مقایسه آرای فقه القرآنی مقدس اردبیلی و صادقی تهرانی

به گزارش ایکنا، پنجاه و هفتمین شماره از پژوهشنامه معارف قرآنی به صاحب امتیازی دانشگاه علامه طباطبایی منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «تحلیل انتقادی دیدگاه محمد شحرور در باره مفهوم «فرقان» در قرآن؛ مطالعه لغوی، ادبی و تفسیری»، «خوانش همایندهای علّی شادی ممدوح و مفهوم‌شناسی آن در آیات و روایات؛ مطالعه موردی واژه‌های ضحک، داعب، فرح، سرور»، «ارزیابی فرضیه شناختِ بدنمند در شکل‌گیری مفهوم «مالکیت» در زبان قرآن»، «مبانی و ویژگی‌های جامعه ولایی در قرآن با تاکید بر آرای تفسیری آیت‌الله خامنه‌ای»، «مقایسه آرای فقه القرآنی مقدس اردبیلی و صادقی تهرانی در سه باب صلاه، صوم، حج»، «تاثیر متقابل لغت نامه‌ها و تفاسیر در فهم واژه «اساطیر»»، «قرآن و آموزه «استعاذه»؛ چالشی پیش‌روی نظریه «تکثر معنا»».

در چکیده مقاله «تحلیل انتقادی دیدگاه محمد شحرور درباره مفهوم «فرقان» در قرآن؛ مطالعه لغوی، ادبی و تفسیری» می‌خوانیم: «بررسی آرای نو اندیشان معاصر در حوزه مسائل قرآنی، موضوعی در خور اهتمام است. محمد شحرور از نواندیشانی است که معنایی متفاوت از واژه قرآنی فرقان ارائه نموده است. بر پایه این نظریه، فرقان به معنای ده فرمان تورات بوده لذا به هدف اثبات این دیدگاه به دلایل متعددی همانند: ارتباط آیات بر اساس تکرار واژه فرقان و ارتباط معنایی برخی آیات و ده فرمان استناد شده است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی- انتقادی واژه فرقان را از نگاه ریشه‌ای، لغوی، ادبی، قرآنی و تفسیری مورد تحلیل و نقد قرار داده است و در ادامه اثبات نموده که مبانی نظریه شحرور در سه موضوع لغوی(عدم ارتباط ریشه‎ای و معنایی واژه فرقان و ده فرمان)، ادبی(اشتباه در تشخیص واو عطف و ایجاد تکرار زائد) و تفسیری(تناقض در کمیت و کیفیت آیات مورد استناد و ده فرمان) دارای اشکال است لذا کلمه قرآنی فرقان نمی‏تواند معنای مد نظر شحرور را حمل نماید.»

در طلیعه مقاله «مقایسه آرای فقه القرآنی مقدس اردبیلی و صادقی تهرانی در سه باب صلاه، صوم، حج» آمده است: «نگاه فقه القرآنی به آیات قرآن کریم و تفسیر آیات الاحکام، نوعی استخراج و استنباط احکام شرعی از آیاتی است که به یک یا چند موضوع فقهی اشاره دارند. فقها و مفسران شیعه و سنی از دیرباز به موضوع آیات الاحکام توجهی ویژه داشته، و آثار متعددی را در معرفی و تفسیر آنها نگارش کرده‌اند. تفسیر آیات الاحکام؛ همانند علم تفسیر، دارای روش و مبانی تفسیری است. در اغلب این نوع تفاسیر، روش تفسیری آیات الاحکام، «اجتهادی» است و مفسر، با تلاش علمی خود و نیز با تکیه بر معیار عقل و همچنین با شناخت و رعایت مؤلفه‌ها و قواعد تفسیری و فقهی به تفسیر آیات الاحکام می‌پردازد. از جمله تفاسیر فقهی کتاب زبدة البیان مقدس اردبیلی و کتاب تفسیر الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن صادقی تهرانی می‌باشد. با توجه به برجستگی‌های هر یک از دو تفسیر و سبک و روش مؤلفان آنها، در این پژوهش سعی می‌شود که دیدگاه این دو تفسیر در آیات الاحکام مربوط به صلاة، صوم و حج مورد بررسی قرار گیرد سپس نقاط افتراق و اشتراک این دو تفسیر مشخص و با آرای فقهی و تفسیری برخی دیگر از عالمان و مفسران شیعه و اهل سنت ارزیابی و مقایسه می‌شود.»

در چکیده مقاله «قرآن و آموزه «استعاذه»؛ چالشی پیش‌ روی نظریه «تکثر معنا»» می‌خوانیم: «قرآن به عنوان متن و کلام الهی، دارای اعجاز تأثیری و از جهت «لفظ» و «معنا»، امری وحیانی است. از طرفی خدا به پیامبر(ص) هنگام قرائت قرآن، امر(ندبی) به «استعاذه» نموده است. از دیگر سو، «تکثر معنا» به عنوان یک نظریه معنایی در خصوص متون دینی و به‌طور خاص قرآن مطرح است. نوشتار حاضر به شیوه‌ای تحلیلی، بر اساس جدول تحلیل محتوا و ابزار کتابخانه‌ای، نظریه‌ «تکثر معنا» را بر پایه اثر وجودی و کارکردی آموزه «استعاذه» پیش از قرائت قرآن مورد نقد قرار داده است. قرآن، در موارد مختلفی، امر به «استعاذه» نموده است. طبق بررسی‌های انجام شده، بالاترین فراوانی از جهت «مستعاذه منه»، به «شیطان» تعلق دارد. «صیانت و نفی سلطه شیطان»، «پیشگیری از لغزش در تلاوت و اشتباه در تفسیر» و همچنین «درمان روانی و معرفتی» از آثار وجودی و کارکردی عمده «استعاذه» است. توجه صرف به ظواهر لفظ، عبارت و جمله‌های متن، سهیم بودن تصورات ذهنی و عدم نیاز به کشف و اهمیت «مراد مؤلف» در فهم متن از جمله مفاد نظریه‌های معنایی است که موجب «تکثر معنا» در فهم متون می‌شود. با نظری به دلائلی چون؛ یک: «وحیانی بودن لفظ و معنا در قرآن»، دو: «تأکید به استعاذه پیش از قرائت قرآن» و سه: «کارکردهای سه‌گانه استعاذه قرائت»، «تکثر معنا» در قرآن با چالش مواجه می‌شود. بنابراین باید به آموزه «استعاذه» به عنوان راهبرد عملی قرآنی و دژ محکم در راستای «فهم صحیح قرآن» و پیشگیری از «تکثر معنا» بهره برد.»