عملکرد امپریالیسم اطلاعاتی از طریق فضای مجازی است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، یکشنبه، اول آبان، در نشست علمی «تحلیل معرفت‌شناختی وجه سیاسی فضای مجازی» که از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در قم برگزار شد، گفت: باید از مباحث معرفت‌شناختی عبور کرده و به جنبه‌های سیاسی فضای مجازی بپردازیم که امروز بیش از گذشته و در حوادث اخیر خود را نشان داد و دیدیم که فضای مجازی چقدر می‌تواند وضعیت متفاوتی را در صحنه سیاسی داخل و خارج کشور به وجود آورد.

وی افزود: فضای مجازی ترکیبی از پیشرفت‌های تکنولوژیکی و علوم شناختی است و فناوری‌های دیجیتال اساسا" معرفتی و با تکنولوژی‌های دیگر کاملا" متفاوت هستند و طبیعی است که نباید اینترنت را با صنعت هواپیما مقایسه کنیم. زمانی اجتماع معرفتی رؤیای لایبنیتس بود، ولی امروز فضای مجازی ما را با اجتماع گسترده مجازی در سطح جهان مواجه کرده و لازمه این اجتماع معرفتی ظهور یک انسان مجازی است که در همه جهان امتداد دارد.

عالم مثال مجازی

قائمی‌نیا بیان کرد: فضای مجازی زیست‌جهان انسان امروز است و برخی فلاسفه معتقدند که ما دو واقعیت مجازی و واقعی نداریم، بلکه حقیقت و مجاز درهم ادغام شده و یک هستی مشترک را برای ما شکل داده است و ما امروزه به غلبه مجاز بر حقیقت رسیده‌ایم. فضای مجازی و دیجیتال نوعی عالم مثال و قائم به ابزار دیجیتال است. با ظهور ابزارهای دیجیتال یک سری هستی‌هایی ایجاد شده‌اند که واقعیت دارند و صورت و ماده هست، ولی نوعی مثال دیجیتالی را شاهد هستیم.

وی گفت: فناوری‌های نوظهور ویژگی‌هایی دارند؛ از جمله عدم ارتباط چهره به چهره و گستردگی جهانی، زیرا وسعت انسان در فضای مجازی به اندازه جهان است؛ اطلاعات دیجیتال دست‌کاری شده است و با اطلاعات صرف متفاوت هستند. مسئله دیگر تولید آبشارهای اطلاعاتی در فضای مجازی است. ویلیام جیمز گفته وقتی یک شایعه در دنیا رخ می‌دهد، مانند سیل بنیان‌افکن همه چیز را تخریب می‌کند و امروز فضای مجازی، که دارای اطلاعات بی‌پایانی است، گاهی مانند سیل ویرانگر عمل می‌کند و موجب بحران‌های سیاسی و اجتماعی می‌شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه ما در فضای مجازی با یک سری داده‌های معنادار روبه‌رو هستیم که با معرفت فرق دارند، افزود: فعالیت‌های معرفتی که در فضای مجازی صورت می‌گیرد ذیل دو بخش هستند؛ اول اینکه چه داده‌هایی وارد فضای مجازی می‌شود و لایه دوم پردازش داده‌هاست؛ وقتی داده‌ها شکل پردازش غلیظ پیدا کنند شبیه‌سازی معرفتی صورت می‌گیرد. موتورهای جست‌وجوگر و اینترنت صرفا اطلاعات نمی‌دهند، بلکه پردازش کرده و جست‌وجو دارند. بنابراین فضای مجازی نه تنها منبع معرفتی است، بلکه به ذهن بشر تبدیل شده است؛ اینترنت امروزه به بخشی از ذهن تبدیل شده و صرفا منبع اطلاعات نیست و انسان فرایندهای شناختی را با آن انجام داده و داده‌ها را از آن می‌گیرد.

قائمی‌نیا تصریح کرد: در سطح دوم ما صرفا با داده روبه‌رو نیستیم، بلکه اطلاعات پردازش هم می‌شوند. گاهی اطلاعات دروغ در قالب اطلاعات راست و واقعی به ما عرضه می‌شود. لذا برخی از مغالطات اطلاعاتی سخن می‌گویند و گاهی با همین مغالطات، نتیجه یک انتخابات تغییر می‌کند، کما اینکه در انتخابات آمریکا شاهد این مسئله بودیم. وقتی اوباما قرار بود انتخاب شود او را به عنوان یک سیاه‌پوست مسلمان معرفی کردند، در حالی که او مسلمان نبود.

شبیه‌سازی‌های سیاسی و اجتماعی در فضای مجازی

قائمی‌نیا اضافه کرد: در شبیه‌سازی‌های سیاسی و اجتماعی، مسئله خیلی پیچیده است؛ در جریانات اخیر تلاش زیادی شد تا یک انقلاب را شبیه‌سازی کنند، در حالی که یک سری اغتشاش و شورش‌های پراکنده بود. شبیه‌سازی فضایی ایجاد کرده و اطلاعات را به شکل خاصی پردازش می‌کند که حالت اقناعی بالایی دارد و انسان تصور می‌کند واقعیت را می‌بیند و این مشکلی بزرگ برای فضای مجازی است؛ گرچه فواید زیادی از جمله همگانی شدن اطلاعات هم دارد. ما با وجود اینکه با عمومی‌ شدن اطلاعات روبه‌رو هستیم، ولی شبیه‌سازی‌ها از لحاظ معرفتی مشکل‌ساز هستند و پیامدهای معرفتی زیادی را به دنبال دارند.

وی تصریح کرد: اینکه سایبر وجه سیاسی دارد قابل انکار نیست؛ بهار عربی اولین انقلاب شبکه‌های اجتماعی بود یعنی شبکه‌های اجتماعی بازسازی و شبیه‌سازی می‌کنند و در فضای مجازی ما با نوعی معرفت‌شناسی دو لایه روبه‌رو هستیم یکی داده‌ها و اطلاعات و دیگری پردازش اطلاعات. مهمترین نکته در فضای مجازی، نرم‌افزاری و اجرای سیاست است که می‌تواند مخرب باشد؛ فضای مجازی صرفا اطلاعات سیاسی راست و دروغ را منتشر نمی‌کند، بلکه این اطلاعات را به اذهان کاربران منتقل می‌کند. البته مقصود بنده جبرگرایی نیست، ولی اطلاعات سیاسی به گونه‌ای پردازش می‌شود که به راحتی در اذهان و مغزهای کاربران نصب و خودش اجرا می‌شود. در ذهن کسانی که اطلاعات معرفتی و سیاسی ندارند این فایل‌ها اتوماتیک اجرا می‌شود و صدها پیامد سیاسی ایجاد می‌کند که از جمله سیال‌ شدن سیاست‌های منطقه‌ای و تشدید تعارضات سیاسی است. پیدایش تروریسم سایبر هم یکی از پیامدهای آن است و شهدای حوادث اخیر، شهدای تروریسم سایبری هستند. جامعه را به شکلی تحریک کردند که به سمت این اتفاقات رفتند. همچنین برجسته‌ شدن ایدئولوژی‌های سیاسی از پیامدهای دیگر وجه سیاسی فضای مجازی است. تحت تاثیر فضای سایبر ایدئولوژی‌های سیاسی متفاوتی در آینده جهان ایجاد خواهد شد که باید به آن توجه کنیم. 

ایجاد امپریالیسم اطلاعاتی

قائمی‌نیا افزود: مسئله دیگر امپریالیسم اطلاعاتی از طریق فضای مجازی است، کسانی که شبکه‌های اجتماعی جهانی را در اختیار دارند نوعی امپریالیسم اطلاعاتی به راه می‌اندازند و به راحتی می‌توانند عرصه سیاسی کشورها را تغییر دهند؛ برخی مانند چین اینترنت مستقلی دارند ولی ایران قبل از ایجاد مهارت و توانایی، وارد اینترنت جهانی شده است و این امر پیامدهای زیادی خواهد داشت.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: من قصد ندارم رفتار مسئولان را در برخی حوادث تأیید و توجیه کنم، ولی باید در نحوه تعامل با فضای سایبر توجه و بازبینی جدی داشته باشیم. صرفا تشکیل پژوهشکده و اندیشکده مشکلی را حل نخواهد کرد، چون دامنه فضای مجازی همه کشور اعم از نهادهای اجرایی و ... را دربردارد. بنابراین اینکه صرفا شورای عالی انقلاب فرهنگی دو سه مصوبه در مورد فضای مجازی داشته باشد و بقیه اجرا کنند یا نه، نمی‌تواند مسئله را حل کند.

نگاه به فضای مجازی را تغییر دهیم

وی با بیان اینکه من از فیلترینگ دفاع نمی‌کنم، تأکید کرد: نگاه ما به فضای مجازی باید تغییر کند و مجلس و نهادهای اجرایی باید بیشتر تلاش کنند وگرنه جامعه بیش از این دچار تعارض خواهد شد و تروریسم سایبر خودش را بیش از پیش نشان خواهد داد. هرقدر شبکه‌های داخلی داشته باشیم، ولی مادامی که به شبکه جهانی متصل هستیم دچار مشکل خواهیم شد و باید از کشورهای موفق درس بگیریم. تمامیت‌خواهی سایبری از پیامدهای اجرای سیاست است؛ وقتی آبشارهای اطلاعاتی راه افتاد و اذهان را تغییر داد و تغییر شناختی در کاربران ایجاد کرد نوعی تمامیت‌خواهی را در جامعه ایجاد می‌کند. یکی از فلاسفه غربی گفته یکی از زمینه‌هایی که تمامیت‌خواهی پیدا می‌شود وجود تبلیغات است. تبلیغات از جنبه‌های اصلی فضای سایبر است و احزاب و جناح‌های گوناگون باید توجه کنند که تبلیغات بازوی اصلی اجرای سیاست است.

استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: یکی از ارکان اصلی اجرای سیاست، وجود سلبریتی‌هاست که در حوادث اخیر هم نقش آنها را دیدیم؛ اینها بازوی تبلیغات تروریسم سایبر بودند و با حرف‌های دروغ خود مردم را تحریک کردند و باید مؤاخذه شوند. متاسفانه ما صدا و سیما و شبکه‌های رسانه‌ای خود را در اختیار کسانی که از جنبه‌های اخلاقی و انسانی تهی هستند قرار داده‌ایم و در مباحث علمی و اعیاد و وفیات اینها را دعوت می‌کنیم و خودمان به تروریسم سایبر دامن می‌زنیم. من به عنوان عضو کوچک دانشگاه و حوزه اعتراض خود را اینگونه مطرح می‌کنم تا چه زمانی صدا و سیما می‌خواهد به سلبریتی‌ها پر و بال دهد؟ باید مرز سیاست، هنر و علم جدا شود. یک عالم و هنرمند لزوما سیاستمدار خوبی نیست، ولی ما همه را درهم ادغام کرده‌ایم و این نتایج بد را به بار می‌آوریم. اگر در داخل کشور تمهیدات علمی و فرهنگی در بحث فضای مجازی صورت نگیرد، رفته‌رفته در وضعیت سیاسی و اجتماعی کشور شاهد تجربه بحران‌های شدیدتری خواهیم بود. با وجود تعامل کنونی با فضای سایبر امیدی نیست که بحران‌های سیاسی را حل کنیم و شاهد افزایش تلفات سیاسی خواهیم بود.