوشتن یک ارزش است نه ضد ارزش اما مقاله‌نویسی اصول و روش دارد که باید آن را رعایت کرد.

در پایان این مسابقه هیئت داوران متشکل از الهام اکبری؛ عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، صدیقه ببران؛ عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و مجید احسن؛ عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با امتیاز 122.5 بر 99.5 تیم شباویز(موافق) را برنده اعلام کرد.