سه اقدام اعتراضی حضرت فاطمه(س) در شرایط اختناق سیاسی پس از رحلت پیامبر(ص)
استاد درس خارج حوزه علمیه قم، ضمن توصیف شرایط اختناق و استبداد پس از وفات پیامبر(ص) توضیح داد که حضرت فاطمه(س) چگونه در این شرایط، به بیان اعتراض خود پرداختند.
به گزارش ایکنا، مراسم سوگواری ایام فاطمیه شب گذشته 5 دی‌ماه با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی در حسینیه دارالزهرا(س) برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید؛
موضوع صحبت ما بررسی اعتراض حضرت زهرا(س) در فضای سرکوب و اختناق است. فراوان درباره اعتراض حضرت فاطمه(س) به شرایطی که پس از وفات پیامبر(ص) پیش آمده بود صحبت شده است ولی من این موضوع را از زاویه دیگری مورد بررسی قرار می‌دهم. بحث ما در این است که آن اعتراض با آن شرایط خفقان سیاسی چه ارتباطی داشت و چگونه حضرت زهرا(س) از آن شرایط دشوار برای طرح اعتراضات استفاده نمود؟ بحث ما توضیحی است درباره شرایط سرکوبی که متصدیان حکومت فراهم کرده بودند. مرحله دوم استفاده‌ای است که حضرت زهرا(س) از آن شرایط و فضا برای طرح مسائل حق خود نمود. مرحله سوم بحث این است که چگونه اهل قدرت توانستند شرایط سرکوب را پس از وفات پیامبر(ص) به وجود بیاورند. بحث نهایی این است آن شرایط سرکوب برای نسل‌های آینده چه تاثیراتی به جا گذاشت. آن حادثه‌ها گذشت ولی آثار آن همچنان باقی است.
آغاز اختناق پس از وفات پیامبر(ص)
شرایط چگونه بود؟ وقتی قدرت را به دست گرفتند اولین اقدامی که کردند این بود؛ شرایطی را به وجود بیاورند که هیچ کس در جامعه اسلامی جرات اعتراض کردن نداشته باشد و بیشترین حساسیت آنها نسبت به بنی هاشم و نسبت به خاندان امیرالمومنین(ع) بود. پس باید این مرکزیت را که احتمال هرگونه اعتراض در آن دیده می‌شد را از بین ببرند. در این قسمت نیازی نداریم از منابع خودمان استفاده کنیم. همه این قضایا در منابع اهل سنت هست. من نمونه‌ای را عرض می‌کنم. در یک نمونه تهدید کردند خانه فاطمه(س) را آتش می‌زنیم. در تاریخ طبری اینطور نقل شده است؛ عمر به خانه امیرالمومنین(ع) آمد و گفت: به خدا قسم یا بیعت می‌کنید یا اینکه خانه را آتش می‌زنم. زبیر در حالی که شمشیر در دست داشت جلو آمد ولی پایش لغزید و شمشیر از دستش افتاد، سپس دستش را بستند و او را گرفتند.
مسئله بالاتری که هست این است در آن فضای سرکوب برای اینکه جلوی هرگونه مخالفت را بگیرند باید از علی(ع) شروع کنند. اگر جلوی علی(ع) ایستادند احدی جرات مخالفت نخواهد داشت. در این مرحله تهدید به قتل و گردن زدن کردند. ابن قتیبه می‌گوید ابوبکر قنفذ را فرستاد که علی(ع) را برای بیعت بیاورد ولی حضرت نیامدند. در محله دوم عمر با گروهی جلوی خانه حضرت زهرا(س) آمدند. حضرت زهرا(س) پدرش را صدا زد و گفت از این دو نفر ما چه مصیبت‌هایی را باید تحمل کنیم. جمعیتی که آمده بودند برگشتند ولی عمر ایستاد و علی(ع) را از منزل بیرون آورد و نزد ابوبکر آورد. به او گفتند بیعت کن! این وضع بیعت گرفتن است. حضرت فرمود اگر من بیعت نکنم چه می‌شود؟ پاسخ دادند به خدا سوگند گردنت را می‌زنیم. مسئله این نیست کسی که مخالف است به زندان برود بلکه بنا بر این است هر کس این قدرت را نمی‌پذیرد باید او را از صحنه روزگار محو کرد.
معاویه نامه‌ای به امیرالمومنین(ع) دارد که حضرت پاسخ دادند و پاسخ حضرت در نهج‌البلاغه هست. آنجا امیرالمومنین به یک جمله از معاویه اشاره می‌کند که به عنوان تنقیص نسبت به علی(ع) گفته بود. حضرت فرمودند معاویه اینطور نوشتی که مرا مثل شتر به بند کشیده شده برای بیعت بردند. این مذمت برای من نیست، مذمت برای دیگرانی است که این کار را کردند. در روایت امام باقر(ع) تفصیل بردن حضرت از خانه به مسجد آمده است که زبان انسان نمی‌گردد این مطلب را نقل کند.
این فضایی بود که در جامعه وجود داشت و ثقل این فضا نسبت به شخص علی بن ابی طالب(ع) و فاطمه زهرا(س) است. حضرت فاطمه(س) از این شرایط چگونه می‌توانست استفاده کند؟ فضا به شدت امنیتی است. حتی اگر کسی به خانه علی(ع) بیاید متهم است که آمده علیه حکومت تصمیمی بگیرد. در این شرایط حضرت زهرا(س) سه اقدام مهم کرد و به شکلی این اقدامات را انجام داد که دشمن نتوانست ایشان را کنترل کند.
حضور در مسجد، اولین گام اعتراض
یک؛ حضرت به مسجد آمد و سخنرانی کرد. مردمی که در مسجد حاضر بودند یکباره دیدند حضرت فاطمه(س) وارد مسجد شدند و شروع به سخنرانی کردند. اینها این فرصت را پیش‌بینی نکرده بودند ولی حضرت از این فرصت استفاده کرد و در اجتماع مسلمانان، دولت وقت را استیضاح کرد. این خطبه‌ای است که به خطبه فدکیه معروف شده است، نه اینکه درباره مسئله فدک باشد. حضرت آنجا حقایقی را به تفصیل بیان کرد.
اقدام دوم ارتباط با تک‌تک مهاجرین و انصار است. شیعه و اهل سنت نقل کرده‌اند که امیرالمومنین(ع) فاطمه(س) را به مرکبی نشاند و در شهر مدینه در مقابل تک‌تک خانه‌های مهاجرین و انصار حضور پیدا کرد و با آنها صحبت کرد. چطور می‌شود حکومت در آن شرایط نتوانسته جلوی این حرکت را بگیرد؟ در نقل شیخ مفید است که این حرکت چهل روز طول کشید.
اقدام سوم صحبت مفصلی است که حضرت با زنان مهاجرین و انصار داشتند. آنچه در بیان این اعتراض می‌بایست اتفاق بیفتد، در همان شرایط اتفاق افتاد. خانه حضرت محصور نبود، خود حضرت هم در حصر نبود و هنوز عقل جباران به اینجا نرسیده بود یا این جرات را نسبت به دختر پیامبر نداشتند که چنین سیاست‌هایی را اعمال کنند لذا حضرت از اجتماع مردم در مسجد و اجتماع در منزل استفاده کرد تا این حقایق مطرح شود و صدای حضرت به گوش مردم برسد و این در تاریخ ثبت شود و شد.
توجیه سرکوبگران چه بود؟
در اینجا یک مسئله سومی قابل طرح است و آن اینکه واقعا کسانی که این اقدامات را می‌کردند دنبال چه بودند و چگونه توجیه‌اش می‌کردند؟ توجیه‌شان این بود که جامعه اسلامی بعد از پیامبر(ص) در معرض خطر و فتنه است و ما هیچ راهی برای جلوگیری از خطر دشمن غیر از اینکه این شرایط امنیتی را به وجود بیاوریم و فورا تکلیف حکومت را مشخص کنیم نداریم. این همان کلمه‌ای است که فاطمه(س) در سخنرانی مسجد کد داد که شما مبادرت به این اعمال کردید با این بهانه که گفتید هرچه زوتر باید جلوی فتنه را گرفت ولو به قیمت قربانی شدن علی بن ابی طالب(ع)، ولو با سرکوب.
قضیه این شد که با این توجیهات یک عده از مردم ساده لوح پذیرفتند، برخی هم تمکین کردند تا آینده داشته باشند یک عده هم ترسیده بودند ولی ای کاش این اشتباهات یکبار پس از رحلت پیامبر(ص) اتفاق افتاده بود و تمام می‌شد و از آن به بعد حکومت‌ها به رای مردم و حقوق مردم احترام می‌گذاشتند ولی آنها یک کاری را شروع کردند که در طول تاریخ تبدیل به یک قاعده شد.
فاطمه(س) کار بسیار بزرگی کرد که ما هنوز هم عظمت آن کار و آن جهاد و آن اعتراضی که ایشان داشت را نمی‌توانیم درک کنیم. ایشان مسیر را برای شیعه عوض کرد و به ما فهماند نباید تسلیم قدرت‌های طاغوتی شد. این روشی بود که حضرت نشان داد. خود حضرت برای این مقاومت هزینه سنگینی داد، هرچه داشت داد اما این مسیر را در تاریخ نشان داد و حفظ کرد.
انتهای پیام
