حل مسئله پیش‌نیازی برای تاب‌آوری + صوت
حل مسئله پیش‌نیازی برای تاب‌آوری است و تاب‌آوری کمک می‌کند که کنترل درونی افراد ارتقا یابد و احساس کارآمدی بیشتر و خوش‌بینی و امید داشته باشیم. فردی که می‌خواهد تاب‌آور شود باید مکانیزم حل مسئله را به خوبی آموخته باشد.
هفته سلامت روان سال ۱۴۰۲ از ۱۸ مهرماه با شعار «سلامت روان مسئولیت فردی و اجتماعی همه ماست» آغاز شد؛ عنوانی که برای هفتمین روز از این هفته در نظر گرفته شده است «حل مسئله، راهبردی برای تاب‌آوری بیشتر» است.
حمید پیروی، مسئول مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت‌وگو با ایکنا به نقش امید در سلامت روان پرداخت که در ادامه مطالعه می‌کنید.
ایکنا - تاب‌آوری را چگونه تعریف می‌کنید؟
تاب‌آوری یعنی حفظ آرامش در هنگام رویارویی با یک فشار یا انعطاف‌پذیری در مقابله با موانعی که در جریان زندگی پیش می‌آید و حفظ خوش‌بینی و احساس مثبت هنگام دشواری‌ها و اجتناب از راهبردهای تخریبی و فرسایشی مانند مصرف مواد مخدر یا سیگار. تاب‌آوری یک ویژگی روان‌شناختی است و حُسن آن این است که ژنتیکی نیست و قابل پرورش و آموزش است. ما می‌توانیم یاد بگیریم که افراد تاب‌آوری باشیم و این فطرت را درونمان رشد و ارتقا دهیم.
در ادبیات دینی ما نیز در رابطه با تاب‌آوری صحبت‌های زیادی شده است مانند آیه «إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ» یعنی خداوند با صابران است یا آیه «إِنَّ مَعَ ٱلعُسرِ يُسرا» یعنی همراه سختی‌ها آسانی‌ها وجود دارد. به طور کلی تاب‌آوری یعنی اینکه بعد از بحران بتوانیم به حالت اولیه خود بازگردیم و کارهای خود را پیش ببریم.
مطالعات زیادی در رابطه با تاب‌آوری انجام شده که با بسیاری از پدیده‌های سلامت روان از جمله هیجانات مثبت، پیشگیری از افسردگی و اضطراب ارتباط دارد. اگر جامعه تاب‌آوری را بیاموزد و بتوانیم برنامه‌های آموزشی برای تاب‌آوری جامعه در هر سنی داشته باشیم می‌توانیم تا حد زیادی به پیشگیری از مشکلات سلامت روان کمک کنیم و جامعه با نشاط‌تری داشته باشیم.
ایکنا - مسائل زندگی را چگونه باید حل کرد؟
ما نمی‌توانیم بگوییم که هیچ فردی در زندگی با مشکل روبروی نمی‌شود بلکه همه افراد مشکلاتی را در زندگی خود تجربه می‌کنند اینکه بگوییم افراد موفق یا سالم زندگی بدون مشکلی دارند اشتباه است بلکه افراد موفق در زندگی با مشکلات مواجهه سالم و سازنده دارند.
مواجهه سالم و سازنده یعنی اینکه ابتدا مسئله را خوب شناسایی سپس توانایی‌های خود را در برخورد با مسئله شناسایی کنیم یعنی خودآگاهی و خودشناسی موضوع مهمی است که در حل مسئله مطرح می‌شود؛ روش‌های حل مسئله را در ذهن تحلیل کنیم که از چه راهی می‌توان به حل مسئله کمک کرد و در کجا نیاز داریم تا از کمک دیگران استفاده و چه زمان باید مطالعه و کمک حرفه‌ای دریافت کنیم.
اگر به این موضوعات توجه کنیم می‌توانیم شخصیت سالم را ارتقا دهیم و تعاملات ما به صورت مثبت اجتماعی باشد و مشکلات نتواند تأثیر جدی در حوزه سلامت روان ما داشته باشد و اضطراب روانی ما را افزایش دهد. حل مسئله، پیش‌نیاز تاب‌آوری است و اگر بتوانیم حل مسئله خوبی داشته باشیم به راحتی می‌توانیم فرد تاب‌آور خوبی باشیم.
ایکنا - آیا حل مسائل زندگی تکنیک دارد و تکنیک‌های حل مسئله چقدر برای جامعه آموزش داده شده است؟
بله؛ حل مسئله یک نوع مهارت و توانایی است که باید این مهارت آموزش داده شود و افراد دانش خود را در این زمینه افزایش دهند و این دانش را به کار بست تا تبدیل به مهارت شود. متأسفانه حل مسائل زندگی به صورت تجربی همراه با آزمون و خطا انجام می‌شود و در آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها حل مسائل زندگی را به صورت دقیق و عینی آموزش نداده‌ایم. افراد بیشتر براساس تجربیات شخصی مهارت حل مسئله را یاد گرفتند.
آموزش مباحث روان‌شناختی اعم از حل مسئله، خودآگاهی و تاب‌آوری آنطور که لازم است در آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و سازمان‌ها مورد توجه جدی قرار نگرفته است و ضرورت دارد که به این موضوع توجه شود زیرا آموزش مهارت‌ها از دوران کودکی کمک کننده است.
اکنون برخی از آموزش‌های حل مسئله در زمان کودکستان و پیش‌دبستانی با انجام بازی و برنامه‌های آموزشی انجام می‌پذیرد تا کودک حل مسئله را یاد بگیرد. این موضوع در سیستم آموزشی کمتر توجه شده و اگر هم پرداخته شده کافی نبوده و به مهارت تبدیل نشده است؛ زیرا افراد در مواجهه با مسئله‌ای نمی‌توانند با مراجعه به دانش خود به حل مسئله بپردازند و به صورت تجربی با آزمون و خطا پیش می‌روند.
ایکنا - زندگی انسان امروز سرشار از مسائل و چالش‌های مختلف فردی و اجتماعی است؛ این مسائل را چگونه باید حل کرد؟
پاسخ به این سؤال دشوار است زیرا اگر از ناحیه فردی که مشکلی را دارد وارد شویم مشکل را فردی می‌بینیم و اگر سمت دیگری به آن نگاه کنیم مشکلات را اجتماعی تعبیر می‌کنیم و به همین دلیل نسخه کلی نمی‌توان داد اما مسلم است که سلامت روان در خلأ رخ نمی‌دهد و تعیین کنندههای اجتماعی سلامت مانند مسائل اقتصادی، سیاسی، محیط‌زیست و... تأثیرگذار است.
فرد و اجتماع ارتباط مستقیم و تعاملی با هم دارند یعنی هم باید فرد بر ویژگی‌های روان‌شناختی و مسائل خود تمرکز کند و هم باید از حمایت‌های اجتماعی برخوردار شود. خود مراقبتی موضوعی است که در اینجا به کمک افراد می‌آید. اساس خود مراقبتی این است که چگونه بتوانیم مشکلات خود را شناسایی و مدیریت کنیم و به وسیله آنها برای خود، اطرافیان، خانواده و اجتماع، مؤثر و کارآمد باشیم.
دانش سلامت، ستون و پایه اصلی خود مراقبتی است که شامل سلامت اجتماعی، روانی، معنوی و جسمانی می‌شود. بنابراین باید به سمت توسعه توانایی‌های فردی و اجتماعی برویم. بین حل مسئله و تاب‌آوری یک رابطه وجود دارد که گفته می‌شود توانایی حل مسئله باعث بهبود ظرفیت تفکر، سازماندهی بیشتر ذهن می‌شود که همه این موضوعات راهبرد کلی است که می‌توانیم تاب‌آوری خود را افزایش دهیم.
وقتی فردی دچار بحران شود اگر تفکر حل مسئله و مبنای درونی برای صبر داشته باشد راحت‌تر می‌تواند از بحران خارج شود و مدیریت هیجانات داشته باشد و مهارت‌های خودآگاهی خود را رشد و توسعه دهد. بنابراین حل مسئله پیش‌نیازی برای تاب‌آوری است و تاب‌آوری کمک می‌کند که کنترل درونی افراد ارتقا یابد، احساس کارآمدی بیشتر و خوش‌بینی و امید داشته باشیم. فردی که می‌خواهد تاب‌آور شود باید مکانیزم حل مسئله را خوب یاد گرفته باشد زیرا به تاب‌آوری کمک می‌کند.
ایکنا - تاب‌آوری جامعه افزایش کرده یا کاهش یافته است؟
شاخص‌های بهداشت روان خوبی نداریم و به نظر می‌رسد که تعیین کنندههای اجتماعی سلامت یعنی مسائل اقتصادی، فقر، رفاه و بهزیستی و... در حوزه سلامت روان تأثیر زیادی دارد؛ شواهد نشان می‌دهد که تاب‌آوری مردم کمتر شده است.
متأسفانه حوادث زیادی مانند جنگ اوکراین و غزه، حادثه پلاسکو، متروپل، قتل آقای مهرجویی و... را تجربه می‌کنیم و نمی‌توانیم غم و اندوه این موضوعات را نادیده بگیریم اما این اضطراب‌ها سبب می‌شود تا میزان سلامت روان و تاب‌آوری ما را کاهش دهد و لزوم آموزش آن را دو چندان می‌کند.
تأکید وزارت بهداشت بر موضوع حل مسئله و تاب‌آوری به دلیل اهمیت موضوع است زیرا ایران کشور حادثه‌خیزی است و مردم نسبت به اتفاقاتی که در کشورهای دیگر رخ می‌دهد که با آنها ارتباط معنوی دارد نیز حساس هستند و مجموع این موضوعات ما را تحت شعاع خود قرار می‌دهد؛ بنابراین باید برای افزایش تاب‌آوری خودمان اقدام کنیم. آمارهایی که در حوزه سلامت روان وجود دارد نشان می‌دهد که باید نسبت به موضوع سلامت روان، تاب‌آوری و حل مسئله توجه بیشتری داشته باشیم.
در اکثر شاخصه‌های سلامت روان سیر نزولی داریم و به همین دلیل باید در حوزه توسعه بهداشت روانی و آموزش‌های مرتبط کار جدی در سطح جامعه صورت بگیرد و کمپین‌های اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی در رابطه با ارتقا سواد سلامت می‌تواند خیلی کمک کند.
ایکنا - سخن پایانی.
امسال ایران شعار خوبی را برای هفته سلامت روان انتخاب کرد که همه در حوزه توسعه سلامت روان و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی روانی مسئول هستیم و باید به مسئولیت فردی و اجتماعی خود عمل کنیم.
گفت‌وگو از سجاد محمدیان
انتهای پیام
