نظام آموزش کشور «فبک» را جدی نگرفته است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحسن میرمرشدی؛ استاد حوزه علمیه، شامگاه دهم آذرماه در نشست علمی «معرفی و نقد مجموعه 13 جلدی فلسفه برای کودک» با بیان اینکه فلسفه برای کودک سالیان مدیدی است که در غرب به صورت جدی آغاز شده است و امروزه یک جریان جدی در مدارس غربی است، گفت: در یونسکو هم فلسفه برای کودکان یک بحثی جدی است؛ در جمهوری اسلامی هم مقام معظم رهبری در سال 1378 بحث فلسفه برای کودکان را به صورت جدی مطرح فرمودند و از تعبیر فلسفیدن برای کودکان استفاده کردند و درخواست کردند که کتبی برای تربیت ذهن فلسفی کودکان تولید شود. 

 

وی افزود: از آن سال به بعد برخی مراکز تلاش جدی به کار بستند و آثاری در این زمینه تولید شده است گرچه جای نقد و بررسی دارد و مراکز و نشست‌هایی هم مرتبط با این بحث ایجاد شده است گرچه توجه ویژه و لازم انجام نشده و نگاه نظام‌واره به این مسئله نداریم همچنین از جمله آموزش و پرورش هم آن را جدی تلقی نکرده است.  

 

میرمرشدی با طرح این پرسش که آیا اساسا فلسفه برای کودک یا «فبک» ممکن است و ما با نگاه اسلامی خودمان می‌توانیم این مقوله را داشته باشیم؟ تصریح کرد: لیپمن که استاد دانشگاه بود بحث فلسفه برای کودکان را دنبال کرد گرچه سیستم آموزشی کشورش او را پس زد ولی او به صورت شخصی دنبال کرد و در نهایت فلسفه برای کودک را تولید کرد. در سنت فلسفی ما به خصوص با نگاه صدرایی در سه حوزه اساسی با نگاه لیپمن تفاوت داریم؛ اول در بخش اهداف، دوم در بخش مبانی و سوم در بخش روش.

 

استاد حوزه علمیه افزود: از جهت اهداف، می‌توان گفت مهمترین اهداف لیپمن و پیروان وی در بحث فلسفه برای کودک طراحی دوره‌ای برای تفلسف کودکان است تا سخنانشان را بگویند و تحملشان را در برابر دیگران بالاتر ببرند و به تعبیری تربیت کودکان با نگاهی مستقل است. ایجاد روحیه دموکراتیک و تحمل دیگران از طریق گفت‌وگو و شنیدن صدای مخالف است به تعبیر دیگر ایجاد مهارت شنیدن و گفت‌وگو و تفکر خلاقانه و آشنایی با قوانین کندوکاو فعالانه و دسته‌بندی منطقی مفاهیم. مهارت پرسشگری، استدلال و بررسی پیامدها و ... . 

 

وی با طرح این پرسش که آیا این اهداف با اهداف فلسفه اسلامی منطبق است، گفت: از منظر فلسفه اسلامی این اهداف گرچه خوب هستند ولی اهدافی میانی‌اند؛ در نگاه فلسفه اسلامی اهداف بسیار بالاتر ومتعالی‌تر است؛ مثلا از منظر علامه مصباح، هدف تربیت و آموزش یادگیری مهارت نیست بلکه ما قصد داریم به سمت تعالی انسان و شکوفایی استعدادهای فطری او برویم؛ به سمت تقرب و کمال نهایی برویم. علامه مصباح در کتاب فلسفه تعلیم و تربیت به صورت جدی به این بحث پرداخته‌اند.

 

میرمرشدی اضافه کرد: موضوع دیگر مبانی است که باز تفاوت جدی وجود دارد؛ لیپمن تاثیر زیادی از ویلیام جیمز و ویتگنشتاین و چالرز سندرپیس و ... داشته است لذا مبانی وی مبتنی بر یک نظام واحد نیست و این سبب تشتت در کار اوست مثلا در مباحث معرفت‌شناسی گرچه خود را نسبی‌گرا معرفی کرده است ولی در بحث اخلاق بسیار فراز و نشیب دارد لذا می‌گوید همین که کودکان با هم گفت‌وگو کنند ولو به نتیجه هم نرسند کافی است یعنی خود گفت‌وگو و تضارب آرا مهم است نه تحقق حقیقت؛ در فلسفه اسلامی، معرفت نسبی نیست. 

 

وی افزود: مسئله دیگر اینکه فلسفه برای کودک رایج، خیلی در مباحث هستی‌شناسی دنبال متافیزیک نیست یا در پی پدیده‌ای به نام خدا چنانکه ما در دیدگاه اسلامی به دنبال آن هستیم، نیست و بیشتر به مباحثی چون حقیقت و ایمان و  اخلاق و ... می‌پردازد؛ اینکه آیا خالق به صورت جدی داریم یا خیر؟ اگر داریم صفات او چیست؟ در نگاه رایج فلسفه غرب خدا جایگاه چندانی ندارد و در این راستا خیلی از جریانات مانند همجنس‌گرایی و پلورالیزم و اثبات حقانیت همه ادیان به رسمیت شناخته می‌شود و متاسفانه برخی از کسانی که در داخل هم با این نگاه فعالیت دارند آثار آنان را ترجمه کرده و همین مطالب را به بچه‌ها یاد می‌دهند. 

 

میرمرشدی با بیان اینکه در روش هم اختلاف‌های ما با آنان جدی است، گفت: لیپمن بیشتر به بحث گروهی پرداخته است ولی این روش با اقتضائات زندگی ما متعارض است لذا باید خودمان دوره برای تربیت فلسفی کودکان داشته باشیم و علامه مصباح در همین راستا طرح ولایت را ایجاد کردند که شش مبحث را به صورت جدی دنبال می‌کند که شامل معرفت‌شناسی، خداشناسی، فلسفه اخلاق، فلسفه حقوق و ... است. این نظام‌وارگی در فلسفه رایج برای کودک امروز وجود ندارد. یکی از ویژگی‌های علامه مصباح در این مباحث حرکت پلکانی و منظم است ولی در فلسفه غرب پراکنده است.

 

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه ما 13 جلد داستان درباره معرفت‌شناسی با نگاه علامه مصباح یزدی نوشته‌ایم، اضافه کرد: ممکن است سؤال شد که نسبت بین این آثار و سایر آثاری که در ایران منتشر شده است در چیست و جواب این است که بیشتر آثار یا ترجمه است و یا نسبت چندانی با فلسفه اسلامی ندارد؛ برخی سراغ مفاهیم خاص فلسفی به صورت خام مانند اصالت وجود و تشکیک در وجود رفته‌اند در حالی که بنده معتقدم اصلا برخی مباحث فلسفی در حد و اندازه کودکان نیست و برای آنان لازم هم نیست. 

 

میرمرشدی با بیان اینکه برخی سراغ داستان‌هایی از شاهنامه و مثنوی معنوی و عطار رفته‌اند که خوب است ولی این آثار در فضا و ادبیات خاصی نوشته شده است که با روحیه و فضای ذهنی کودک امروزی سازگار نیست، ادامه داد: بنده آثاری را نوشته‌ام که از جایی نگرفته و سعی کردیم متناسب با نیاز کنونی نوجوانان و جوانان باشد؛ 13 جلد موجود از پایه اهمیت معرفت شروع کرده است و تا بنیادی‌ترین مسائل پیش می‌رود. 

 

وی با بیان اینکه در جلد اول اهمیت شناخت، جلد دوم اهمیت معیار در معرفت، جلد سوم خطاناپذریری علم حضوری، جلد چهارم، اهمیت مشخص‌بودن معیار مورد توجه است، اظهار کرد: به عنوان مثال می‌توان گفت در کتاب نقاشی خرس کوچولو ارزش علم حضوری، در کتاب موش کور، ارزش معرفت، در پرسش کفشدوزک بحث خطا در معرفت حسی آمده است. در صدای عجیب ارجاع علوم نظری به طبیعی، در شیرینی گمشده ارزش تجربه در نسبت با علوم عقلی، در کتاب پرنده کم حافظه بحث نقل و ارزش معرفتی، در کتاب برکه آب ارزش کارشناسی و مرجعیت و  در نمک شیرین تعارض معرفت‌ها و راه ترجیح بین آن‌ها بحث شده است. 

 

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه روش کتاب هم به این نحو است که ابتدا برای والدین یکسری توضیحات و آموزش فلسفی ارائه شده است، گفت: امکان دسترسی چندرسانه‌ای هم برای کودکان فراهم شده است هر داستانی که می‌شویم فضا و شخصیت متفاوتی از داستان قبلی دارد و پرسش‌هایی هم مطرح شده است. این کتب برای کودکان چهار تا هشت سال است و یک رمانی هم برای قشر نوجوان در دست اقدام داریم. 

همچنین حجت‌الاسلام و المسلمین محمد خیاط زنجانی؛ ناقد این نشست در سخنانی با بیان اینکه فلسفه برای کودک با تاکیدات مقام معظم رهبری به یک جریان جدی تبدیل شده است و بسیاری از افراد دغدغه این مسئله را دارند به ایام فاطمیه اشاره کرد و گفت: زندگی حضرت زهرا(س) سرشار از تربیت حکمی و حکمت تربیتی است لذا می‌توانیم از این منظر و از این منبع قابل اعتماد نهایت بهره را ببریم؛ حضرت زهرا(س) وقتی کودک خود را در آغوش می‌گرفتند اشعاری می‌خواندند که سرشار از حکمت توحیدی و دینی بود و این برای ما عبرت‌آموز است. 

 

این پژوهشگر با بیان اینکه تولید چند اثر فلسفی برای کودک از سوی یک نویسنده در کسوت یک روحانی جای تقدیر و تشکر دارد، افزود: این کتاب ویژگی‌های منحصر به فردی دارد؛ اول اینکه این کتاب ناظر علمی دارد و آن هم شخصیتی چون فرزند علامه مصباح یزدی که نگاه طرح ولایتی دارند و فردی متخصص در این عرصه هستند؛ نکته مهم دیگر این که این کتاب بر پایه یک مجموعه دیگر یعنی آثار مرتبط با طرح ولایت نوشته شده است که نقش محوری آیت‌الله مصباح یزدی در آن بی‌نظیر است. 

 

خیاط زنجانی اضافه کرد: وجود ویدئوهای آموزشی در کنار این کتب از جمله نقاط قوت آن است؛ نکته مثبت دیگر اینکه این داستان‌ها سلسله‌مند است گرچه معتقدم می‌توانست سیر منطقی بیشتری داشته باشد تا ذهن کودک را بسازد. اخیرا پژوهشی در مورد اینکه چگونه می‌توان از حکمت ملاصدرا برای مباحث فلسفه کودک و نوجوان بهره ببریم؟ انجام داده‌ایم و نتیجه اینکه ما اگر بخواهیم فلسفه اسلامی را برای کودک و نوجوان آموزش دهیم باید از روش صدرا در ارائه محتوا استفاده کنیم که همان سیر تعلیمی سیرورتی است که علامه حسن‌زاده آملی هم بر آن تاکید کرد؛ از جمله ویژگی‌های این روش آن است که ملاصدرا بحث خود را در اسفار از واژگانی شروع کرده که با قرایح و گوش انسان‌ها آشنا است. 

 

وی با بیان اینکه سیر تعلیمی تربیتی صدرا اینگونه است که فقط به دادن اطلاعات به کودک و نوجوان اکتفا نمی‌کند بلکه شدن و تغییر را در او ایجاد می‌کند، افزود: اگر در آثار بعد بتوان تمرین‌های متعددی در کتب گنجاند به این سیر تعلیمی کمک بیشتری می‌کند.