چرا گاهی دعاهایمان مستجاب نمی‌شود

 

در پاسخ به این پرسش به اختصار هفت نکته را عرض می‌کنم؛ اول اینکه دعا مقتضی برای اجابت دارد و علت تامه اجابت نیست تا من بگویم چرا دعا کردم مستجاب نشد؛ معنای این عبارت آن است که شرایط هم باید وجود داشته باشد و شروط دعا هم باید رعایت و موانع اجابت دعا هم باید برطرف شود. آن مقتضی اگر به این شرط و عدم مانع اضافه شد اراده حکیمانه الهیه به اجابت دعا تعلق خواهد گرفت. مثلا یکی از شروط دعا، خلوص نیت است یا یکی از موانع استحابت دعا آن است که حق‌الناس بر ذمه داشته باشیم، چه حق مالی و چه آبرویی. اگر تهمت زدیم و یا غیبت کردیم یا اموال کسی را به ناحق گرفیتم و غش در معامله کردیم، رباخواری کردیم و ...؛ چطور با وجود حق‌الناس منتظر اجابت دعا باشیم. پس دعا مقتضی است و شروط آن باید تحقق و موانع آن برطرف شود. 

 

نکته دوم اینکه در برخی دعاها، مقصر اصلی مشکل خود ما هستیم؛ یعنی بی‌گدار به آب زده و سرمایه را  در جایی که فکر نکردیم و مشورت نکردیم به کار بیندازیم لذا به مشکلاتی برمی‌خوریم و هرقدر دعا کنیم ممکن است برطرف نشود، زیرا خودساخته است و رفع آن تدبیر بیشتر می‌خواهد. در اینجا از خدا بخواهیم، خدایا ما اشتباه کردیم و در حال تدبیر برای رفع مشکل هستیم؛ به ما کمک کن، وگرنه اینکه دعا کنیم که همه اموالی که از دست رفته است به ما برگردد حکیمانه و عاقلانه نیست. در بیماری هم اینطور است، زیرا عمدتا انسان با عدم رعایت موارد بهداشتی و خوردن و آشامیدن به یک بیماری مبتلا می‌شود. 

 

نکته سوم این است که دنیا جای آسایش کامل و آرامش صد درصد برای احدی نیست حتی برای اشرف مخلوقات یعنی پیامبر(ص). امتحاناتی وجود دارد که بخش عمده آن با ایجاد مشکلات است و باید سعی کنیم تا درست امتحان پس دهیم و از خداوند بخواهیم به ما در امتحان صحیح پس‌دادن کمک کند نه اینکه کسی هیچ مشکلی نداشته باشد. 

 

نکته چهارم اینکه دعا در عین اینکه قطعا لازم است؛ حرکت و تدبیر و تلاش و برنامه‌ریزی هم لازم است؛ نمی‌توانیم بگوییم داخل منزل می‌نشینیم و تو رزق و روزی مرا بده و مرا شفا بده؛ موارد استثنا از شفا داریم ولی قاعده خلقت این نیست؛ قاعده این است که ما کوشش کنیم و دعا کنیم تا مشمول عنایت خداوند شویم.

 

نکته پنجم اینکه گاهی  دعا مستجاب می‌شود ولی فرصت و وقت و شرایط لازم دارد که ما صبر آن را نداریم و عجول هستیم؛ زمان و کیفیت دعا باید حکیمانه باشد تا به اجابت برسد؛ حکمت را در کیفیت و زمان و مکان پذیرش مورد توجه قرار دهیم.

 

نکته ششم اینکه توجه کنیم که خود سخن گفتن با خداوند متعال موضوعیت دارد؛ مناجات، ذکر و ...؛ دنبال این نباشیم که حتما دعا باید مستجاب شود؛ اینکه این همه ائمه(ع) با خدا راز و نیاز و ناله و انابه می‌کردند قصد دارند به ما یاد بدهند که صرف مناجات با خدا موضوعیت دارد لذا گاهی اوقات چیزی از خدا نمی‌خواهند و فقط حمد و تقدیس الهی است؛ مناجات خودش موضوعیت دارد. 

 

نکته هفتم اینکه ما نباید همه چیز را منحصر به دنیا ببینیم؛ دعا پاداش دارد و پاداش آن هم منحصر به دنیا نیست که فکر کنیم همه دعاها مستجاب شود؛ آخرتی وجود دارد که حیات واقعی ما در آن است. وَمَا هَٰذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ ۚ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ ۚ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ. خدا در آنجا پاداش دعاهای ما را خواهد داد.  

 

 

ما دستور داریم با همین زبان خودمانی با خدا صحبت کنیم و از خدا بخواهیم؛ وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ. یعنی چیزهایی را که خلاف شرع و زیاده‌خواهی نیست از خدا بخواهیم؛ چیزهایی که خلاف حکمت الهی نباشد. نکته دیگر اینکه ببینیم چه دعایی را ائمه(ع) داشته‌اند زیرا آن‌ها کاربلد هستند و می‌دانند چگونه دعا کنند و ما هم باید از ادعیه ائمه استفاده کنیم؛ طبیعتا اعتبار سند و متن کتاب مهم است و البته فهم این اعتبار نیازمند متخصص است؛ مردم به کتاب مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی اکتفا و اعتماد کنند؛ به قصد ورود هم برخی نماز و ادعیه و اذکار را نخوانند بلکه به قصد ثواب بخوانند زیرا بررسی سند و منبع کار هر کسی نیست. اعتماد به مفاتیح خوب است و البته باید با قصد ثواب خوانده شود. بنابراین علاوه بر سند و منبع کتاب، متن دعا هم مهم است؛ برخی دعاها، مضامین بسیار بلندی دارد. 

 

 

همه دعاهایی که در مفاتیح در ماه رمضان وارد شده، خوب است و به قصد ثواب خواندن اجر و ثواب زیادی دارد؛ در بین این دعاها، روی دو دعا تاکید دارم؛ یکی دعای ابوحمزه ثمالی که مضامین بسیار بلندی دارد و چون طولانی است خوب است انسان هر شب ماه مبارک یک فراز را بخواند. از جمله برای نمونه فرموده است: الحمدلله علی حلمک بعد علمک و علی عفوک بعد قدرتک. چقدر این سخن بزرگی است؛ کسی با اینکه بدی مرا می‌داند حلم و صبر در برابر من دارد؛ خدایی که قادر است به حق مرا مجازات کند چون مستحق مجازات هستم ولی مرا عفو می‌کند؛ خدای من چنین خدایی است؛ ما هم در حد خودمان حلیم و بردبار باشیم یعنی اگر قادر بر انتقام هستیم ولی عفو کنیم؛ عفو در جایی است که انسان خطایی مرتکب شود وگرنه کسی که کاری نکرده که نیازی به عفو ندارد و ثانیا قادر به انتقام هم باشیم وگرنه اگر کسی قدرت انتقام ندارد که بخشش او از روی ناچاری است. 

 

این برای پدر و مادر خانواده و در محیط اجتماعی و محل کار و محل سکونت و  برای زمامداران یک جامعه اسلامی، درس است؛ در قرآن مجید نسبت به پیامبر(ص) فرموده است: فبما رحمت من الله لنت لهم؛ این رحمت خداست که تو با مردم مهربان باشی و اگر غلیظ القلب بودی از دور تو پراکنده می‌شدند. این قطعه درس اخلاق به ما می‌دهد. 

 

در بخش دیگری از دعای ابوحمزه دو نوع مجلس مطرح می‌شود؛ مجالس توابین و علما و دیگری مجالس بطالین و حرف بیهوده زدن و آبرو ریختن و تهمت زدن. خیال نکنیم مجلس یعنی نشستن روبروی همدیگر؛ الان هم در فضای مجازی  دو نوع نشست و برخاست داریم؛ بطالت حال دعا و مناجات را از انسان می‌گیرد. 

 

دعای دیگر که خوب است خوانده شود، دعای بعد از نماز است که خیلی درس دارد؛ اللهم اشف کل مریض؛ خدایا همه بیماران را شفا بده، مشکل همه فقرا را حل کن و همه زندانیان را نجات بده، حتی طرف دعا فقط شیعه و مسلمین نیستند بلکه برای همه بشریت دعا می‌کنیم.

 

 

هر دو مناسب است و دعای در خلوت آثار خود را دارد و انسان برای خودسازی باید با خدا خلوت کند و دعای کمیل و ابوحمزه ثمالی و ... بخواند و با خدا نجوا و راز و نیاز کند و در عین حال گاهی اوقات باید با مردم باشیم. هم نماز مستحبی داریم که نمی‌توان به جماعت خواند و هم نماز واجب به جماعت داریم؛ گاهی اوقات در جمع برکاتی وجود دارد که در حالت انفرادی نیست؛ خدا اگر به یک نفر از جمع عنایت کند شاید از برکت او سایر افراد مورد رحمت خداوند قرار گیرند، بنابراین هم دعای انفرادی و هم جمعی مناسب و مفید است. 

 

 

در نماز جماعت باید حال اضعف مامومین توسط امام جماعت رعایت شود؛ دعاهای دسته جمعی نباید خسته‌کننده باشد و باید با حال عموم مردم متناسب باشد؛ بنده گاهی اوقات در مراسم اعتکاف می‌بینم یک دعای دو سه ساعته را می‌خوانند که برای نوجوان و جوان خسته‌کننده است؛ بنابراین لزومی ندارد که در جمع خوانده شود، بلکه مقداری از آن را بخوانیم و بقیه را به حال مخاطب واگذاریم و مزاحم بقیه نشویم.

 

وقتی رعایت اضعف مامومین در نماز جماعت لازم است، حتما حال اضعف مخاطبان باید در دعا رعایت شود. به نظر بنده دعای طولانی ثمره و فایده چندانی ندارد و خود دعاخوان هم نباید فراموش کند که اگر من تنها بودم باز این‌گونه عبادت و اظهار اخلاص می‌کردم؟ و مراقب اخلاص خود باشد و به هوای جمعیت دعای طولانی نخواند. 

 

در دعای دسته‌جمعی و در دعای فردی اولا معترف به فقر خودمان باشیم و بدانیم محتاجیم و هیچ نداریم. الهی انا الفقیر فی غنایی؛ یعنی خدایا من وقتی به ظاهر هم غنی هستم باز فقیرم. ثانیا در دعا دیگران را مقدم بداریم و بگوییم خدایا انسان‌های محتاج زیاد هستند، دعای آنان را مستجاب کن، ثالثا اولویت در دعا را به ادعیه‌ای بدهیم که آثار اجتماعی دارد مانند رفع فقر و مشکلات اقتصادی و فرهنگی و فساد و ... .

 

همچنین در همه دعاها اولین و اصلی‌ترین و مهمترین دعا برای فرج حضرت بقیة‌الله الاعظم باشد؛ نشان دهیم که مضطریم و نشان دهیم احدی بدون عنایت پروردگار هیچ نیست و رفع همه مشکلات به ویژه اجتماعی فقط در سایه ظهور آقا رخ خواهد داد.  

 

 

برخی بزرگان مانند مرحوم آیت‌الله العظمی گلپایگانی می‌فرمود شما اگر خواستید روضه بخوانید ابتدا دعا و توسل و بعد روضه بخوانید و زیاد گریز نزنید تا مردم از دعا دور شوند. مداح باید دعا را بخواند و البته گریز مختصری در بین دعا مشکلی ندارد.

 

روح دعا، توسل به اهل بیت(ع) است و باید باشد ولی بحث بر سر مقدار و کجای دعاست، هنر دعاخوان آن است که مجلس و زمان آن را بشناسد تا در ضمن توسل، دعا اولویت داشته باشد، حتی مرحوم آیت‌الله گلپایگانی به ما می‌فرمود در فقرات دعا هم هر جا فرمودند سه بار بگویید، سه بار بگویید ولی اگر نفرموده است پیش خودتان تکرار نکنید مثلا زیارت عاشورا را چند بار تکرار می‌کنند ولی بهتر آن است که طبق همان نسخه ائمه عمل کنیم.

ایکنا ـ متاسفانه گاهی توجه زیاد به مناسک چون توام با اخلاق نیست کارکرد کمی پیدا می‌کند، توصیه شما در این باره چیست؟

این تذکر را بدهم که روزه گرفتن و دعا و مناجات و ... برای کسب تقواست؛ اخلاقی زندگی کردن جلوه بارز تقواست و جلوه بارز اخلاق هم رعایت حقوق همه انسان‌ها اعم از زن و فرزند و همکار و همسایه و همه مردم است؛ بیایید در این ماه مبارک نحوه سخن گفتن با مردم و ارتباط برقرار کردن با دیگران اخلاقی باشد.

اگر اخلاق از رمضان گرفته شود، تهی و بی‌ثمر است؛ روزه دهان و چشم یعنی زیست اخلاقی که هر کسی در موقعیت خودش باید مراعات کند کسی که مدیریت و پست و مقامی دارد در جای خود و دیگران هم در حد و اندازه خودشان؛ پیام همه ادعیه ماه مبارک رمضان اخلاقی زندگی کردن است.