چهار مسئله آسیب‌زا به هویت نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ «نشست چالش‌های هویت نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی» عصر پنجشنبه ۱۷ آبان‌ماه به همت سازمان امور اجتماعی کشور و با همکاری مرکز منادا برگزار شد.

 

در این نشست حجت‌الاسلام عبدالوحید داودی، رئیس سازمان نظام روانشناسی قم درباره مسائل نوجوانان گفت: مسئله نوجوان، مسئله آینده کشور است و هرچه سرمایه‌گذاری بر روی این سنین بیشتر باشد، این سرمایه هدف بهتری خواهد داشت. مسئله نوجوان را همواره با این داستان مولانا بیان می‌کنم که فیلی را از هند آورده بودند و در تاریکی هر کسی به فراخور حال خود، فیل را لمس می‌کرد تا فیل را بیشتر بشناسند و هر یک آن را به گونه‌ای متفاوت شناخت و هر کسی تصورش این بود که خودش شناخت بهتری پیدا کرده است. در حالی که اگر شمعی در دست آنها بود، دیگر نیازی نبود این اتفاق بیفتد؛ بنابراین در مسئله شناخت نوجوان نیز همینطور است. همه ما تجربه نوجوانی داشته‌ایم، ولی هیچ کدام از ما نوجوان امروز را نمی‌توانیم درک و فهم کنیم؛ چون قدری از آن دوره فاصله گرفته‌ایم و باید برگردیم و به این دوره توجه بیشتری کنیم. 

 

وی افزود: یکی از ویژگی‌های مهم هر دوره، ویژگی‌های نسلی است، یعنی نوجوان دهه ۵۰، دهه ۶۰، دهه ۷۰ و ... متفاوت هستند و باید به این ویژگی نسلی نزدیک شویم. از جمله ویژگی‌های نسلی دهه ۹۰، وجود شبکه‌های اجتماعی است. شاید تصور کنیم، فضای مجازی واقعی نیست و نمی‌تواند تأثیر فضای واقعی را داشته باشد، در حالی که این طور نیست، تجاربی که در فضای مجازی داریم و یا بازخوردها، دوستی‌ها و ... که در این فضا وجود دارد، همانند فضای واقعی و حتی تأثیرگذارتر است؛ چراکه فضای مجازی وایرال می‌شود و هزاران هزار نفر بازخورد‌های ما را می‌بینند.

 

حجت‌الاسلام داودی با اشاره به پدیده جهانی شدن گفت: دنیا به سمت جهانی شدن می‌رود و به دنبال فرهنگ غالبی است که آدم‌ها براساس آن رشد، فکر و رفتار کنند. برخی نظریه‌پردازان مبنای این پدیده را اقتصادی می‌دانند، اما جامعه‌شناسان و روانشناسان، مخالف این موضوع هستند، یعنی معتقدند؛ درست است که اقتصاد در پدیده جهانی شدن تأثیر دارد، اما مبنای آن روانشناختی و جامعه‌شناختی است.  

 

وی تصریح کرد: در مواجهه با اطلاعات دو نوع تفکر «عمیق و آهسته» و «سریع و سطحی» به وجود می‌آید، یعنی هر چه حجم اطلاعات بیشتر باشد، به سمت اطلاعات سریع و سطحی خواهیم رفت. دنیای امروز و شبکه‌های اجتماعی، حجم اطلاعات ورودی را افزایش داده‌اند، از این رو ما فرصت نمی‌کنیم همه این اطلاعات را بخوانیم و به صورت سطحی از آنها عبور می‌کنیم. جالب است بدانید، خداوند در قرآن می‌فرماید؛ قرآن را آهسته و با تفکر بخوانید، چون نیاز به پردازش دارد. این گسستی که به واسطه حجم اطلاعات فراوان و عبور سطحی از آنها به وجود می‌آید، باعث می‌شود زمان و فضای آدم‌ها کمتر و فشرده‌تر شود. با وجود اینکه امکانات زیاد شده است تا سرعت انجام هر کاری افزایش یابد، اما همه از کمبود وقت می‌نالیم.

 

این کارشناس روانشناسی ادامه داد: رابطه طبیعت، با سرعت و فشردگی خوب نیست، زمین سرعت ثابتی دارد، بدن ما با سرعت ثابتی رشد می‌کند؛ در واقع بشر سرعت را افزایش داده است، در حالی که فضای خلقت و طبیعت، رابطه مناسبی با آن ندارد. گیدنز می‌گوید، جهانی شدن که سرعت را افزایش داده و فضا را فشرده‌تر کرده است، کنش از راه دور را برای ما فراهم کرده است که این مسائل در نوجوان دهه ۷۰ و ۸۰ فراهم نبود و آنچه در دهه‌های دیگر بود نیز برای نوجوان دهه ۹۰ قابل درک نیست.

 

وی با اشاره به مسئله هویت گفت: سلیگمن، روانشناس می‌گوید، رشد شناختی، ارتباط با والدین، تجارب خارج از خانواده و زمینه‌های گسترده‌تر اجتماعی هویت موفق نوجوان را شکل می‌دهد. نوجوانی که رشد شناختی ندارد، مادی‌گرا می‌شود و تفکر سطحی باعث می‌شود، همین امکانات مادی و مادی‌گرایی، عینیت پیدا کند و اگر تفکر انتزاعی باشد، مفهوم گذشت، ایثار، رفتار‌های مناسب اجتماعی و ... خود را نشان خواهد داد. نوجوان به واسطه شبکه‌های اجتماعی می‌تواند خارج از خانواده تجربه کسب کند و کنش از راه دور در این تجربه مؤثر است؛ چراکه هویت آنها نیز با همین تجارب شکل می‌گیرد.

 

حجت‌الاسلام داودی با بیان اینکه هویت بر دو پایه کاوش و تعهد استوار است، بیان کرد: هویت نوجوان با کاوش و جستجو کردن شکل می‌گیرد. برخی نیز عامل بازنگری تعهد را به عنوان عامل سوم، اضافه می‌کنند. با توجه به دو مفهوم کاوش و تعهد، در واقع کاوش نوجوان در دست یافتن به هویت منحصر به فرد خود و متعهد شدن به آن، چهار مرحله یا شرایط هویتی تعریف می‌شود که نوجوان در مسیر هویت‌یابی خود از آنها گذر می‌کند؛ اول،  دوره‌ای که در آن نوجوان هنوز بحران یا متعهد شدن به چیزی را تجربه نکرده است. در این زمان، نوجوان نه اهل سازش کردن بوده و نه توجه دقیقی به اختیارات و حق انتخاب‌های خود دارد که به آن پراکندگی یا ابهام هویت می‌گویند. دوم، دوره‌ای که در آن نوجوان بدون جستجو و کاوش، براساس خواسته‌های والدین یا مرجع قدرتی دیگر عمل می‌کند که به آن هویت زودرس یا ضبط هویت می‌گویند. سوم، دوره‌ای که نوجوان هنوز تصمیم‌گیری نکرده و آن را به تعویق می‌اندازد، اما به تمام مسائل اطراف خود توجه داشته و در جستجوی هویت خود است که آن را وقفه هویت می‌نامند. چهارم، دوره‌ای که نوجوان در نهایت، هویت خود را یافته و کسب کرده است که این حالت را،  وضعیت کسب هویت یا هویت موفق می‌نامند. بدترین حالت نیز این است که نه کاوش می‌کند و نه تعهد دارد و نوجوان امروز، اغلب دچار وقفه در هویت هستند.

 

وی در ادامه گفت: فضای شناختی و رفتاری انسان‌ها تحت تأثیر ساختار‌های مغز است. دو ساختار اساسی دوپامین و سروتونین در مغز وجود دارد که دوپامین حس لذت را منتقل می‌کند. ساختار دیگر نوروترنسمیتر‌هاست که با معنویات سر و کار دارند. مغز نوجوان امروز، دوپامین‌محور است. دوپامین و سروتونین مقابل هم هستند و با افزایش یکی، دیگری کاهش می‌یابد. دوپامین، مادی‌محور است؛ از این رو لذت‌های مادی برای مغز جذاب است که لایک گرفتن در شبکه‌های اجتماعی نیز لذتی از همین جنس است.  

 

رئیس سازمان نظام روانشناسی قم در ادامه این نشست چهار موضوع کلی در رابطه با هویت در شبکه‌های اجتماعی را مطرح کرد و افزود: این چهار موضوع، به هویت آسیب می‌زند؛ اولین موضوع ارائه خود است، رسانه اجتماعی به من اجازه می‌دهد که خودم را ارائه کنم. وقتی خود را به شکل دیگر و به دروغ به گونه دیگری ارائه کنیم، مغز به تدریج آن را باور می‌کند. در این صورت عزت نفس فرد نیز با همین معیار‌ها شکل می‌گیرد. دوم، مقایسه اجتماعی است که می‌تواند به هویت فرد آسیب بزند، در دهه‌های گذشته فرد خود را با خواهر و برادرها، فرزندان فامیل و ... مقایسه می‌کرد، اما امروز خود را می‌تواند با دنیا مقایسه و ارزیابی کند که ممکن است این ارزیابی‌ها منفی باشد. سوم، مقایسه نقش خانواده و چهارم کنش آنلاین در شبکه‌های اجتماعی است. 

 

وی در پایان با بیان اینکه نمی‌توانیم شبکه‌های اجتماعی را کنار بگذاریم و باید تعامل صحیحی با آن داشته باشیم، تأکید کرد: توسعه هویت پویاست و نوجوان با شبکه اجتماعی تعامل می‌کند و در فضای مجازی خود را نشان می‌دهد، مادیاتی را در افراد می‌بیند که «دل بُرد و نهان شده» است و برای فرد حسرت می‌آورد.