کارکردهای اجتماعی روحانیت در 12 قرن گذشته

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدتقی احمدی پرتو، پژوهشگر و مدرس تفسیر حوزه علمیه قم، 13 خرداد ماه در نشست علمی «سیر تطور و تحول رویکرد اجتماعی روحانیت شیعه» با بیان اینکه ما تا تاریخچه روحانیت را ندانیم، نمی‌توانیم نسبت به عملکرد آنان هم قضاوت درستی داشته باشیم و رویکرد اجتماعی آنان را تحلیل کنیم، افزود: 3 کارکرد کلی برای روحانیت شیعه در طول 12 قرن گذشته وجود داشته است؛ اول حفظ و بقای دین؛ علمای دینی شیعه با فراز و نشیب بسیاری این هدف را دنبال کرده‌اند و در بین آنان این مسئله نمود بارزی دارد و نسبت به عالمان اهل سنت احساس وظیفه بیشتری نسبت به این مسئله داشته‌اند و موضوع دیگر هم نشر مکتب و دین است و سوم هم انتقال معارف دینی به نسل بعدی است که در این مسیر متحمل زحمات و مظلومیت‌های زیادی هم شده‌اند. 

احمدی پرتو با بیان اینکه یکی از چالش‌های امروز در عصر مدرنیته این است که چگونه معارف دینی را به نسل خودمان منتشر کرده و به نسل‌های بعدی منتقل کنیم و البته در این مسیر می‌توانیم از تحقیقت عالمانه علمای گذشته در طول تاریخ طولانی قبل بهره ببریم، اضافه کرد: در سده‌هایی از تاریخ علمای شیعه شاهد روایتگری هستیم یعنی دین به صورت روایتگری به نسل‌ها منتقل و منتشر می‌شود؛ ما صدها راوی داشته‌ایم که وظیفه آنان انتقال دین در قالب روایتگری بوده است و این اتفاق در دوره ائمه(ع) به فور رخ داده و بعد از دوران ائمه(ع) هم در دوره غیبت کبری مورد توجه بوده است.

مدرس حوزه علمیه با بیان اینکه شأن دیگر علمای شیعه نیابت و واسطه‌گری از ائمه(ع) بوده است که در دوره حضور ائمه(ع) و غیبت صغری وجود داشته است و بعد از آن هم به نحو دیگری پیگیری شد تا اینکه شیخ مفید به صورت رسمی اعلام کرد که علما نیابت عام امام معصوم(ع) را دارند، گفت: یعنی وظایف امام را می‌توانند انجام دهند و این مسئله با چالش‌هایی همراه شد تا اینکه به دوره‌های بعدی یعنی محقق کرکی رسید. همچنین کلمه فقاهت و روش فقاهت گرچه از قبل وجود داشت ولی در دوره ایشان و بعد از آن رویکرد اجتماعی پررنگی به خود گرفت. 

احمدی‌پرتو با بیان اینکه از دوره محقق کرکی مسئله ولایت و اجرای حدود را شاهدیم، تصریح کرد: ایشان در دوره صفویه مسئله اجرای حدود را طرح و به واسطه بسط یدی که داشت آن را اجرا هم کرد و مرحوم آقانجفی اصفهانی هم در دوران خود به اجرای حدود پرداخت و برخی افراد مستحق را حد زد. شاگرد مرحوم آقانجفی یعنی میرزای شیرازی هم متأثر از استاد خود به تحریم تنباکو پرداخت. در این دوران فقاهت مطرح است ولی برخلاف گذشته مرجع تقلید بر عرصه‌های مختلف حیات مردم اعم از اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و ... ولایت دارد. 

وی افزود: بعد از انقلاب اسلامی هم ما به صورت رسمی با ولایت فقیه مواجهیم و اینکه علما با صراحت ولایت خود را اعمال می‌کنند و رویکرد اجتماعی به دین به شدت جهش بی‌سابقه می‌گیرد؛ مسئله بعد از ولایت هم قانونگذاری و سیاست مدن است که در این دوران روحانیت شیعه برای اولین بار وارد عرصه قانونگذاری و وضع قانون می‎‌شود. در دوران صفوی هم علامه مجلسی و محقق کرکی پاره‌ای از کارها را انجام دادند ولی قابل مقایسه با امروز نبوده و بالاتر از این هم ورود رسمی و گسترده به عرصه خدمات اجتماعی در بستر میدان است. 

بیشترین شهدای روحانی در ادیان مختص روحانیت شیعه است

احمدی‌‌پرتو با بیان اینکه بیشترین آمار شهدا به نسبت جمعیت مختص روحانیت است و هزاران طلبه در ایام تبلیغ به تبلیغ می‌روند که نشانه رویکرد اجتماعی بی‌سابقه در تاریخ است، گفت: مسائلی چون مناسک امام جماعت و جمعه، مرجعیت فقهی و مداخله در امر قضا، سرپرستی اوقاف و ... را روحانیت برعهده گرفته است و البته در یک تقسیم‌بندی دیگر اگر بخواهیم ابعاد رویکرد احتماعی روحانیت را بررسی کنیم، اولین مسئله قیام‌های علمای شیعه در تاریخ است. روحانیت در کنار فقاهت و رسیدگی به امور مردم یک رویکرد به شدت اجتماعی دارد که وارد عرصه شده و با حاکمیت‌های غیر دینی دچار تعارض شده و برای حفظ دین و منافع جامعه وارد چالش و درگیری می‌شود و حتی زندان و شهادت و تبعید را تحمل می‌کند لذا شهدای شیعه روحانی قابل مقایسه با هیچ دین و مکتبی نیستند.  

مدرس حوزه علمیه با بیان اینکه ادیان دیگر  و برخی مکاتب سابقه بیشتری نسبت به اسلام دارند ولی شهدای روحانیت شیعه قابل مقایسه با آنان نیستند چون روحانیت شیعه هم برای انتشار و هم حفظ و بقای دین و دفاع از مظلومین خون داده است که نمونه بارز آن شهید ثانی و شهید اول، مرحوم شرف الیدن در سوریه و لبنان علیه استعار انگلیس مجاهدت کرد و علمای دیگر در کشورهای دیگر.

خاطره‌ای از مرحوم شریعتی

وی افزود: شاید مرحوم شریعتی در اذهان ما متهم به مخالفت با روحانیت شود ولی بیان جالبی دارد؛ او می‌گوید من در انجمن دانشجویان در فرانسه حضور داشتم که یک فردی گفت من وقتی از جلوی مسجدی عبور می‌کنم و صدای یک روحانی را می‌شنوم، حالم بد می‌شود و این مذهب و آخوندها را دوست ندارم زیرا عامل بدبختی کشور بوده‌اند؛ مرحوم شریعتی به زور در این جلسه اجازه می‌گیرد سخنرانی کند و بعد به آن فرد شدیداً معترض شده و می‌گوید تا جایی که من می‌دانم زیر همه قراردادهای استعماری را کسانی امضاء کردند که از فرنگ برگشته بودند و در غرب درس خوانده‌اند، امضای یک آخوند در پای این قراردادها نیست و برعکس هر جا مبارزه‌ای وجود دارد یکی از علما در میان بوده‌اند و اگر جایی یک نفر می‌خواسته است مملکت را بفروشد از لباس روحانیت بیرون آمده و به فرنگ می‌رفته و در رودخانه‌ای در آنجا غسل تعمید می‌کرده و وقتی کاملاً شخصیت غیرمذهبی به خود می‌گیرد، اقدام به وطن‌فروشی کرده است. 

مبارزه چندجانبه میرزای شیرازی

احمدی‌پرتو با بیان اینکه تاریخ علمای شیعه سراسر مبارزه با استکبار و بی‌دینی است و جان خود را در این راه فدا کرده‌اند، اظهار کرد: حرکت بزرگ میرزای شیرازی که متأسفانه مغفول هم قرار گرفته است زیرا ما فقط کار او را در تحریم تنباکو می‌بینیم در حالی که از سه جنبه به این فتوا می‌توان نگریست؛ اول اینکه با دستگاه استبدادی و سلطنت مطلقه ناصرالدین شاه مبارزه و مقابله کرد. به تعبیر مورخان یکی از اهداف ناصرالدین شاه کم‌کردن نفوذ علما در جامعه بود. میرزا قبل از علنی‌کردن فتوا به ناصرالدین شاه، نامه نوشت که این کار را نکن ولی او جواب بی‌ادبانه‌ای داد که شما کاری به کشور نداشته باشید و مشغول درس و بحث خود باشید و دو بار هم این کار رخ داد و سرانجام میرزا این فتوا را صادر کرد. 

مدرس حوزه علمیه افزود: اولین تأثیر فتوای میرزا بهم ریختن بساط استبدادی ناصرالدین شاه بود و نتیجه دیگر کار ایشان جلوگیری از نفوذ خارجی‌ها در کشور بود و میراز جلوی اقدامات ننگین و خائنانه را گرفت و سومین کار میرزا هم مبارزه با غربزدگان بود که اقداماتی به نام روشنفکری پایه‌ریزی کرده بودند تا بساط دین را جمع کنند و این حرکت میرزا نشان داد دین عمقی در میان مردم ایران دارد.