کشوری که آب و خاک دارد نباید دستش پیش دیگران دراز باشد

به گزارش ایکنا، آیت‌الله جوادی آملی؛ مفسر قرآن و نهج‌البلاغه، اول اسفندماه در ادامه سلسله جلسات درس اخلاق در مسجد اعظم  قم با بیان اینکه حضرت امیر(ع) فرمودند اگر کسی اهل مشورت باشد و خودرأی نباشد، خرد و هوشیاری و عقل رایگانی را خدا به او داده است، گفت: وقتی کسی با دیگران مشورت کند از خرد جمعی بهره برده است لذا فرمود؛ من شاور الرجال شارکها فی امورها. این نعمت و مکتب خوبی است؛ استبداد چیز بسیار بدی است؛ مشورت و اعتدال هم بسیار خوب است.

مفسر قرآن و نهج‌البلاغه افزود: این خطوط کلی فرمایش حضرت است که در خطب و نامه‌ها و کلمات حکیمانه بیان شده است؛ در خطبه‌ 111 آمده است که عده‌ای برده دنیا هستند یعنی معبود آنان پیدا کردن مال و بهره‌برداری دنیوی است و دنیا را بر آخرت برگزیده‌اند به جای اینکه آخرت را به جای دنیا انتخاب کنند؛ بنابراین یک نوع استئثار مذموم و یک نوع ممدوح داریم؛ ممدوح آن است که انسان از خودش برای نفع دیگران بگذرد و مذوم هم اینکه به جای آخرت، دنیا را انتخاب کند.

دستور حضرت علی(ع) در مورد بیت‌المال

آیت‌الله جوادی آملی با اشاره به نامه مالک اشتر گفت: در بخش پایانی این نامه فرمودند: از چیزی که حق عمومی مردم است مبادا برای خودت سهمی قرار دهی؛ یعنی حق نداری از بیت‌المال بیش از دیگران استفاده کنی و باید به اندازه دیگران بهره‌برداری کنی. این دستور رسمی حضرت به فرمانروای خود و همه افراد تا روز قیامت یعنی ما هم هست که اگر قدرت در دست شماست به معنای مالکیت بر بیت‌المال نیست. مردم در نفت و گاز و زمین‌های عمومی همه با هم برابر هستند. در امور عمومی مبادا خود یا دوستان خود را ترجیح بدهی؛ این دستور رسمی حکمرانی حضرت امیر(ع) است.

مؤلف تفسیر تسنیم تصریح کرد: در سوره نازعات و آیات 37 و 38 فرمود کسی که اهل طغیان است دنیا را بر آخرت ترجیح می‌دهد و جایگاه این افراد جهنم است: فأَمَّا مَنْ طَغَىٰ؛ وَآثَرَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا؛ فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِيَ الْمَأْوَىٰ؛ ولی کسانی که از مقام خداوند خوف دارند و نفس خود را از هوای نفس دور می‌دارند بهشت جایگاه آنان است؛ بنابراین اهل هوا باطل را بر حق ترجیح می‌دهند. 

آیت‌الله جوادی آملی با اشاره به روایتی از پیامبر(ص)، افزود: در دوران پیامبر(ص) فردی در جبهه به شهادت رسید و کسی خدمت پیامبر(ص) رفت و گفت من به شما تبریک بگویم یا تسلیت زیرا یک فرمانده نظامی را از دست دادید و از یکسو فردی به شهادت و سعادت رسیده است. حضرت فرمود به من تسلیت بگویید زیرا آن طور که من خواستم تربیت نشد. او در خیبر شرکت کرده بود و ما پیروز شدیم غنائمی به دست آمد و ایشان بدون اجازه من یک پارچه را از غنائم خیبر بدون اجازه برای خود بردداشت پس به من تبریک نگویید. 

وی افزود: اگر مطلبی اخلاقی در کتب اهل سنت بود و مدح و قدحی هم نداشت و با خطوط کلی اندیشه شیعه هماهنگ باشد معتبر است و دلیلی برای رد آن نداریم؛ به هر تقدیر اصل این مطالب در سوره نازعات و حشر و اعلی وجود دارد. در سوره حشر فرمود مردانی را که دین تربیت کرده است اهل ایثار هستند نه استئثار؛ در جریان مهاجرت مؤمنین از مکه به مدینه، انصار اموال و منزل خود را مهاجرین تقسیم و ایثار کردند. 

آیت‌الله جوادی آملی بیان کرد: مهاجرین با دست خالی از مکه راه افتادند زیرا معتقد بودند خدایی که در مکه رازق است در مدینه هم رازق است؛ خداوند این افراد را طوری تربیت کرد که به استقبال آیات قرآن رفتند و انصار بخشی از منزل و اموال خود را به مهاجرین بخشیدند لذا قرآن در سوره حشر از این افراد با جلال و شکوه یاد کرد و فرمود: لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَيَنْصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ؛ دشمنان این افراد را از خانه و مالشان دور و آنان را تبعید کردند؛ خداوند قلوب انصار را هدایت کرد تا به این افراد جاه و مال بدهد و کسانی هم که مکانی نداشتند موقتا در صفه بودند تا جایی پیدا کنند.

انتقاد از اختلاس در کشور

مفسر قرآن و نهج‌البلاغه با بیان اینکه اگر کسی به بیراهه نرود و راه دیگران را نبندد خداوند روزی او را تأمین خواهد کرد، اظهار کرد: حضرت امیر(ع) فقط به روزه گرفتن و نماز خواندن تشویق نفرمودند و فرمودند کشوری که آب و خاک دارد و در عین حال دستش پیش دیگران دراز باشد مرگ بر او. اگر ما اختلاسی و دبشی و نجومی نباشیم نباید دستمان منتظر کمک دیگران باشد.

وی تأکید کرد: اکنون کشور ما سرمایه‌های فراوان دارد؛ برلیان آب در شمال در سه ماه زمستان مرتب به دریا می‌ریزد زیرا کشتزار برنج در آن موقع نیست و آب و برق ما را تأمین می‌کند ولی چرا ما باید خاموشی برق داشته باشیم. صد فرسخ مازندران زرخیز است.

ایشان افزود: اگر حضرت فقط ما را به شب‌زنده‌داری و عبادت دعوت کرده بود می‌توانستیم بگوییم نهج‌البلاغه کتاب روز نیست ولی این کتاب سرشار از توصیه‌های اقتصادی، کاری و پرهیز از اختلاس و حرام‌خواری است. به هر تقدیر در آیه نهم حشر فرمود: وَالَّذِينَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ ۚ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ این آیه عرب جاهلیت را اینگونه تربیت کرد؛ ما که فرزندان اهل بیت(ع) هستیم؛ سالیان متمادی اوس و خزرج با هم جنگ داشتند و وقتی عرب برای فرزندش زن می‌گرفت که می‌توانست قوم دیگری را غارت کند ولی اسلام چنان آنان را تربیت کرد که ایثار می‌کردند.

وی در پایان گفت: در سوره اعلی فرمود که برخی گرفتار ترجیح دنیا بر آخرت هستند ولی آخرت خیر و ابقی است و این مطلب در کتب انبیای پیشین هم بیان شده است؛‌ شما چه ملک و چه مالک باشید نباید از اعتدال بیرون بروید.