مهمترین بخش اندیشه داوری اردکانی با انقلاب اسلامی ظهور کرده است

به گزارش خبرنگار ایکنا، همایش «داوری در ترازوی داوری» درباره اندیشه‌ها و نظریات و آثار استاد رضا داوری اردکانی امروز شنبه 6 خردادماه از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در این همایش سخنرانی کرد که گزیده سخنان وی را در ادامه می‌خوانید: 

بحث بنده راجع به تناسب در دو حوزه تمدنی اسلام و غرب و نسبت گذشته با آینده برای فهم وضعیت امروز ماست. بنده نکاتی را در چند محور بیان می‌کنم. اول اینکه تجلیل از بزرگان سنت حسنه‌ای است که ما هم در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی آن را دنبال می‌کنیم مخصوصا تا وقتی این افراد زنده هستند این تجلیل صورت گیرد بهتر است. آشنایی بنده با دکتر داوری اردکانی به سی سال قبل برمی‌گردد که ایشان را برای بحثی درباره فارابی دعوت کردیم که منجر به مقاله‌ای با عنوان «منزلت سیاست در فلسفه مدنی فارابی» شد. دکتر داوری اردکانی بر سه کتاب بنده هم تقریظ نوشته‌اند.

دو بُعد انقلاب اسلامی

نکات ایشان بر مباحث تاریخی هم بسیار راهگشا است و نوعی از تاریخ اندیشه است و ما از مباحث اندیشه‌های ایشان استفاده زیادی برده‌ایم. بنده ایشان را فیلسوف مدنی می‌دانم که در نیم قرن اخیر از برجسته‌ترین کسانی هستند که در اندیشه معاصر تأثیر گذاشته‌اند. وقتی مباحث ایشان در نقد غرب را هم می‌خوانیم به این نتیجه می‌رسیم که در این زمینه هم نکات دقیقی دارند. 

زمانی در خانه مشروطه اصفهان مراسمی برگزار و ایشان را دعوت می‌کردیم. یکبار گفتند برای من بسیار عجیب است که کتاب «مقیم و مسافر» با اینکه در دفاع از مشروطه است اما در فضای لیبرالیسم قرار نگرفته است. به نظرم انقلاب اسلامی دو بُعد دارد که یکی اینکه اسلام را از حاشیه به متن آورده و نظام اسلامی را تشکیل داده و مدل پیشرفته‌تر آن تمدن اسلامی است. انتظار داشتنن از یک فیلسوف که در این زمینه حرف بزند شاید انتظار زیادی باشد اما بعد دیگر انقلاب اسلامی که مغفول مانده پرسش از غرب است که در اینجا می‌توان از فیلسوف و مخصوصا دکتر داوری انتظار بیان دیدگاه داشت.  

علت ورود به مباحث سیاسی

ایشان بارها و بارها گفته‌اند انقلاب اسلامی در افق مدرنیته زائیده نشده و خود این انقلاب، یک پرسش از غرب است. این دیدگاه باعث شد گروهی وی را نپسندند چون دکتر داوری، بُعد دوم انقلاب اسلامی را مد نظر داشتند. توجه به فلسفه مدنی فارابی باعث می‌شود دکتر داوری، فلسفه را در مباحث نظری صِرف ندانند بلکه وارد مباحث روز سیاسی هم بشوند. به نظرم می‌توانیم امکانات فلسفه اسلامی ایرانی را در اندیشه ایشان با جریانات اندیشه غرب به صورت توامان شاهد باشیم و در افق انقلاب اسلامی به پرسش از غرب بپردازیم و به امکانات یک انقلاب دینی و عهد جدیدی که در ایران پیدا شده توجه کنیم.

 مهمترین خصوصیت این اندیشه دکتر داوری، عالمی جدید غیر از عالم غربی است که با انقلاب اسلامی متولد شده است. ایشان همواره می‌گفتند ذات اندیشه ایستادن در یک قسمت نیست بلکه عبور است. دکتر داوری این عبور را به ما یاد دادند و حتی می‌توان با داوری از خود داوری هم عبور کرد که البته کاری مشکل است.

فضیلت عالمان در نزد پیامبر اسلام(ص)

همچنین حسین کلباسی اشتری، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در این مراسم سخنرانی کرد که در ادامه گزیده سخنان وی را می‌‌خوانید:

بنده این توفیق را داشته‌ام و استادان زیادی را از دوران نوجوانی درک کرده‌ام از جمله از سال 1364 به این سو یعنی قریب به چهل سال توفیق آشنایی با دکتر داوری اردکانی و شانزده سال توفیق بهره‌گیری به عنوان شاگرد داشته‌ام. به همین دلیل نکات و فضایل زیادی از دکتر داوری به ذهن بنده خطور می‌کرد و حاصل آن دو جلد کتاب بود که حدود دو سال قبل با عناوین «گاهِ خرد» و «فیلسوف فرهنگ» منتشر شده است. اما لازم است به دو نکته مهم اشاره کنم. نکته اول درباره خود دکتر داوری است. بنده به یادداشت‌هایم که نگاه می‌کردم جملات انبیاء درباره فضیلت عالِم را دیدم و فقط به بخش کوچکی از سخنان پیامبر اکرم(ص) اشاره می‌کنم که می‌فرمایند «برتری عالِم نسبت به عابِد مانند برتری من نسبت به کمترین شماست» این جمله برای من بسیار جالب بود چون فاصله و شعاع آن از حدی که ما تصور می‌کنیم بسیار بیشتر است.

همچنین امیرالمؤمنین(ع) درباره عالِم می‌فرمایند: مَثَلِ عالِم، مانند ابری است که انتظار می‌کشیم قطره‌ای از آن بیفتد. یعنی محصلان باید آرزو کنند چیزی از آنها به سمت جامعه جاری شود. مطلب دیگر از زبان اهل فلسفه است. یکی از واژگان کلیدی در فلسفه ارسطو، واژه یونانی فرونسیس یا فضیلت یا حکمت عملی است. بنده قبلا گفته‌ام که استاد ما نماد بارز فرونسیس است و در این گفتار هیچ مغالطه و گزافه‌ای نیست.

روشن است که استادان یاد می‌‌دهند و شاگردان مفردات دانش را یاد می‌گیرند. چیزی که ارسطو بر آن تأکید کرده این است که فرونسیس در هر دانشمندی محقق نمی‌شود. وقتی از حکمت عملی صحبت می‌‌کنیم منظور این است که دانش در کجا خرج شود. در تعلیمات دینی هم گفته شده که فضیلت علم به عمل کردن است لذا گرامی‌‌ترین دانشمندان هم کسانی هستند که از فرونسیس برخوردارند. این کلمه در دوران قرون وسطی به زبان لاتین به دور اندیشی و حزم یا به تعبیری محافظه‌کاری ترجمه کردند. دکتر داوری به طور خلاصه می‌‌گوید عقلانیت و خردورزی نشانه‌هایی دارد که از مهمترین نشانه‌های آن این است که انسان به مقدورات و ضعف‌ها و توانایی‌های خود پی ببرد؛ یعنی حدود و توانایی‌ها را بشناسد.

توجه داوری اردکانی به اقتضائات حکمت عملی

دکتر داوری می‌گوید توسعه یافتگی به معنای علم و توجه به دانستن‌‌ها و ندانستن‌هاست. نتیجه توسعی نیافتگی، بی‌نظمی و از اینجا رانده و از آنجا مانده شدن است. ایشان بیش از شصت سال در این حوزه به تفکر پرداخته‌اند و دائماً بیان کرده‌اند که معنای توسعه یافتگی آسان ولی فهم آن دشوار است و خودشان می‌گویند توسعه‌یافتگی به معنای علم به امکانِ عمل است. در نتیجه وقتی امکانات هدر می‌رود و در جای خودش مصرف نمی‌شود به معنای عدم توسعه یافتگی است. برخی از عالمان و شبه عالمان در امور جاری زندگی خود نیز می‌لنگند و به همین دلیل است که ارسطو می‌‌گوید فرونسیس به معنای علم به جزئیات است.

بارها حقیر در جلسات و محافلی توفیق این را داشته‌ام که در خدمت استاد داوری باشم و از اینکه فلان مطلب را از ایشان می‌شنیدم دچار شگفتی می‌شدم و وقتی خارج از نشست، به ایشان می‌گفتیم انتظار این بود که شما این مطلب را نگویید اما وقتی توضیح می‌‌دادند به این نتیجه می‌‌رسیدیم که چقدر ما خام و شتابزده عمل کرده‌ایم چراکه سخنی که استاد بر زبان رانده برای طرف مقابل تناسب بیشتری دارد تا آنچه امثال ما می‌اندیشیدند. ای بسا افرادی که ایشان را به محافظه‌کاری متهم کرده‌اند اما ایشان همواره فرموده‌اند که اقتضای حکمت عملی این بوده ولی هیچ وقت حقیقت را فدای مصلحت نکرده‌اند.