مفهوم‌ برائت در زیارت عاشورا

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین به مناسبت ایام ماه محرم یادداشت‌هایی با محور «زیارت امام حسین(ع)» تهیه و منتشر می‌کند، مشروح یازدهمین قسمت را در ادامه می‌خوانیم.

با آرزوی قبولی عزاداری‌ها و توفیق پایداری در تعهدات و پیمان‌هایی که شایسته عزادار امام شهید است، بحث را پی می‌گیریم.

از دیگر واژه‌هایی که تقابل، مرزبندی و غیریت را در متن زیارت عاشورا مشخص می‌کند، برائت است. این واژه نیز مانند لعن در قرآن کریم آمده است. برائت به معنای بیزاری است. برائت با مشتقات صرفی آن (صیغه) از مفاهیم پر تکرار بعد از کلمه لعن در زیارت عاشوراست.

کلمه برائت هر چند به مقدار لعن شدت غیریت را نمی‌رساند، اما سهم بسزایی در تبیین غیریت و مرزبندی در زیارت عاشورا (دشمنان امام حسین (ع)) دارد. در آغاز عبارت‌هایی که در آن واژه برائت آمده را احصا و بررسی می‌کنیم.

زائر امام حسین (ع) برائت‌هایی را در متن زیارت عاشورا قرائت می‌کند.

۱. به جانب (برای تقرب) خداوند و شما (امام حسین (ع))، از آنان (کسانی که ظلم و جور در حق اهل بیت(ع) را بنیان نهادند و از جایگاه و مقامتان شما را کنار زدند و زمینه‌ساز کشتن شما شدند)، یاران، پیروان و دوستانشان، بیزاری می‌جویم.

۲. در خطاب به اباعبدالله(ع) می‌گوید که به سوی خدا، رسولش، امیر مومنان علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و به سوی تو(امام‌حسین (ع)) تقرب می‌جویم و از کسی(کسانی) که این(ظلم) را پایه‌گذاری کرد و بنیان گذاشت و ظلم و جورش را بر شما و شیعیان شما به جریان انداخت، بیزاری می‌جویم.

۳. به سوی خداوند و شما (اهل بیت) با بیزاری جستن از آنان(بنیان‌گذاران ظلم) تقرب می‌جویم.

۴. به خداوند و شما تقرب می‌جویم، با برائت از دشمنان شما و بر پا کنندگان جنگ علیه شما.

۵. به سوی خداوند و شما تقرب می‌جویم با برائت از شیعیان و پیروان آنان(برپا کنندگان جنگ علیه شما).

۶. از خداوند که بیزاری از دشمنان شما را نصیبم کرد، می‌خواهم که مرا در دنیا و آخرت با شما همراه فرماید.

۷. خدایا، من به سوی تو تقرب می‌جویم در این روز(عاشورا) و در جایی که هستم و دوران زندگی‌ام با بیزاری از آنان(بنی‌امیه، آل زیاد و آل مروان).

ملاحظه عبارت‌های مزبور نشان می‌دهد که برائت در زیارت عاشورا افزون بر غیریت‌سازی، موجب تقرب به خداوند و رسولش می‌شود، همچنانکه موالات(دوستی) مایه تقرب الهی است.

چنانچه استحضار دارید، تحلیل گفتمانی زیارت عاشورا به اتمام نرسیده است. آنچه از این تحلیل باقی مانده است، ان‌شاءالله در شب‌های جمعه یا در مناسبت‌های محرم و صفر تقدیم می‌دارم. در پایان دهه اول محرم وظیفه می‌دانم از لطف و همراهی شما سپاسگزار باشم.