در معرفی دین حنیف ابراهیم(ع)

365 روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی ‎ از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. هفتاد و ششمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «در معرفی دین حنیف ابراهیم(ع)» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

قُلْ إِنَّنِي هَدَانِي رَبِّي إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ دِينًا قِيَمًا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿۱۶۱﴾
قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۱۶۲﴾
لَا شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ ﴿۱۶۳﴾ (انعام 163-161)

(ای رسول ما) بگو: همانا که مرا پروردگارم به صراط مستقیم هدایت کرده است و آن دین استوار و آیین پاک ابراهیم است که هرگز از مشکران نبود(161) (و نیز) بگو: همانا که نماز من و قربانی من و حیات من و مگر من همه برای خداست که پروردگار عالمیان است(162) او را هیچ شریک نیست و من بر پیروی دین توحید مامور شدم و فرمان یافتم که نخستین مسلمانان(و تسلیم شدگان به فرمان حق) باشم. (163).

صراط مستقیم، چنانکه از این پیش ذکر شد، راهی است که مستقیم به سوی حق و حقیقت مطلق و کمال مطلق یعنی خدا می‌رود و شریعت حقیقی و دین یگانه جهانی خداوند همین دین تسلیم شدن به حق و قدم نهادن در صراط مستقیم و فطرت الهی و تعلیمات انبیا است و جوهر اسلام نیز همین است و دین تمامی آفرینش نیز همین است، زیرا آسمان و زمین و جمله کائنات نیز طوعا و نه کرهاً، از روی رغبت نه کراهت، به فرمان پروردگار به سوی او می‌شتابند. بدین نگاه جمله کائنات به سوی پروردگار در حرکتند تا به مستقر یعنی جای قرار و آرامش و خانه خود رسند «و الشمس تجری لمستقر لها ذالک تقدیر العزیز العلیم»(یس38) و خورشید حرکت می‌کند به سوی مستقر خویش و این تقدیر خدای قادر و مقتدر و داناست. آدمیان نیز از این گذرگاه عالم به سوی خانه آسایش و قرارگاه خود می‌روند و صراط مستقیم نزدیک‌ترین راهی است بدان مستقر و هر چه از آن منحرف شوند یا بازگردند یا ساکن شوند به زیان آنهاست.

دین ابراهیم نیز همین دین فطرت و صراط مستقیم الهی است و در این دین همه کارها برای خداست. از نماز و نیاز و مرگ و زندگی، همه مقدمه وصول به آستان حضرت حق است و هر که راه دیگری غیر از دین اسلام برگزیند از او مقبول نیست زیرا این راه حق است و غیر از حق هر چه هست باطل است. در این آیه حضرت ابراهیم خود را اولین مسلمان معرفی کرده است چنانکه در آیه 67 سوره آل عمران نیز فرمود: ابراهیم یهودی و نصرانی (و پیرو دین دیگر) نبود بلکه دین حنیف مسلمانی داشت» اولیت او در مسلمانی جنبه تاریخی و زمانی ندارد بلکه هر پیامبری اول مسلمان است یعنی اولین کسی است که تسلیم راه حق می‌شود چنانکه در سوره زمر آیه 12 درباره رسول خاتم آمده است: «ای رسول ما، بگو من فرمان یافته‌ام که اولین مسلمانان باشم» از مطالعه مجموعه آیاتی که درباره مسلمانی آمده است چنین برمی‌آید که خدا را تنها یک دین پذیرفته شده است و آن صورت هیچ یک از ادیان نیست بلکه حقیقت همه ادیان است که تسلیم شدن به پروردگار و رفتن به راه اوست.

در ادب پارسی می‌خوانیم که مکرر دعوت به مسلمانی شده است از مسلمانان که از ظاهر دین به حقیقت مسلمانی برسند و در قرآن نیز در آیه 136 سوره نساء می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، ایمان بیاورید»

مسلمانان مسلمانان مسلمانی مسلمانی
از این آینی بی‌دینان پشیمانی، پشیمانی
مسلمانی کنون اسمی است بر ترتیب و آدابی
دریغا کو مسلمانی، دریغا کو مسلمانی سنایی
به باطن نفس ما چون هست کافر
مشو راضی بدین اسلام ظاهر
برو هر لحظه ایمان تازه گردان
مسلمان شو مسلمان شو مسلمان (گلشن راز)

عبارت «محیای و مماتی لله» که حضرت ابراهیم گفت، اهتزازی بسیار فراگیر دارد چنانکه همه اطوار زندگی را دربرمی‌گیرد. جوهر مسلمانی همین است که بگویی همه چیز من برای خدا و در راه خدا و حق و حقیقت است. اگر زندگی می‌کنم حرکت در راه اوست اگر جان بسپارم در پای اوست.

ما در درون سینه هوایی نهفته‌ایم
بر باد اگر رود سر ما زان هوا رود (حافظ)

هنگامی که سخن می‌گویم، از خویش می‌پرسیم که از این سخن چه در سر داری، اگر دلی را می‌جویی، اگر حکمتی می‌گویی، اگر غبار کدورتی را بریم‌گیری، اگر شهادتی بر نجات بی‌گناهی می‌دهی آن سخن را بگوی و بدان که در راه خدا است.

اگر کتابی می‌نویسی از خویش بپرس که مقصود چیست، آیا سخن ارزنده‌ای برای گفتن داری که کس نگفته باشد یا بدین حسن و ملاحت بیان نکرده باشد؟ آیا چراغی در آن هست که راه کسی را روشن کند یا مرهمی که زخمی را شفا بخشد؟ اگر چنین است بنویس و خاطر خوش دار که آن برای خداست. فی الجمله عاشق هر آنچه در جهان شان مطلوبی و محبوبی دارد می‌ستاید و در پای آن معشوق می‌افشاند.

نثار روی تو هر برگ گل که در چمن است
فدای قدِ تو هر سروبُن که بر لب جوست (حافظ)