مضامین اصلی دعاها در زیارت عاشورا

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دینی یادداشتی با محور تحلیل دعا در زیارت عاشورا نوشته و در اختیار ایکنا قرار داده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

السلام علیک یا ابا عبدالله الحسین(ع)

در دومین جمعه از ماه صفر، خالصانه یاد کنیم از عزیزانی که سفرشان به جهان باقی پیشتر از ما صورت گرفته است. بی‌هیچ تردیدی ما نیز مسافر این سفریم و به آنان ملحق می‌شویم. از خداوند مهربان می‌خواهیم که توفیق کسب توشه مناسب را برای این سفر طولانی برای هم ما مهیا فرماید.

هدف اصلی از تحلیل گفتمانی قلمرو چهارم(دعا) در زیارت عاشورا پرداختن به مضامین و محتوای یکایک دعاها نبود؛ هر چند که به سبب شناساندن معارف والای نهفته در ادعیه زیارت عاشورا، به ناچار درباره برخی دعاها به این وجه مهم نیز در گفتارهای گذشته اشاره شده است؛ بلکه هدف اصلی، مانند سایر قلمروهای مورد بررسی نشان دادن غیریت در زیارت عاشورا بود.

با این تفاوت که غیریت در قلمرو چهارم با درخواست از پروردگار تحصیل می‌شود. در این گفتار با نگاهی به ساختار ادعیه درصد هستیم به صورت کلی غیریت و تقابل را در ادعیه تحلیل کنیم. همانگونه که اشاره شد، مضامین اصلی دعاها در زیارت عاشورا عبارتند از: طلب خون خواهی امام حسین(ع) در رکاب امام هدایتگر و یاری شده از اهل بیت(عج)، کسب وجاهت نزد خداوند به سبب جایگاهی که امام شهید نزد خداوند دارد، ثبات قدم در پیشگاه الهی با امام حسین(ع) و اصحابش، محشور شدن با امام حسین(ع)، رسیدن به مقام محمودی که اهل بیت علیهم السلام به آن دست یافتند، پاداش(صلوات، رحمت و مغفرت) سوگواری‌ برای امام حسین(ع) درخواست زندگی و مرگ با حضرت محمد(ص) و اهل بیتش و شفاعت امام حسین(ع).

همانگونه که ملاحظه می‌فرمایید، دعاهای مزبور هر یک متضمن درخواست‌های متفاوتی هستند؛ از این رو به ظاهر مجزا هستند؛ اما همه عناصر و نشانه‌ها(مضامین دعاء)، نسبتی با امام حسین(ع) دارند؛ به عبارت دیگر هیچ یک از دعاهای مزبور به تصریح یا تلویح بی‌ارتباط با نام و یاد امام حسین(ع) نیست؛ از این رو همه ادعیه زیارت عاشورا ذیل دال محوری یا مرکزی دلبستگی و ارادات(موالات) به امام حسین(ع) جمع یا مفصل‌بندی می‌شوند. البته لازمه چنین دلبستگی تعهد و همراهی با اندیشه، کردار و اهداف امام حسین(ع) است.

نکته مهم دیگر در تحلیل ادعیه مزبور همان‌گونه که محققان گفتمان یادآور شدند و مزیت روش تحلیل گفتمان نیز شمرده می‌شود این است که ادعیه مزبور به نحوی متضمن دعاهایی است که با اندیشه و رفتار امام شهید در تقابل است.

به عبارت دیگر با خواندن این ادعیه، اندیشه و رفتار گفتمان مخالف امام حسین(ع) را نفی و طرد می‌کنیم. بدین معنا که با خواندن ادعیه مزبور همچنین از خداوند می‌خواهیم که ما را از اندیشه و اعمال دشمنان امام دور بدارد و ما را در مسیر ستمگری قرار ندهد، ما را از بی‌‎ثباتی در قدم صدق حفظ کند، زندگی و مرگ غیر محمد(ص) و آل محمد(ص) را نصیب ما نگرداند، ما را بی‌توجه به تعظیم شعایر حسینی قرار ندهد و ما را از کسانی قرار ندهد که از شفاعت امام حسین(ع) محروم شده باشند و مانند آن.