چگونه امام باقر(ع) را به نسل جوان معرفی کنیم؟/ شیعه باید دور از تصمیم هیجانی باشد

هفتم ذی‌الحجه مصادف است با سالروز شهادت امام باقر(ع). محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام محمد باقر(ع) پنجمین امام شیعیان بعد از پدرش امام سجاد(ع) است. «باقر» به معنای شکافنده است که برپایه حدیث لوح، این لقب را پیامبر اسلام(ص) پیش از ولادتش به ایشان دادند. امام باقر(ع) حدود ۱۹ سال امامت شیعیان را برعهده داشت که با پنج نفر از خلفای بنی‌امیه همزمان بود؛ ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک.

امام در ۵۷ سالگی در ۷ ذی‌الحجه سال ۱۱۴ به شهادت رسید. برخی هشام بن عبدالملک و بعضی ابراهیم بن ولید را عامل شهادت او دانسته‌اند. طبق منابع تاریخی، امام باقر(ع) هنگام واقعه کربلا خردسال بود و در این واقعه حضور داشت.

به همین مناسبت خبرنگار ایکنا با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدمهدی رضوی‌پور، پژوهشگر و کارشناس دین گفت‌وگو کرده که متن آن را در ادامه می‌خوانید؛

ایکنا ـ خوب است ابتدا کمی به ویژگی‌های امام باقر(ع) بپردازیم.

اولین ویژگی که در خصوص امام باقر(ع) کمتر مورد توجه واقع می‌شود این است که ایشان اولین امام و اولین نفر از ذریه پیامبر(ص) است که فاطمی و علوی است چون مادر بزرگوار ایشان فاطمه بنت الحسن، دختر امام مجتبی(ع) بودند. این اولین ویژگی است که در خصوص حضرت باید به آن توجه ویژه داشته باشیم و بر اساس این ویژگی توسل بیشتری به آن حضرت داشته باشیم.

آخرین بازمانده واقعه عاشورای حسینی ایشان است. بعد از عاشورا با توجه به شرایطی که جامعه اسلامی به ویژه محبین اهل بیت(ع) از حیثیت کمیت و کیفیت پیدا کردند و اینکه تعداد یاران ائمه(ع) در کمترین حد خود قرار گرفت و فضای فرهنگی جامعه به شدت مخدوش بود، ایشان و امام صادق(ع) فضایی را به وجود می‌آورند که چهار هزار نفر سر درس این بزرگواران حضور پیدا کرده و در تمامی زمینه‌ها و علوم مختلف مباحثی را مطرح می‌کنند که مردم ایشان را به عنوان باقر العلوم می می‌شناسند. ایشان در فضایی که در نهایت حکومت بنی امیه و شروع بنی العباس است جامعه شیعه را به سمتی راهبری می‌کنند که انقلاب علمی و معرفتی که از ارکان اصلی جهان تشیع است محقق شود.

شیعه ورای اعتقاداتی که به آنها باور دارد ارکانی دارد که این ارکان در فضای ولایت، در فضای اصل بندگی و عبودیت خدا و در فضای رشد معرفتی انسان نمودار است و قطعا امام باقر(ع) با توجه به این رکن معرفتی، دوست و دشمن را نسبت به این معارف چنان متحیر و همراه می‌کند که تا امروز آثار و برکات آن را در جهان اسلام می‌بینیم. اشاره کردم که در آن دوره فعالیت‌های فرهنگی نامناسبی علیه باورهای اسلامی شکل گرفته بود و توجه جامعه به شخصیت‌هایی مثل رقاصه‌ها و افراد مبتذل بود اما امام باقر(ع) جامعه را به شکلی هدایت می‌کند که فضای تمدن علمی اسلامی شکل بگیرد و اسلام در جهان حرف اول را بزند. اگر انقلاب اسلامی امروز پرچم شیعه را در عرصه‌های مختلف علمی به اهتزاز در می‌آورد مرهون تلاش این امام بزرگوار است که جامعه را به این سمت سوق دادند.

ایکنا ـ گفته شده که فقه شیعه به عنوان فقه متمایز از فقه حاکم، از زمان امام باقر(ع) شکل می‌گیرد و مطرح می‌شود. در این رابطه نکته‌ای دارید؟

طبیعتا بعد از فضایی که در عاشورا به وجود آمد خیلی از بنیادهای فکری و معرفتی از بین رفت اما امام باقر(ع) درصدد احیای آن تلاش کرد. این روایت معروف است که پیامبر(ص) به جابر فرمود تو امام پنجم و فرزند من به نام باقر را زیارت می‌کنی و سلام من را به او برسان. وقتی جابر خدمت حضرت رسید این روایت را نقل کرد. جابری که به عنوان دانش‌آموز مکتب رسول الله(ص) مطرح بود و روایات متعدد از حضرت نقل کرده است در محضر امام حضور پیدا می‌کند و به قدری شاگردی او پررنگ می‌شود که از ایشان سوال می‌پرسند چرا او را باقر می‌نامی و ایشان پاسخ می‌دهد به خاطر جایگاهی که برای علم قرار داد یعنی علم را طوری آشکار کرد که مثل آن را ندیده بودم. این کلامی از جابر است. ایشان نزد پیامبر(ص) هم بوده ولی وقتی امام باقر(ع) را درک می‌کند این تعبیر را دارد که گویای نوع حرکت علمی امام باقر(ع) است.

هر علمی یک دوره اصالت و استقلال دارد و پس از آن سیر تدوین ساختار را طی می‌کند. امام باقر(ع) فقه و شریعت را چارچوب داد یعنی اگر فقه در زمان رسول الله(ص) متولد شد تدوین ساختار آن در عصر امام باقر(ع) است و در زمان امام صادق(ع) تکامل پیدا می‌کند. نتیجه اینکه هر مذهب فقهی در عالم اسلام پای مکتب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) زانو زده است.

ایکنا ـ به نظر شما چگونه می‌توانیم شخصیت امام باقر(ع) را به نسل جوان و نوجوان معرفی کنیم چون عموما معرفی ما از آن حضرت در حد معرفی نام و کنیه است. کدام یک از جنبه‌های زندگی ایشان را به نسل جدید معرفی کنیم که برایش جذابیت داشته باشد؟

ما در آموزه‌های دینی این سفارش را داریم که با لسان قوم با مردم صحبت کنید. انقلاب علمی که در عصر امامت باقر(ع) شکل گرفت نیز برگرفته از  این مدل است. ما امروز خیلی کم پیرامون دانش‌هایی که متاثر از اهل بیت(ع) منجر به خدمت به بشریت شده است ریشه‌شناسی می‌کنیم. نسل امروز باید بداند در بسیاری از اتفاقات بزرگ علمی چه در حوزه طب و سلامت و حتی عرصه‌های تکنولوژی به شیوه‌ای از سفره اهل بیت(ع) استفاده شده است.

یکی از دوستان ما انتشاراتی داشت و کتاب‌هایش را در سطح کشورهای اروپا و آمریکا توزیع می‌کرد. یکبار طلبه‌ای روایت‌های امام باقر(ع) و امام صادق(ع) را به تعبیر ساده به انگلیسی ترجمه کرد و در کتابچه‌های کوچک تدوین کرد. عموم روایات درباره نوع تعامل یک فرد با محیط خانواده، نوع ارتباط فرد با محیط زیست و استفاده از منابع طبیعی و مسائلی از این دست بود که به صورت خیلی ساده و روان جمع شده بود. ایشان می‌گفت وقتی این کتاب را منتشر کردیم و میان فروشگاه‌ها توزیع کردیم قریب به اتفاق تمام فروشگاه‌های کتاب که با ما در ارتباط بودند از استقبال بی‌نظیر مردم نسبت به این کتاب‌های قال الباقر و قال الصادق گفتند. ما گاهی وقت‌ها شعاری صحبت می‌کنیم ولی نیاز به شعار نیست. اگر کلام امام به زبان امروزی و قابل فهم برای نسل‌های مختلف بیان شود نوری در قلب جوان بازتاب پیدا می‌کند که موجب جذبش می‌شود ولی کج سلیقگی ماست که این جنبه‌ها را محدود می‌کنیم.

ایکنا ـ در پایان به عنوان بهره معنوی روایتی از آن حضرت بفرمایید.

روایتی از امام باقر(ع) نقل شده که خوب است بیان کنم؛ یکی از اصحاب خدمت امام باقر(ع) رسید و حضرت فرمود چند بار مرگت فرا رسید ولی خدا آن را به تاخیر انداخت و این امر به خاطر صله رحم بود و اینکه مشکل نزدیکانت برایت اهمیت دارد. اگر می‌خواهید در زندگی از اجل معلق در امان باشید اهل صله رحم باشید. متاسفانه صله رحم ما شده تلفن همراه، به جای اینکه به محضر خانواده و اقوام برویم. صله رحم هم فقط به این نیست که به هم سر بزنیم بلکه حضرت می‌فرمایند تو نسبت به مشکلات بستگانت دغدغه‌مندی لذا خدا مرگت را چند بار به تعویق انداخت.

همین فرد یکبار نزد امام رفت و حضرت فرمود دوست داری از صفات شیعیان به شما بگویم و آن شخص پاسخ می‌دهد آری. بعد امام شیعه واقعی را اینطور معرفی می‌کند: «إنّهُم حُصونٌ حَصينَةٌ، في صُدورٍ أمينَةٍ، و أحلامٌ رَزينَةٌ، لَيسُوا بِالمذايِيعِ البُذُرِ، و لا بالجُفاةِ المُرائينَ، رُهبانٌ باللَّيلِ اُسْدٌ بالنَّهارِ» یعنی شیعه ما مثل دژ مستحکم است. چرا امروز نسل جدید با یک شبهه ساده سست می‌شود؟ طبق فرمایش حضرت شیعه باید اهل معرفت و مطالعه باشد، عاقل و رازدار باشد. الآن در فضای مجازی افراد راز همدیگر را به راحتی افشا می‌کنند. شیعه باید اهل تدبر باشد و از تصمیم هیجانی پرهیز داشته باشد. شیعه باید امانتدار باشد، اهل محبت باشد. شیعه با دشمنش اهل مدارا است چه برسد به دوست. چقدر دوستی‌ها به دلایل بسیار ساده تبدیل به اختلاف و تبدیل به کدورت و کینه می‌شود. این روایت هدیه ارزشمندی از امام باقر(ع) است که با سرلوحه قرار دادن آن می‌توانیم این صفات را در خودمان پررنگ کنیم.