تأملی در چیستی یا حقیقت شادی

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین، به مناسبت سالروز آغاز امامت حضرت ولیعصر(عج) یادداشتی با عنوان «ظرفیت‌های شادی‌بخش در اسلام و تشیع» را در اختیار ایکنا قرار داد. در قسمت اول این یادداشت به تشریح این مسئله پرداخته شد که همچنان که در اسلام به سوگواری اهمیت داده شده به شادی نیز پرداخته شده است. در قسمت دوم این یادداشت مطرح شد که کاهش شادمانی در جامعه ما به دلیل فقدان توصیه‌های شادی‌آفرین در منابع اصیل دینی نیست و پیامبر(ص) و ائمه(ع) بر لزوم شادکامی در جامعه تأکید دارند که باید به این مباحث توجه کرد. در ادامه قسمت سوم این یادداشت را می‌‌خوانیم: 

در آغاز این گفتار یاد و نام حماسه‌آفرینان و مجاهدان دوران دفاع مقدس را گرامی می‌داریم، آنانی که با ایثارگری‌ها از مرزهای فرهنگی و سرزمینی این مرز و بوم دفاع، حراست و حفاظت کردند؛ روح پاک و‌ مطهر شهیدان والامقام با اولیای حق محشور باد.

در این گفتار درباره چیستی یا حقیقت شادی توضیح مختصری ارائه می‌شود. از مراحل مهم و بنیادین شناخت علمی، ارائه تعریف جامع و مانع از مفاهیم اساسی تحقیق است. بی‌تردید ابهام در تعریف دقیق مفاهیم شناخت علمی را با مشکل مواجه می‌کند. به عبارت دیگر تعریف دقیق مفهوم در هر پژوهش، گام بنیادین و سنگ زیرین در شناخت علمی است. از این رو مرسوم است که در آغاز تعریفی از مفاهیم اساسی ارائه می‌شود.

در نگاه نخست به نظر می‌رسد که چنین کاری بسیار ساده است و شادی تعریف روشنی دارد، اما با توجه به اختلاف در مصادیق شادی، همچنین تقسیم شادی به شادی کاذب(الکی خوش) و واقعی و تفاوت و گاه تعارض چیزهایی که افراد با آنها شادی می‌شوند، نشان می‌دهد که چنین تصوری هرگز درست نیست، بلکه تعریف دقیق از شادی، منوط به شناسایی و بررسی ابعاد، مصادیق و ملاک‌های شادی و... است.

از این رو هدف ما در این گفتار از عنوان چیستی و حقیقت شادی، حداقل تأمل بر این سه نکته است: اول توجه به پیچیدگی مفهوم شادی که در نگاه نخست ساده به نظر می‌رسد. دوم تاکید بر تعریف دقیق شادی، پس از شناخت سطوح و مراتب و ... شادی و سوم اجتناب از تقلیل مفهوم شادی به مفاهیمی مانند مزاح، شوخی، طنز و ... و برابر ندانستن شادی با چنین مفاهیمی.

آنچه بیان شد بدین معنا نیست که از شادی تعریفی ارائه نشده است بلکه برعکس از شادی حتی با رویکرد دینی نیز تعاریف فراوانی ارائه شده است اما همانگونه که در سطرهای آغازین تاکید شد، تعریف دقیق شادی به شناسایی معیارها و مصادیق شادی و ... منوط است و لااقل فرض این پژوهش، چنین است.

نکته مهم دیگری که در گفتار حاضر یادآوری آن سودمند به نظر می‌رسد این است که شادی با هر تعریفی که از آن شده است با محیط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در ارتباط است. بی‌تردید رفاه اقتصادی و فضای باز سیاسی دو مولفه اثر‌گذار در ایجاد شادی‌اند.

حسن ختام این گفتار کلامی از رسول خدا(ص) درباره شادی است. در روایتی پیامبر اسلام(ص) درباره بهترین بندگان خداوند، فرمودند: «کسانی هستند که وقتی نیکی می‌کنند، خوشحال می‌شوند».