معلمی که برای رواج گفتمان قرآنی صادقانه کوشید

به گزارش ایکنا، رضا سلامت‌پناه؛ پژوهشگر علوم قرآن و از شاگردان مرحوم لسانی فشارکی شامگاه 29 بهمن‌ماه در همایش «لسان صدق؛ خوانشی در کوشش قرآنی استاد محمدعلی لسانی فشارکی» که از سوی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد در سخنانی گفت: سخن گفتن از استاد مرحوم لسانی فشارکی سهل و ممتنع است زیرا در شخصیت ایشان جمال محفوف به جلال و جلال محفوف به جمال بود. البته این دشواری در بیان و ادای دین به شخصیت استاد لسانی به معنای بهانه‌ای برای تاخیر در اظهار سپاس نسبت به ایشان نیست بلکه به خاطر غفلت از مقام علم و معلم است. 

وی افزود: این مجلس که از سوی نهادی غیردولتی برپا شده است البته موجب برائت ذمه و جبران مافات و سیئات نهادهای رسمی همچون دانشگاه تهران و دانشگاه تربیت مدرس در تکریم استاد لسانی نیست؛ گویی فراموشی، مذهب مختار این نهادهای علمی شده است و رعایت حرمت اهل النهی مذهب منسوخ تلقی می‌شود. 

سلامت‌پناه با اشاره به استعفای استاد لسانی فشارکی از دانشگاه تربیت مدرس، بیان کرد: ایشان در غربت غربیه و شرقیه چندی در دانشگاه آزاد اسلامی و پژوهشگاه علوم انسانی و مالزی و مؤسسات غیردولتی به سر برد؛ او یک تنه دانشگاه جامع علوم و معارف قرآن بود و بیش از همه دستگاه عریض و طویل بدون هیچ عُده‌ای جز سرمایه قرآن وارد وادی آموزش آن شد و بسیار دریغا که در بارورترین دوره حیات خویش در مؤسسه غیردولتی کانون زبان قرآن افاده کرد و رسم بدآئین طرد ایشان صورت گرفت. 

سلامت‌پناه افزود: ایشان همیشه پیگیر تحقیقات کشورهای عربی در حوزه علوم قرآنی بودند؛ به نظر می‌رسد در شکل‌گیری آثار و مشی علمی ایشان درک سنن حوزوی و دانشگاهی و لمس فضای اجتماعی و سیاسی و مکاتب معاصر نقش بسزایی داشت. این سرمایه دانشی در دقایق فکر و لطایف تجربی نمود جدی داشت و سخنان ایشان را در حد مرجعی قابل اعتنا اعتلا بخشیده بود.

وی افزود: کتوم‌بودن ایشان سبب شد تا بسیاری از آشنایان از مبلس بودن وی به لباس طلبگی و کسوت حوزوی و تسلط فقهی ایشان کمتر مطلع باشند؛ آن گاه که با تحصیل این مقدمات در بحر قرآن به غور پرداخت محضر وی هم آکنده از نکات و ظرایف و طرایف قرآنی بود. مرحوم دکتر لسانی یک دستگاه فکری و اندیشگی مبتنی بر نص شریف و مستخرج از سیره نبوی داشت و در سالیانی کوشید تا آن را تنقیح کند لذا واجد اختصاصاتی بود که می‌توان ایجاد یک مدرسه فکری را به ایشان نسبت داد. در مدرسه فکری و عملی ایشان هر نکته از قرآن و سیره قرآنی نبی، ارجاع و جایگاهی دارد؛ ایشان در این بعد، مهندسی ذوفن بود که بنای دقیقی از آموزش و ترویج و پژوهش قرآن فراهم آورد.  

سلامت‌پناه بیان کرد: عمومی‌سازی فهم و تدبر در قرآن و رواج گفتمان قرآنی از ویژگی‌های بارز ایشان بود ضمن اینکه ایشان تواضع و اخلاص زیادی داشت و در تربیت شاگرد هم موفق بود. 

به معنای واقعی استاددیده و درس‌خوانده

خلیل پروینی‌؛ استاد دانشگاه تربیت مدرس، با بیان اینکه بنده بیش از سه دهه با ایشان مانوس بودم و سخن گفتن در مورد ایشان سخت است، گفت: بود ایشان خیلی بیش از نمود ایشان بود و خیلی از داشته‌های ضمیر خود را بروز نداد لذا در مورد یک شخصیت گمنام و غریب سخت است سخن بگوییم. 

وی افزود: بنده سال 1371 وارد دانشگاه تربیت مدرس شدم و آقای لسانی عضو گروه قرآن بودند و متون تفسیری را هم به عنوان عضو گروه عربی دانشگاه تدریس می‌کردند؛ ما در جلسات گروه و دفاع، با ایشان مانوس بودیم. ایشان شخصیت ذوابعادی داشتند.

استاد دانشگاه تربیت مدرس افزود: ایشان به معنای واقعی استاددیده و درس‌خوانده بود؛ در حوزه علوم قرآنی جامع‌الاطراف بودند و بینش هم داشتند که مهمتر از دانش است؛ ایشان وارد هر موضوعی که می‌شدند خود را اسیر کلیشه‌ها نکرده و روش‌مند بودند؛ کتابی در مورد روش تحقیق موضوعی قرآنی دارند که به صورت آماری روش تحقیق موضوعی را دنبال کرده است؛ ایشان محققی روشمند بودند و نگارش فارسی ایشان مانند گفتارش مبتنی بر فارسی فصیح بود و بر اشعار خوب فارسی مسلط بودند و به اشعار حافظ و سعدی و ... استناد می‌کردند. 

وی با اشاره به تلاش ایشان در خصوص ترویج قرآن به زبان عموم مردم، گفت: بنده وقتی تفسیر سوره حمد آیت‌الله سیدمصطفی خمینی را ترجمه می‌کردم قصد نوشتن زندگینامه ایشان را داشتم و دیدم مرحوم لسانی فشارکی زندگینامه خوبی در مورد ایشان نوشته است؛ تفسیر مرحوم سیدمصطفی، فوق تخصصی بود نه تخصصی و آقای لسانی فشارکی اولین کسی بود که این تفسیر را معرفی کرد و نام آن را تفسیر روحانی گذاشته بود زیرا عمدتا عرفانی بود؛ ایشان نکات ظریف و آموزنده را با بداهه‌گویی بیان می‌کرد. 

پروینی‌ با بیان اینکه مثلا در مورد اراده و اختیار انسان می‌فرمود انسان مجبور است که مختار باشد، افزود: از آموزه‌های اجتهادی آقای لسانی در این آیه متجلی است؛ و هو فی الخصام غیر مبین؛ آیا آن کسی که(زنان) همه زندگی او در زیور و زینت است و در جدال‌ها(لفظی و نظامی) نمی‌تواند خود را فعال ببیند آیا با مردان یکسان است؟ ایشان می‌فرمود این آیه برخلاف برداشت مفسران در صدد نقد نگاه فرهنگ عرب جاهلی در مورد زنان است و از این نوع آموزه‌ها زیاد داشتند. 

وی افزود: ایشان یک نظریه در مورد آموزش زبان قرآن کریم دارند و می‌فرمود آموزش زبان قرآن در سیره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) مطرح بوده است نه آموزش متن و تجوید و صرف و نحو و قواعد؛ این روشی که از قدیم در مکتب‌خانه‌ها و امروز در مدارس وجود دارد به تعبیر ایشان غلط است و مبتنی بر روش پیامبر(ص) نبوده است لذا بر آموزش زبان قرآن تاکید زیادی داشتند. زبان با مهارت سمعی و استماعی و گوش‌دادن شروع می‌شود مانند زبان مادری که یاد می‌گیریم و معتقد بود قرآن را باید اینطور آموزش داد.

جهت‌دهی به فعالیت‌های قرآنی

در ادامه محمدرضا عسگری؛ عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی کرج در سخنانی با بیان اینکه بنده هشت سال در اسارت بودم و وقتی به ایران آمدم در یک مجلس خانوادگی آقای لسانی را دیدم و در آنجا به ایشان گفتم من در اسارت یک کار قرآنی کردم، ما حدود 300 نفر اسیر بودیم و با روش هجی به آنان قرآن می‌آموختم و ایشان پرسید چه آثاری برای آنان داشت، و عرض کردم که این‌ها با قرآن آرامش پیدا می‌کردند و ایشان بنده را خیلی تشویق کرد. 

وی افزود: یک روز به اتفاق ایشان به دارالقرآن کوچکی در کرج رفتیم و قصد ما بررسی آثار قرآن بر مبتدیان بود؛ استاد فاخری در این سطح به این دارالقرآن آمد و روش زبان قرآن را در این دارالقرآن عملیاتی کردند. یکی از کارها بحث حفظ قرآن در مدت یک سال و نیم بود و بعد دو سال و نیم هم صرف معارف و مفاهیم شد و بیش از صد نفر با همت ایشان حافظ و استاد قرآن شدند. 

استاد دانشگاه آزاد اسلامی کرج با بیان اینکه مفهوم‌یابی ایشان از آیات مبتنی بر متن‌کاوی بود، اضافه کرد: مرحوم لسانی یکی از نعمت‌های خدا برای ما بود تا به فعالیت‌های ما جهت بدهد؛ نقد دیدگاه خاورشناسان در مورد آیات جهاد و قتال مربوط به سالیان خیلی قبل بوده است و ایشان از آن موقع به روشنگری پرداختند که هنوز داعش و امثال آن ایجاد نشده بود یا چینش و ساختار آیات قرآن از نظریه‌های دقیق ایشان بود.  

وی در پایان افزود: ایشان براساس رکوعات قرآنی در امر آموزش نظریه‌های جدیدی بیان کرد؛ به عنوان مثال کتاب روش تحقیق موضوعی ایشان که الان به عنوان یک سبک ارائه می‌شود یا کتاب سوره‌شناسی ایشان که به صورت علمی در این عرصه بحث کرده و به عنوان یک منبع علمی درآمده است.