بررسی بازنمایی رسانه‌ای حضور بانوان در هیئت

به گزارش ایکنا، به نقل از روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، نشست هم‌اندیشی «بازنمایی رسانه‌ای حضور بانوان در عرصه هیئت»، دوشنبه 15 اسفندماه با حضور حجت‌الاسلام مرتضی وافی، رئیس بنیاد بین‌المللی صحیفه سجادیه، وحید ملتجی، دبیر مهرواره هوای نو، عاطفه سعیدی‌نژاد، مدیرکل امور بانوان سازمان تبلیغات اسلامی و گروهی از بانوان هنرمند هیئتی در سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد.

وحید ملتجی، دبیر مهرواره هوای نو درباره برگزاری این رویداد، گفت: مهرواره هوای نو بزرگ‌ترین رویداد هیئت‌های مذهبی است که قصد دارد نگاه صرفاً محصور به هیئت در ایام عاشورا را بشکند و نشان دهد هیئت مذهبی می‌تواند خدمات اجتماعی و فرهنگی بسیاری عرضه کند و از طرفی هیئت‌ها و تشکل‌های دینی سطح خود را ارتقاء و معیارهای بیشتری را در خود پرورش دهند.

وی اظهار کرد: در جمهوری اسلامی تنها سازمانی که این حوزه را هدایت می‌کند، سازمان تبلیغات اسلامی است. از سال گذشته این رویداد آغاز به کار کرد و برای اولین بار هیئت‌ها مورد سنجش قرار گرفتند و با توجه به رشته‌هایی که انتخاب شده بود، در عرصه‌های مختلف، فعالیت هیئت‌ها بررسی شد. تقریبا 90 هزار هیئت رسمی در کشور داریم و گسترده‌ترین شبکه‌ای که در کشور وجود دارد و مردمی است و کمترین میزان آسیب را دیده هیئت‌ها هستند که به مسائل فرهنگی و دینی می‌پردازند.

تغییر نگاهی که رسانه‌ها به هیئت ایجاد کرده‌اند

ملتجی عنوان کرد: هوای نو بر اساس دو هدف اصلی فعالیت خود را شروع کرد. حرف ما این است که آیا هیئت در چارچوب انقلاب اسلامی، حرفی برای گفتن دارد یا خیر؟ ادعا این است که هیئت می‌تواند یکی از موتورهای پیشران انقلاب باشد و به همین دلیل دو هدف کلان تعریف شد. نخست اینکه هیئت‌ها افق دید خود را گسترش دهند و از مخاطب پیرامون خود خارج شوند و عموم مردم ایران را ببینند. هدف دوم اینکه تلاش کنند نگاهی که رسانه‌ها از هیئت درست کرده‌اند را اصلاح کنند. رسانه‌ها اغلب هیئت را در قالب عزاداری نشان می‌دهند و فعالیت هیئت را به مناسبت‌ها تقلیل می‌دهند، در صورتی که هیئت صاحب سبک است و باید تلاش کنیم این نگاه تغییر کند.

وی افزود: هوای نو یک رویداد رقابتی است که سعی دارد هیئت‌های سراسر ایران که در این افق حرکت می‌کنند را شناسایی و معرفی کند. رشته‌هایی به صورت هوشمندانه برای این رویداد تعریف شده مانند «هیئت و خانواده»، «هیئت و جامعه» و ... که خودبه‌خود این اهداف را پوشش می‌دهند.

خرداد 1402 اختتامیه هوای نو

دبیر مهرواره هوای نو افزود: مهرواره هوای نو سال گذشته در سه بخش و با حضور بیش از پنج هزار هیئت در 28 هزار و 200 رشته هیئت برگزار شد و کارشناسان و خبرگان این عرصه داوری 28 هزار رشته هیئت را بر عهده داشتند که در تالار وحدت برگزار شد و برترین‌ها انتخاب شدند. مهرواره هوای نو امسال در بیش از 50 رشته برگزار می‌شود و نمایشگاهی با حضور بیش از 40 هیئت برپا خواهد شد و در نظر داریم نشستی با مسئولان نظامی و مدیران فرهنگی در این زمینه برگزار کنیم. اختتامیه دومین دوره مهرواره هوای نو نیز در خرداد 1402 برگزار می‌شود.

وی تصریح کرد: موضوع غالب «هوای نو» در سال دوم این مهرواره، نسبت بانوان و هیئت است، در شورای مرکزی هوای نو و در داوری‌ها بانوان حضور دارند و برخی رشته‌ها به بانوان اختصاص دارد، زیرا نیمی از مخاطبان هیئات بانوان هستند، درحالی که در عرصه تصمیم‌گیری در این حوزه خیلی کمرنگ حضور دارند.

کرسی‌های آزاداندیشی در زمینه هیئت تعطیل است

حجت‌الاسلام مرتضی وافی، رئیس بنیاد بین‌المللی صحیفه سجادیه نیز با تأکید بر اینکه نشست‌های هم‌اندیشی و بحث‌ها و گفت‌وگوها پیرامون هیئت باید از طریق رسانه‌ها انعکاس داده شود، گفت: تصویربرداری به عنوان زبان رفتار، موضوعی است که در هیئت کمتر به آن پرداخته شده است. موضوع دیگر دانش‌بنیان‌ها هستند که در زمینه رسانه و ثبت و جلوه‌گری حضور بانوان در هیئت تاکنون اقدامی فکری، علمی و نظریه‌پردازی انجام نداده‌اند و کرسی‌های آزاداندیشی در این زمینه کاملاً تعطیل است.

وی افزود: لذا بنده در دوره‌ای پیشنهادی ارائه کردم مبنی بر اینکه درس خارج فقه مناسک به دروس حوزوی اضافه شود، زیرا بین مراجع در این زمینه اختلاف نظر وجود دارد. در مورد مناسک مذهبی، اشک و عزاداری باید تحقیق و بررسی شود.

حجت‌الاسلام وافی عنوان کرد: نکته دیگری که وجود دارد، این است که مجموعه‌های رسانه‌ای و ترویجی عموماً تکلیف خود را نمی‌دانند که مراسم مذهبی را چگونه می‌توانند پوشش دهند، لذا بنابر احتیاط به سطح وسیعی از برنامه‌ها، رویدادها و مراسم مذهبی از سوی رسانه پرداخته نمی‌شود.

کارکرد هیئت در حل مسائل اجتماعی

عاطفه سعیدی‌نژاد، مدیرکل امور بانوان سازمان تبلیغات اسلامی نیز در این نشست با بیان اینکه وقتی صحبت از هیئت می‌کنیم، شاید معنای اولیه و آنچه به اذهان متبادر می‌شود، یک‌سری برنامه‌های مناسبتی و مذهبی باشد که عموماً شکل عزاداری دارند، گفت: هیئت و تشکل دینی با مفهوم کلی خود این است که بخش مناسبت و برنامه مذهبی بخشی از سبک زندگی هیئت است که عهده‌دار حل نیازهای معرفتی و معنوی افراد است. درواقع هیئت، کارکردهای جدی‌تر در حل مسائل اجتماعی دارد.

وی اظهار کرد: بخش مناسبتی و مذهبی هیئت، بخش سبک زندگی خاص معنوی و معرفتی هیئت است که قابلیت اثرگذاری جدی در زندگی امروز دارد و در جنس زنانه آن باید توجه داشته باشیم که چگونه می‌تواند به رفع نیاز زن امروز کمک کند.

مدیرکل امور بانوان سازمان تبلیغات اسلامی عنوان کرد: تا وقتی که نگاهمان در الگوی سوم با مفهوم معمول خودش از فعالیت در خانواده با فهم نگاه سنتی زنانه به علاوه داشتن حرکت اجتماعی باشد، صرفاً تعدادی ابرزن خواهیم داشت که قابلیت عمومی‌سازی ندارد. به نظر می‌رسد تعبیری که مقام معظم رهبری از الگوی سوم دارند، تعریف جدیدی هم از حضور زن در خانواده و هم اجتماع دارد.

الگوی سوم زن جمع جبری الگوی اول و دوم نیست

وی افزود: ما معمولاً الگوی سوم را جمع جبری الگوی یک و دو می‌دانیم در صورتی که اشتباه است. اگر بخواهیم الگوی سوم را در فعالیت‌های اجتماعی به سمت فعالیت‌های داوطلبانه و حرکت‌های مؤثر اجتماعی ببریم که لزوماً مبتنی بر شغل نیست، به حرکت‌های جمعی زنان مبتنی بر حضور در هیئات و تشکل‌ها می‌رسیم، یعنی تشکل پایگاهی می‌شود که به زن کمک می‌کند تا مأموریت اجتماعی انجام دهد.

سعیدی‌نژاد بیان کرد: نگاه ما این است که رسانه غیر از اینکه بازنمایی واقعیت‌های فعلی را انجام می‌دهد، به نوعی می‌خواهد آینده را بسازد یعنی با رسانه تعریف می‌کنیم هیئت چنین ظرفیتی دارد و بیاییم از این ظرفیت درست استفاده کنیم و سوق‌دهی اجتماعی ایجاد کنیم برای اینکه هیئت را اینگونه بازخوانی کنند. از این منظر باید دید هیئت چه ظرفیت‌هایی می‌تواند در اختیار ما قرار دهد؟ هیئت تراز چه می‌تواند باشد؟ افق مطلوب ما در هیئت چیست؟ در این فضا آسیب‌هایی هم وجود دارد که باید مراقبت صورت پذیرد و از آن‌ها بر حذر باشیم.

در ادامه این هم‌اندیشی، کارشناسان هنرمند حاضر در جلسه به بیان ایده‌ها و نقطه نظرات خود پرداختند از جمله مطرح شد: کلمه هیئت معمولاً در مقابل کار علمی و ساختار منظم به کار می‌رود، بنابراین در این زمینه هیئت باید سنخ‌شناسی صورت پذیرد، در مورد هیئت‌های مذهبی بانوان، صرفاً به موضوع زن نپردازیم و هیئت خانواده‌محور را شاخص قرار دهیم و نیازهای خانواده و مهارت‌های ارتباطی بر اساس تعالیم دینی و قرآنی را مورد توجه قرار دهیم.

همچنین مطرح شد: آسیب‌شناسی جلسات خانگی و هیئات زنان صورت پذیرد؛ موضوعی که در مورد هیئات مذهبی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، مشاهده همدلانه و پدیدارشناسانه است. اتفاقی که باید بیفتد، این است که ادبیات موجود و آسیب‌شناسی را کنار بگذاریم و فقط به هیئات مذهبی مراجعه کنیم و وارد گفت‌وگو شویم، اتفاقی که باید بیفتد این است که فعالیت مذهبی و عزاداری بانوان در هیئات تصویربرداری شود و عمدتاً مجالس عزاداری چون پوشش مناسبی دارند، می‌توانیم تصویر داشته باشیم.

جمعی دیگر از کارشناسان مطرح کردند: ما نیاز داریم در تصاویر حس محیط را منتقل کنیم و برای انعکاس حضور بانوان در فعالیت‌های مذهبی و هیئات، با محدودیت‌هایی که وجود دارد، این حس را معمولاً نمی‌توانیم منتقل کنیم. گاهی با تدوین حرفه‌ای و آهنگ کمی این حس قابل انتقال‌تر می‌شود، توجیه شدن مخاطبان و شرکت‌کنندگان در مراسم مذهبی نسبت به رسانه راهکار خوبی است، هیئت، سمن اجتماعی است که در عرصه‌های مختلف از جمله نهاد خانواده می‌تواند ورود کند. باید مشخص شود چه تعریفی از جاذبه‌های هیئتی داریم؟

همچنین مطرح شد: فلسفه وجود مهدکودک در هیئت، موضوعی است که جای بحث دارد، به نظر می‌رسد بدین شکل فرزندان با ادبیات هیئت آشنا نمی‌شوند، غالباً بدترین و کوچکترین فضا در هیئات به بانوان اختصاص دارد، باید تعاریف مشخص شود تا به المان‌ها برسیم،‌ نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد و جای بحث دارد، این است که ما در مراسم مذهبی همیشه مدل تعریف کردیم که هرکه در مدل ما بگنجد، تصویرش را در رسانه نشان می‌دهیم در حالی که هیئت باید نظاره‌گر باشد و مدل تعیین نکند، در طول تاریخ، عزاداری امام حسین(ع) را مردم نگه داشتند نه حکومت‌ها. دوربین را به مردم بسپاریم تا از هیئت‌ها و مراسم مذهبی عکس و فیلم بگیرند، بانوان مذهبی به دلایل مختلف می‌ترسند سدشکن باشند. شاید برخی بانوان مذهبی متوجه شده باشند که دیده نشدن فعالیت آن‌ها چه ضربه‌هایی می‌تواند بزند و راه را برای دیگران باز کند، تراز معرفی‌کردن در هیئت آسیب‌زاست، کارکردهای هیئت برای اقشار مختلف بانوان چیست؟ چالش‌های موجود در هیئات مهم است. از نظر محتوایی و خرافاتی که به جلسات رواج یافته، سبک پذیرایی و تجمل‌گرایی، آسیب‌های متعدد دارد که هنوز حل نشده است، باید مشخص شود، زن امروز چگونه می‌تواند پیام عاشورا را در زندگی و محیط پیرامون خود پیاده کند و اثر و تبعات هیئت بر زندگی انسان امروز بررسی شود.