چگونه نذر صحیح داشته باشیم؟

حجت‌الاسلام والمسلمین سجاد بیگی، کارشناس مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤالات دینی قم و رابط نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علمی کاربردی چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا، با تسلیت فرارسیدن ماه محرم و ایام سوگواری سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و با اشاره به اینکه نذری دادن برای حاجت گرفتن از سنت‌های پسندیده به‌ویژه در ماه‌های محرم و صفر است، اظهار کرد: با نگاهی به گزارش‌های قرآنی می‌توان دریافت که نذر دارای پیشینه طولانی بوده و در میان اقوام پیش از اسلام نیز رواج داشته است. از جمله خداوند در آیه 35 سوره آل‌عمران می‌فرماید «إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ ما فِي بَطْنِي مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ‌؛ (به ياد آور) هنگامى كه همسر عمران گفت: پروردگارا! همانا من نذر كرده‌ام آنچه را در رحم دارم، براى تو آزاد باشد (وهيچ‌گونه مسئوليتى به اونسپارم تا تمام وقت خود را صرف خدمت در بيت‌المقدّس كند) پس از من قبول فرما، كه براستى تو شنواى دانايى». درواقع، همسر عمران با خود نذر می‌کند تا فرزندش را برای خدمت در راه خدا آزاد کند و خداوند نذرش را پذیرفت و آن زن مؤمن فرزندش مریم(س) را به خدمت خانه خدا فرستاد.

وی ادامه داد: همچنین آیه وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا (انسان/۸) که در فضیلت اهل‌بیت(ع) و مربوط به نذر آنان برای رفع بیماری امام حسن و امام حسین(ع) است. امام صادق(ع) در شأن نزول اين آيه می‌‏فرمايد: هنگامى كه حسن و حسين(ع) مريض بودند، روزى پيامبر خدا(ص) به ملاقات آنان آمد و به على(ع) فرمود: خوب است جهت سلامتی فرزندانت نذر كنى. حضرت على(ع) فرمود: من نذر می‌كنم: «چنانچه اين دو بهبود يابند، سه روز را به جهت تشكر از خداوند روزه بگيرم سپس فاطمه(س) و فضه، خدمتگزار آنان، همين نذر را تكرار كردند. خداى متعال نيز لباس عافيت به اندام آن دو امام پوشاند و ايشان نيز روزه گرفتند.

شرایط و احکام نذر

بیگی در تبیین مفهوم واژه نذر، بیان کرد: نذر در لغت به معنای ملزم ساختن خود بر امری است که از قبل الزامی بر انجام آن وجود نداشته است. بنابراین، شخص با نذر کردن خود را ملزم و متعهد به کاری می‌کند که در اصل تکلیف و الزامی در برابر آن نداشته است؛ ولی همین که نذر کرد بر او لازم می‌شود براساس تعهد و الزام، عمل کند و التزام خویش را به شکل وفای به مفاد نذر نشان دهد.

این کارشناس مذهبی تأکید کرد: درباره چگونگی و شرایط نذر باید توجه داشت که نذر به معنای توسل جستن به خداوند از طریق انجام یا ترک کاری است که مورد رضایت خداوند است. از این رو، می‌بایست توجه داشت آنچه که نذر می‌کنیم امری از نظر عقل و شرع مقبول و صحیح باشد. بنابراین، نمی‌توان در مورد امری که واجب یا مستحب است یا امری که حرام و مکروه است نذر کنیم اما کارهای مستحب را می‌توان بر خود واجب یا مکروه را بر خود حرام کرد.

بیگی یکی دیگر از شرایط صحت نذر را قرائت صیغه نذر عنوان کرد و توضیح داد: صیغه نذر را شخص نذرکننده می‌خواند و انشاء می‌کند؛ چنان که همسر عمران و دخترش حضرت مریم(س) این‌گونه نذر کردند. پس از نظر شرعی ادای نذر وقتی واجب می‌شود که یا به صورت صیغه عربی و یا به صیغه فارسی قرائت و بیان شود و در بردارنده این مضمون باشد: برای خدا برعهده من باشد اگر فلان حاجت و خواسته من برآورده شد، فلان کار را انجام می‌دهم.

وی ادامه داد: اگر نیت نذر تنها از ذهن و قلب گذشته و خطور کرده باشد و صیغه نذر به صورت شرعی که گفته شد خوانده نشود، این نذر وجوب عمل ندارد. البته لازم نیست صیغه نذر را به عربی بخوانند، بر طبق نظر مراجع عظام تقلید صیغه فارسی نذر نیز صحیح است مثلاً نذرکننده می‌تواند بگوید: «چنانچه بیمار و مریض من خوب شود، برای خدا برعهده من است که فلان مبلغ به فقیر بدهم». همچنین بر طبق نظر آیات عظام مکارم و مظاهری: لفظ للّه علىّ یا فارسی آن لازم نیست و اگر بگويد نذر مى‌كنم اگر فلان حاجتم رواشود فلان كار خير را انجام دهم، نذر او صحيح است.

بیگی یکی دیگر از شرایط نذر را اجازه شوهر برای زن نذرکننده دانست و گفت: نذر زن بدون اذن شوهر حتی اگر در مورد اموال زن باشد، باطل است. البته اگر ابتدا شوهر اذن دهد و پس از آن مانع از عمل به نذر شود، ادای نذر واجب است.

ممکن است این پرسش ایجاد شود که با توجه به وجوب اذن شوهر در نذر کردن، اگر زن قبل از ازدواج نذری کرده باشد آیا شوهر می‌تواند مانع انجام نذر او شود؟ پاسخ آن است که اگر نذر با شرایط و صیغه شرعی باشد، عمل به آن واجب است و مرد نمی‌تواند مانع از آن شود؛ البته اگر نذر مربوط به موارد مالی است، زن باید از مال خود بپردازد و مرد مجبور به پرداخت آن نیست.

حکم نذر فرزند بدون اجازه والدین

کارشناس مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤالات دینی قم گفت: هرگاه فرزند نذری کند اگرچه بدون اجازه پدر هم باشد اگر نذر طبق صيغه معتبر شرعى بوده، باید به آن نذر عمل کند، البته بعضی از مراجع می‌گویند مگر اين‏كه كار او مايه آزار پدر باشد كه در اين‏صورت نذر او صحيح نيست.

بیگی در پاسخ به این پرسش که آيا تغيير نذر جايز است؟ گفت: تمامی مراجع می‌گویند که اگر نذر طبق صيغه معتبر شرعى بوده، تغيير آن جايز نيست و بلكه نذرکننده بايد به همان صورت كه نذر كرده، عمل كند و در غير اين صورت تغيير مورد نذر، اشكال ندارد. در شرایط کرونایی تا زمانی که امکان عمل به نذر با رعایت قوانین مربوط و توصیه‌های بهداشتی وجود داشته باشد، فرد نذرکننده نمی‌تواند عمل به نذر را ترک کرده و یا آن را تغییر دهد.

وی در خصوص این موضوع که باقی‌مانده اموال جمع‌آوری شده برای هزینه‌‌کرد مراسم عزاداری امام حسین(ع) در چه مواردی باید خرج شود، تصریح کرد: اگر نذر شرعی در مورد این اموال صورت گرفته، تابع نذر است در غیر این صورت می‌‌توان با کسب اجازه از اهداکنندگان، اموال باقی‌مانده را در امور خیر مصرف کرد یا در صورت امکان آن‌ را برای مصرف در مجالس عزاداری آینده نگهداری کرد.

بیگی تأکید کرد: اگر پدر و مادری نذری كرده باشند، در صورتی که وقت نذر رسیده باشد و آنان بدون ادای نذر از دنیا رفته باشند، بر عهده فرزندان است كه بعد از وفات پدر و مادر نذر آنان را ادا کنند. انجام دهند؟ همچنین اگر پدر و مادر وصیت کرده باشند که بخشی از اموالشان را پس از وفات‌، نذری دهند یا روضه بگیرند، این تکلیف بر گردن فرزندان است. در غیر اینصورت ادای نذر پدر و مادر بر عهده فرزندان نمی‌باشد.

این کارشناس مذهبی در استان در خصوص کفاره کسی که به نذر خودش عمل نکرده است، گفت: اگر انجام ندادن نذر به دلیل ناتوانی یا فراموشی باشد، کفاره ندارد. اما فردی اگر ادای نذر را عمداً ترک کند، گناه کرده است که هم باید قضای آن را به جا آورد و هم کفاره بدهد. در مورد کفاره نذر بین مراجع تقلید اختلاف نظر وجود دارد که امام(ره)، آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله فاضل لنکرانی گفته‌اند: کفاره نذر مثل کفاره روزه رمضان است، یعنى به شصت فقیر طعام دهد یا دو ماه پى در پى روزه بگیرد. همچنین آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله سیستانی و آیت‌الله وحید خراسانی کفاره نذر را مانند کفاره مخالفت قسم می‌دانند که فرد باید ۱۰ فقیر را غذا یا ۱۰ فقیر را پوشاک دهد، اما اگر نتوانست، سه روز پى در پى روزه بگیرد.