تبیین جایگاه نسخه‌های خطی تاریخی قرآن در همایش استانبول
به همت وابستگی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در استانبول و با مشارکت دانشگاه سلطان محمد فاتح، همایش بین‌المللی «میراث الهی؛ قرآن‌های مزین: تجلی اقتدار و معنویت» در شهر استانبول برگزار شد.
به گزارش ایکنا به نقل از روابط عمومی و اطلاع‌رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در آیین افتتاحیه این نشست، بتول بلیلگین، مدیر مرکز مطالعات هنرهای اسلامی دانشگاه فاتح سلطان محمد در خصوص جایگاه ارزشمند نسخه‌های خطی قرآنی در تاریخ هنر اسلامی، تکنیک‌های به‌کاررفته در تذهیب و خوشنویسی، و تأثیر حاکمان بر شیوه‌های آرایشی این قرآن‌ها سخن گفت.
حسن دیدبان، وابسته فرهنگی کشورمان در استانبول نیز طی سخنانی به جایگاه قرآن کریم در تمدن اسلامی و اهمیت هنر تزئین قرآن در طول تاریخ پرداخت.
وی با اشاره به اینکه قرآن کریم، بزرگ‌ترین میراث الهی و سرچشمه معنویت در جهان اسلام است، تأکید کرد که نسخه‌های مزین و تذهیب‌شده قرآن، تنها یک جلوه بصری از این کلام وحی نیستند، بلکه بازتابی از احترام و تعظیم مسلمانان نسبت به قرآن کریم به‌شمار می‌رود.
دیدبان افزود: تذهیب و خوشنویسی قرآن در طول تاریخ، فراتر از یک هنر بوده و به‌عنوان ابزاری برای انتقال روحانیت، زیبایی‌شناسی و شکوه معنوی اسلام عمل کرده است.
مرتضی کریمی‌نیا، عضو وابسته در فرهنگستان علوم ایران و پژوهشگر قرآن‌های دستنویس با ارائه مقاله‌ای با موضوع «قرآن‌نویسی منظّم و باقاعده در ایران از قرن پنجم تا دهم هجری و تأثیر آن در کتابت قرآن از عصر عثمانی تا امروز» گفت: کتابت مصاحف قرآنی امروزه از ویژگی‌های هنری خاصی برخوردار است.
وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین این ویژگی‌ها کتابت منظم و با قاعدۀ آیات قرآن در هر جزء و هر صفحه است. یکی از معروف‌ترین قرآن‌های کتابت شده در قرن بیستم میلادی به خط حامد الآمدی(Hamid Aytaç)، خوشنویس معروف ترکیه به همین شکل منظم کتابت شده است.
کریمی‌نیا اظهار کرد: صفحات این قرآن، حاوی 15 سطر است و پایان هر صفحه به انتهای یک آیه ختم می‌شود. همچنین هر یک از اجزای سی گانه این قرآن، به دقت در 20 صفحه یا 10 برگ طراحی و کتابت شده‌اند. من نام این نوع از کتابت قرآن را کتابت منظّم و باقاعده می‌گذارم. قرآن کتابت شده به خط عثمان طه، خوشنویس سوری، که در چند دهۀ اخیر با عنوان وزارت حج عربستان سعودی در کشورهای اسلامی مختلف توزیع شده است، نیز از همین الگو تبعیت می‌کند.
در ادامه این نشست، فاتح اوز کافا، عضو هیئت علمی دانشگاه مرمره با ارائه مقاله‌ای با عنوان «ویژگی‌های خطی مصحف شاه محمود نیشابوری» گفت: مصحف شریفی شاه محمود نیشابوری به خط نستعلیق در کتابخانه موزۀ قصر توپکاپی استانبول(Hırka-i Saâdet ، شمارۀ 25) حفظ شده که زیباترین اثر اوست.
وی ادامه داد: این قرآن به خط نستعلیق بوده و 361 برگ دارد و توسط تذهیب‌کاران کارگاه حسن البغدادی تذهیب شده و توسط شاه محمد بهادرخان (شاه‌محمد خدابنده صفوی)، به سلطان مراد سوم عثمانی هدیه داده شده است.
خانم نیهال آراجی، عضو هیئت علمی دانشگاه سلطان محمد فاتح مقاله خود را با موضوع «بررسی ویژگی‌های تذهیب مصحف شریف شاه محمود نیشابوری» ارائه کرد و گفت: این مصحف که در هر یک از هنرهای کتاب‌آرایی مانند تجلید، تذهیب و صحافی، نمونه‌ای فاخر و نفیس به شمار می‌رود، بر هنر عثمانی نیز تأثیر گذاشته و به آن جهت بخشیده است. شاه محمود، شاگردان و پیروانش هر کدام سهم مهمی در انتقال خط نستعلیق از ایران به عثمانی دارند که سرزمین مادری این خط است. این مصحف که از ابتدا تا انتها با همان لطف و ظرافت، کاملاً یکدست نگاشته شده، از جهت تذهیب صفحۀ ظهریه، سر سوره‌ها، انتهای آیه‌ها و نشان‌های جزءها و حزب‌ها، از شاهکارهای هنر اسلامی است.
شهناز بیچر، عضو هیئت علمی دانشگاه مرمره به بررسی تزئینات مصاحف در دوران تیموریان پرداخت. وی با اشاره به حمایت گسترده تیموریان از هنرهای اسلامی، به ویژگی‌های منحصربه‌فرد تذهیب در قرآن‌های این دوره پرداخت. او نمونه‌هایی از مصاحف تیموری را معرفی کرده و نحوه تحول این هنر را در دوره‌های بعدی، به‌ویژه در عصر صفوی و عثمانی، توضیح داد.
آخرین سخنران این نشست، ملکه کازاز در سخنرانی خود، تزیینات جلد مصاحف شیخ حمدالله را بررسی کرد و توضیح داد: چگونه نوآوری‌های شیخ حمدالله در طراحی جلد مصاحف، الگویی برای خوشنویسان و هنرمندان عثمانی شد.
وی با ارائه نمونه‌هایی از جلدهای نفیس قرآن، بر ظرافت کار، ترکیب‌بندی‌های هندسی و تأثیرات فرهنگی بر طراحی جلدهای مذهبی تأکید کرد.
این نشست با گفت‌وگوی آزاد میان سخنرانان و حاضران به پایان رسید. شرکت‌کنندگان درباره نقش قدرت‌های سیاسی در شکل‌گیری سبک‌های مختلف تذهیب قرآن، تأثیر هنرهای بومی بر تزیینات قرآنی و آینده هنر تذهیب در دنیای معاصر به بحث و تبادل نظر پرداختند.
نشست «میراث الهی؛ قرآن‌های مزین: تجلی اقتدار و معنویت» فرصتی ارزشمند را برای علاقه‌مندان به مطالعات قرآنی و هنر اسلامی فراهم کرد تا با تحولات تاریخی، سبک‌شناسی و چالش‌های پیش روی این هنر نفیس آشنا شوند. استقبال گسترده از این برنامه نشان داد که هنر تذهیب قرآن نه‌تنها در گذشته، بلکه در دوران معاصر نیز همچنان جایگاه مهمی در مطالعات اسلامی و هنری دارد.
انتهای پیام
