نقش اسلام در جنبش زیست محیطی

به گزارش ایکنا، روز جهانی محیط زیست (مخفف انگلیسی: WED) پنجم ماه ژوئن هر سال، روزی است که از سوی سازمان ملل برای افزایش آگاهی مردم برای نگهداری محیط زیست و تحریک سیاستمداران به گرفتن تصمیماتی برای رویارویی با تخریب محیط زیست و گونه‌های زیستی‌ جانوری، به‌عنوان روز محیط زیست انتخاب شده‌ است.

پایگاه خبری نون پست در مطلبی به قلم «اوستین بودیتی» با عنوان «نقشی که اسلام می‌تواند در جنبش زیست محیطی ایفا کند» تصریح می‌کند: مسلمانانی که با انگیزه‌های دینی مدافع حفاظت از محیط زیست هستند، بر این باورند که برای مهار آسیب‌های زیست محیطی از لحاظ دینی مسئول هستند، زیرا اسلام تنها برای حفاظت از بشریت نیست، بلکه به حمایت از طبیعت نیز تأکید دارد.
در ابتدای این گزارش آمده است: در سرتاسر جهان، رهبران جامعه، سیاستمداران و دانشمندان به دنبال بهترین راه‌ها برای بسیج هموطنان خود به منظور مشارکت در مبارزه با تغییرات آب و هوایی و آماده‌سازی کشورهای خود برای خطرات تخریب محیط زیست هستند.در بسیاری از گوشه‌های جهان اسلام، دانشگاهیان و فعالان محیط ‌زیست به دنبال الهام از منبعی بوده‌اند که با موفقیت، بسیاری از جنبش‌های اجتماعی را در گذشته بسیج کرده و این منبع، دین اسلام است.

نویسنده به اظهارات عوده رشيد الجيوسي، مدیر گروه نوسازی و مدیریت فناوری دانشگاه خلیج [فارس] و نویسنده کتاب «اسلام و توسعه پایدار» می‌پردازد که می‌گوید: اسلام به انسان‌ها به عنوان امانتداران و نگهبانان طبیعت و محیط زیست نگاه می‌کند. مراقبت از هر عنصر زنده چیزی است که صاحب آن برای آن پاداش می‌دهد، همه موجودات در حالت تسبیح هستند، بنابراین مزاحمت یا آسیب رساندن به آن صرفاً خاموش کردن جمعی از پرستش.کنندگان خدا یا برهم زدن سمفونی حیات است.

به عقیده نویسنده، قرآن در کنار احادیث که متون دینی به‌شمار می‌روند بر اهمیت حفاظت از محیط زیست نیز تأکید دارد. در این زمینه به آموزه‌های قرآن کریم زیاد استناد می‌شود، به‌ویژه این آیه که می‌فرماید: «ولا تعثوا في الأرض مفسدين»( و در زمین به فتنه‌انگیزی و فساد نپردازید.).

بودیتی تأکید کرد: مسلمانانی که از ایده حفاظت از محیط زیست با انگیزه‌های ایمانی دفاع می‌کنند، یعنی بر ارتباط دین با طبیعت و محیط زیست تمرکز دارند، بر این باورند که وظیفه شخصی و معنوی دارند که از آسیب‌های وارده به محیط زیست جلوگیری کنند، زیرا اسلام نه تنها به حفاظت از بشریت بلکه به حفاظت از طبیعت تأکید دارد.

او در ادامه بار دیگر به اظهارات الجیوسی، نویسنده کتاب اسلام و توسعه پایدار پرداخت که می‌گوید: اسلام نوعی امید و خوش‌بینی را نسبت به نقش انسان‌ها در خلق موازنه و ایجاد تعادل قائل است. اندیشیدن به سرنوشت تمدن‌های قبلی مهم است، زیرا آگاهی ما را نسبت به ایده توالی چرخه‌های زندگی و تأثیر انسان بر محیط پیرامون عمیق‌تر می‌کند کما اینکه لذت بردن از تنوع و زیبایی نوعی عبادت است، نشانه‌های موجود در طبیعت و جهان منبع تأمل و یادگیری است.

در ادامه به سخنانی از ابراهیم اوزدمیر، مؤسس دانشگاه حسن کالیونجو در استانبول و نویسنده کتاب «بُعد اخلاقی نگرش انسان به طبیعت: دیدگاه اسلامی» اشاره شده است که می‌گوید: ارزش‌ها و اعمال دینی عمیقاً با زندگی روزمره انسان در هم آمیخته است. دانشمندان مسلمان، رهبران دینی، مساجد و گروه‌های دینی همه نقش مهمی در شکل‌گیری نگرش‌ها، نظرات و سیاست‌گذاری‌ها نسبت به مدیریت و بهره‌برداری از محیط‌زیست و منابع طبیعی و به طور کلی توسعه پایدار دارد.

در ادامه مطلب آمده است: شایان ذکر است که اندونزی، بزرگترین کشور مسلمان جهان، بارزترین نمونه موفقیت در رویکرد حفاظت از محیط زیست بر اساس اصول دینی است. در این کشور، روحانیون، حکما و مقامات سیاسی در تدوین یک سیاست زیست محیطی که ترکیبی از آموزش محیط زیست و مطالعات اسلامی است، مشارکت داشته‌اند تا کار حفظ تنوع زیستی را به عنوان یک وظیفه دینی توصیف کنند و بتوانند مسلمانان را به ایستادگی در برابر سابقه طولانی قطع درختان و از بین بردن جنگل‌ها در این کشور تشویق کنند.

نویسنده ادامه داد: این رویکرد شگفت‌انگیز در حفاظت از محیط زیست به سایر کشورهای دارای اکثریت مسلمان مانند قطر و ترکیه نیز کشیده شد و با توجه به نفوذ اسلام به عنوان یک دین دولتی در این کشورها، حمایت مسلمانان از حفاظت از محیط زیست هم افزایش می‌یابد.

در این یادداشت با اشاره به اینکه الجیوسی از سمت خود در شورای مشورتی علمی و فنی سازمان ملل متحد برای رساندن نظر و دیدگاه خود به جامعه جهانی استفاده کرده، آمده است: به عقیده الجیوسی، احساسات دینی در انسان نوعی عطوفت و عقلانیت برای مراقبت از محیط زیست ایجاد می‌کند. قطعاً پیام و رسالت اسلام حول نابودی و بدبینی نیست، بلکه حول امید و اقدام مثبت است.

حجت‌الاسلام محمدعلی شمالی، پیشگام حمایت از جنبش محیط زیستی

نویسنده تأکید کرد: در سراسر جهان اسلام، دانشمندانی هستند که از این احساس برخوردارند. علاوه بر اوزدمیر، نام‌هایی مانند اختر محمود از دانشگاه پنجاب، محمدعلی شمالی از مؤسسه تحقیقات آموزشی امام خمینی(ره)، مصطفی ابوسوای از دانشگاه قدس و سید حسین نصر از دانشگاه جورج واشنگتن آمریکا در فهرست دانشگاهیان دخیل در این جنبش به چشم می‌خورد.

این توزیع جغرافیایی نشان می‌دهد که حمایت دینی از جنبش محیط زیستی است که در جهان اسلام شروع به جلب حمایت کرده است. این جریانی است که تا سنگاپور امتداد دارد، جایی که محمد سیدالاسلام، در دانشکده فنی نانیانگ، در حال انجام مطالعاتی در مورد بینش اسلامی نسبت به محیط زیست است.

کشورهای مسلمان سیاست‌های زیست محیطی خود را توسعه دهند

نویسنده معتقد است: کشورهایی با اکثریت مسلمان که از سیاست حفاظت از آب و هوا حمایت کرده‌اند، مانند بحرین، کویت و عمان، می توانند با نگاه به اسلام، سیاست های زیست محیطی خود را توسعه دهند.

در ادامه یادداشت آورده شده است: به عقیده اوزدمیر طبیعت درست مانند یک آینه، قدرت، زیبایی، حکمت و رحمت خالق را منعکس می‌کند. طبیعت به عنوان موجودی متعادل، عادل، صلح آمیز و متحد دیده می‌شود که توسط خدا آفریده شده و پایداری آن تضمین شده است.؛علاوه بر این، تأکید قرآن بر نظم، زیبایی و هماهنگی طبیعت بیان می کند که بین آنچه قرآن نازل می‌کند و آنچه طبیعت بیان می‌کند، منافاتی وجود ندارد.

در سال 2015، گروهی از رهبران جامعه دینی از آفریقا، آسیا، اروپا و آمریکای شمالی در استانبول برای صدور بیانیه اسلامی در مورد تغییرات آب و هوایی جهان گرد هم آمدند که در آن نیاز به واکنش فوری و ریشه‌ای به موضوع گرمایش جهانی ذکر شده بود حتی مفتی اعظم بوسنی و مفتی اوگاندا در این مراسم شرکت کردند.

الجیوسی همچنین می‌گوید: قانون محیط زیست اسلام مبتنی بر فقه مقاصد است که هدف آن حفظ جان و رفاه انسان است. اصولی کلی نیز برای مدیریت منابع و صدور احکام بر اساس رایزنی‌های عمومی و حفظ منافع عمومی و تکیه بر اصل تمرکززدایی وجود دارد.  در شریعت اسلام، قواعد عقلایی برای به حداقل رساندن ضرر با تضمین منفعت عمومی وجود دارد.

اوزدمیر که بخشی از تیمی بوده که اعلامیه اسلامی در مورد حفاظت از اقلیم جهانی را نوشته است،. می‌گوید: باید از علمای مسلمان و امامان جماعت برای درک آنچه علم مدرن در مورد طبیعت می‌گوید  حمایت کرد و گفت‌وگو را تسهیل کرد. نقش دین و فرهنگ برای دستیابی به توسعه پایدار در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بسیار مهم است.

تغییر اقلیم: خطر فزاینده در خاورمیانه

نویسنده تأکید کرد: امروزه تغییر اقلیم نشان دهنده خطر فزاینده ای در خاورمیانه و سایر نقاط جهان است، بنابراین ایده حفاظت و حمایت دینی از محیط زیست هر روز بیش از پیش ضروری می‌شود. اسلام به عنوان سریع‌ترین دین در حال رشد جهان، می تواند نقش مهمی در جنبش زیست محیطی ایفا کند.

وی افزود: ادیان دیگر مانند بودیسم، مسیحیت، هندوئیسم و ​​یهودیت نیز فضایی برای حفاظت دینی از محیط زیست دارند، زیرا آنها با اسلام در تأکید خود بر وظیفه معنوی برای حفاظت از طبیعت سهیم هستند و از آنجایی که تعداد مسلمانان از مسیحیت، که اکنون رایج ترین دین در جهان است، پیش از پایان قرن بیست و یکم بیشتر خواهد شد، فعالان محیط زیست مسلمان این فرصت را خواهند داشت تا به مخاطبان بیشتری نسبت به مخاطبان موجود در ادیان دیگر شامل بودایی ها، مسیحیان هندوها و یهود دسترسی پیدا کنند.

الجیوسی در این زمینه می‌گوید: گفتمان ائمه جماعات کلیدی است، زیرا آنها باید ظرفیت خود را برای انتشار پیام سبز، تشویق حفاظت از تنوع زیستی و کاهش ضایعات توسعه دهند. اسلام می‌تواند روش های ارتباطی و قوانین زیست محیطی را توسعه و اصلاح کند.

بنابراین، اوزدمیر معتقد است که کشورهای اسلامی باید از اندیشه اسلامی در حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار استفاده کنند و متون دینی و اعمالی را که در تاریخ اسلام به ارث رسیده است را مد نظر قرار دهند.

در پایان این یادداست آمده است رهبران سیاسی و دینی مسلمان باید در مسئولیت خود برای گسترش الگوی اقتصادی سازگار با محیط زیست مبتنی بر همکاری و راه حل‌های جایگزین برای دستیابی به رشد و شکوفایی تجدید نظر کنند.

خبرنگار: الهام مؤذنی