عدالت در دستورکار بورس کالا نیست

حسین درودیان، کارشناس و پژوهشگر مسائل اقتصادی، یادداشتی اختصاصی را پیرامون کارکرد و نقش بورس کالا در تنظیم عرضه و تقاضا در اختیار ایکنا قرار داده که متن آن به شرح ذیل است:

بورس کالا را باید نوعی بازار آزاد تلقی کرد که در آن عرضه و تقاضا ثبت و داد و ستد انجام می‌شود. در بورس کالا مبادله آزادانه صورت می‌پذیرد و سازوکارهای بروکراتیک و غیرشفاف در آن وجود ندارد، لذا عملکرد شفاف و به دور از پیچیدگی‌های بروکراتیک نوعی مزیت برای بورس کالا به حساب می‌آید.

پرسشی که در اینجا مطرح می‌‎شود و باید به آن پاسخ داد، این است که آیا بورس کالا به عدالت توزیعی منجر خواهد شد یا خیر؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت به طور کلی مسئله سازوکار بازار آزاد و دغدغه آن اساساً عدالت توزیعی نیست، بلکه بورس کالا مکانی است که صرفاً خریداران و فروشندگان یکدیگر را پیدا کرده و کالایی را خریداری یا به فروش می‌رسانند و نمی‌توان کارکردی بیش از این برای بورس کالا متصور بود.

اینکه برخی می‌گویند باید بورس کالا به عدالت توزیعی کمک کند و در زمینه عدالت اقتصادی نقش مهمی را ایفا کند، اساساً صحیح نیست، زیرا اصلاً عدالت و مفهوم آن در دستورکار بورس کالا و صرفاً مکانی که محل مبادله است، قرار ندارد. آنچه که به عدالت توزیعی و تحقق آن کمک می‌کند فقط از مسیر سیاست‌های اقتصادی و سیاست‌های توزیعی و سیاست‌های بازتوزیعی می‌گذرد؛ سیاست‌هایی که دولت باید آن را تنظیم و به کار بگیرد. پس نمی‌توان انتظار داشت که بورس کالا کارکرد توزیعی داشته باشد.

بیشتر بخوانید:

برخی براین باورند که بورس کالا باید نقش مؤثری در کنترل قیمت‌ها داشته باشد و حتی با این هدف به تجزیه و تحلیل عرضه خودرو در بورس کالا می‌نگرند، ولی اساساً تعریف اشتباهی از کنترل قیمت‌ها دارند و ضروری است که اینها ابتدا تعریف دقیقی از کنترل قیمت ارائه دهند. در اقتصادی که دارایی‌ها به طور قابل توجهی جهش کرده و این جهش قیمت دارایی‌ها منجر به تورم عمومی شده، قیمت‌گذاری دستوری اثرگذار نخواهد بود و بورس کالا تابع قیمت بازار است و فقط آنچه که در بورس کالا وجود دارد و مزیت محسوب می‌شود شفافیت و حذف سازوکارهای بروکراتیک است، بنابراین نباید از بورس کالا انتظار کاهش یا کنترل قیمت‌ها را داشت.

اقتصاد ایران به بیماری تحت عنوان انتظارات تورمی مبتلا شده و در شرایط انتظارات تورمی مردم به دارایی‌های بادوام مانند خودرو و مسکن تکیه و برروی آن سرمایه‌گذاری انجام می‌دهند و لذا اینها کارکرد پوشش تورم پیدا خواهند کرد. بورس کالا هیچ‌گاه نمی‌تواند انتظارات تورمی را کاهش یا قیمت‌ها را کنترل کند.

اقتصاد کلان ایران از پایه و اساس با مشکلاتی مواجه است و بورس کالا سازوکاری نیست که بتواند این مشکلات را حل و فصل کند و نمی‌توان چنین انتظاری را از آن داشت.

با وجود اینکه تولید خودرو در سال جاری نسبت به سال گذشته رشد چشم‌گیری داشته ولی قیمت خودرو کاهش پیدا نکرده و دلیلش هم به انتظارات تورمی مرسوم در جامعه بازمی‌گردد که هرگز بورس کالا در کاهش انتظارات تورمی نمی‌تواند ایفای نقش کند.

در پایان باید یادآور شد، تا زمانی‌که انتظارات تورمی کنترل و مشکل اقتصاد کلان برطرف نشود، نه قیمت‌گذاری دستوری جوابگوست و نه بورس کالا می‌تواند اثربخش باشد.