تعزیه فقط به مدد عاشورا زنده است + صوت

تعزیه به عنوانی هنری نمایشی که بر پایه خیر و شر استوار شده، قابلیت معرفی به دیگر کشورها را دارد اما باید به برخی ظرافت‌ها نظیر فقدان درک مخاطب غیرمسلمان از موضوع توجه کنیم.

پیرامون این موضوع، خبرنگار ایکنا با کارشناسان فن این حوزه گفت‌وگوهایی انجام داده که در سومین قدم با داوود فتحعلی‌بیگی؛  پژوهشگر و مدرس هنرهای نمایشی، تعزیه‌خوان و کارگردان تئاتر به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

ایکنا – ابتدا به این موضوع اشاره کنید که کیفیت تعزیه در سال‌های اخیر چگونه ارزیابی می‌شود زیرا اگر بخواهیم در پی اشاعه و صدور این هنر آیینی باشیم بیش از هر چیزی باید روی کیفیت تأکید داشته باشیم.

تعزیه در مقطعی به لحاظ کمی در حال رشد بود اما این مسئله ربطی به کیفیت نداشت. دلیل این مسئله را هم در نبود اساتید و پیشکسوتان باید جست‌وجو کرد. در حقیقت در تعزیه امروز تعلیم استاد و شاگردی که در گذشته وجود داشت دیگر مشاهده نمی‌شود. نتیجه این اتفاق نیز این بوده که تعزیه سنتی آسیب جدی دیده است. مشکلات به وجود آمده از آنجا حاصل‌شده که عده‌ای تصور می‌کنند نمایش آیینی–سنتی نیاز به نوآوری دارد درحالیکه این تفکر صحیح نیست. نوآوری گاهی اوقات ممکن است در برخی اشعار صورت گیرد. این امر عاری از ایراد است چون ممکن است برخی کلمات عامیانه در شان اولیا نباشند اما اینکه بخواهیم به بهانه نوآوری اساس تعزیه را تغییر دهیم، قابل قبول نیست.

ایکنا – مشکلاتی که برای تعزیه در شرایط فعلی می‌توان متصور شد این نکته را در ذهن تداعی می‌کند که تعزیه به حال خود رها شده است. آیا این موضوع صحت دارد؟

رها بودن تعزیه به حال خود، اتفاق جدیدی نیست که بخواهیم تعجب کنیم. تعزیه همیشه از سوی دولت به حال خود گذاشته شده و تنها در دوره قاجار بوده که تعزیه مورد توجه و حمایت قرار می‌گرفت. در دوره پهلوی به صورت جدی با تعزیه مخالفت شد حتی تکیه دولت به عنوان اصلی‌ترین مرکز اجرای تعزیه تخریب و به جای آن بانک احداث شد! در آن مقطع تعزیه‌خوانان پیشکسوت برای حفظ این هنر در روستاها به اجراهای خود ادامه دادند.

بعد از انقلاب نیز این بی‌توجهی ادامه پیدا کرد البته بعد از انقلاب مواقعی بود که به دلیل علاقه‌مندی مدیرانی نظیر؛ علی منتظری و آقای جوادی به امام حسین (ع) تعزیه موردحمایت قرار گرفت. در آن مقطع در تالار محراب به صورت ماهیانه تعزیه اجرا می‌شد نه اینکه صرفاً در ده روز اول ماه محرم شاهد این امر باشیم. کم‌توجهی مذکور در شرایطی است که تعزیه به نام کشورمان ثبت جهانی شده ولی این امر سبب نشد شاهد حمایت‌های عملی به صورت مداوم از تعزیه باشیم.

در دانشگاه‌ها نیز، دانشکده هنرهای زیبا و دانشگاه سوره درس تعزیه را حذف کردند! این مسئله در شرایطی است که ما نزدیک به 15 سال است که در پی راه‌اندازی به نام تعزیه در دانشگاه‌ها هستیم. در این میان دانشگاه آزاد را باید مستثنی دانست که هنوز تعزیه را از دروس هنری خود حذف نکرده است.

ایکنا - بسیار از اهالی تعزیه روی این نکته معترف هستند که تعزیه برای غیر مسلمانان هم جذابیت دارد. آیا این امتیاز تعزیه، می‌تواند عاملی در جهت صدور این هنر باشد؟

تعزیه به معنای عزاداری برای غیر مسلمانان خارجی نمی‌تواند جذابیت چندانی داشته باشد بلکه ساختار اجرایی تعزیه است که برای آنها زیبا است. من در  سال 70 به همراه گروهی به آوینیون فرانسه رفته بودیم. در آنجا مردم استقبال بسیار خوبی از تعزیه کردند. به یاد دارم تمام پنج اجرایی که در آنجا داشتیم به شکلی خیره‌کننده با استقبال مردم مواجه شد اما آنها همانگونه که گفتم بابت ساختار شیفته آن شدند. برای همین اگر به فکر معرفی تعزیه به دیگر کشورها هستیم باید انتظارمان روی این خصیصه (ساختار) استوار باشد.

بیشتر بخوانید:

آقای بهرام بیضایی در اواخر کتاب «نمایش در ایران» بیان کرده؛ زمانی که تئاتر غرب می‌خواست دیوارهای تنگ صحنه خود را نگاه به تئاتر شرق به هم بریزد ما به دنبال تئاتر غرب رفته‌ایم. برای همین هم نسبت به پدیده‌های هنری خود اهمیتی قائل نیستیم. اگر امروز نفس‌های تعزیه به شماره افتاده اما هنوز نابود نشده، تنها به مدد برگزاری آیین‌های عزاداری عاشورا است و اگر این مناسک نبودند امروز دیگر چیزی از تعزیه باقی نمانده بود. تعزیه‌های موجود نیز تنها به چند مجلس خلاصه‌ شده که در دهه شب اول ماه محرم اجرا می‌شود و مجالس دیگر هیچگاه مورد توجه قرار نمی‌گیرند.

ایکنا – اشاره کردید که تعزیه در خارج از مرزها تنها به لحاظ ساختاری جذابیت دارد اما آیا در کشورهای شیعه‌نشین، وضعیت فرق می‌کند؟

در آن کشورها مراسم خاص خودشان وجود دارد که به زبان عربی اجرا می‌شود البته ممکن است این موضوع بیان شود که تعزیه را به زبان عربی اجرا کنیم. این موضوع راهکار مناسبی نیست چون اگر این اتفاق رخ دهد سازوکارهای تعزیه به هم خواهد ریخت. این مسئله در حوزه موسیقیایی می‌تواند مشکلات جدی به وجود آورد. نکته بعد اینکه عرب‌های شیعه برای خود مراسم‌ مختلف شبیه‌خوانی دارند. برای نمونه اجراهایی که آنان در روز عاشورا در هیات کربلایی‌های تهران واقع در چهارراه گلوبندک انجام می‌شود گواه بارز این ادعاست.

ایکنا – توضیحاتی که بیان کردید این نکته را تداعی می‌کند که روی صدور تعزیه نمی‌توان مانور چندانی داد.

اگر به تعزیه به‌ عنوان شکلی از نمایش برای معرفی توجه کنیم این امکان وجود دارد به شرطی که تعزیه را تنها به عاشورا خلاصه نکنیم. ما تعزیه درباره «رستم و سهراب»، «سیاوش» و... داریم اما این مستلزم این امر است در داخل، مکانی برای حفظ اشاعه نمایش‌های آیینی و سنتی در کشورمان داشته باشیم.

ایکنا – در بخشی از سخنانتان روی این امر اشاره داشتید که ما تعزیه‌های کاملاً ایرانی نیز داریم. این موضوع را بیشتر توضیح دهید.

اساس تعزیه و شبیه‌خوانی نمایشی اساطیری است که بنیادش روی خیر و شر استوار شده است. به همین علت از کهن‌ترین داستان‌های ایرانی در تعزیه وجود دارد و این مسئله هیچ مغایرتی با موضوعات اسلامی ندارد.

انتهای پیام