برتری‌طلبی نسبت به دیگران عامل فساد است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدرضا مؤدب؛ استاد دانشگاه قم، شامگاه 20 اسفندماه در سلسله نشست‌های «سی شب سی آیه» که از سوی انجمن علمی علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد به مناسبت ماه مبارک رمضان در حال برگزاری است به مفاد آیه شریفه «تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا ۚ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ؛ آن سرای [پرارزش] آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین هیچ برتری و تسلّط و هیچ فسادی را نمی‌خواهند؛ و سرانجام [نیک] برای پرهیزکاران است» پرداخت و گفت: بحث در مورد آیه 83 سوره مبارکه قصص است؛ موضوع بحث در آیه جهان آخرت و چگونگی دسترسی به آن است؛ در این آیه شریفه به دو تعبیر در ویژگی متقین و پرهیزکاران اشاره شده است؛ اول اینکه در زندگی و کار خود دنبال علو و برتری نسبت به دیگران ندارند و اراده چنین علو را هم نمی‌کنند؛ اراده در این آیه، نکته لطیفی است و چنین افرادی به آخرت دسترسی دارند؛ ویژگی دیگر اینکه دنبال فساد در روی زمین نبوده‌اند و چه بسا تعبیر آیه مانند قسمت قبل معطوف به آن است که اینها اراده فساد هم ندارند. 

 

مؤدب افزود: این آیه از غرر آیات سوره قصص است و اشاره دارد همه ما به سوی جهان آخرت خواهیم رفت ولی این جهان برای دو گروه است؛ اول کسانی که علو و اراده علو و فساد و اراده فساد در دنیا و نسبت به دیگران ندارند و گناه در زندگی آنان راه ندارد. علامه طباطبایی از مفسران بزرگ شیعه، آیه 83 را مرتبط با آیات 76 قصص تا چند آیه بعد این سوره می‌داند؛ المیزان این ویژگی را دارد که هر سوره را به چند بخش معنایی مرتبط تقسیم می‌کند؛ علامه آیه 83 را با آیات 76 تا 84 این سوره مرتبط می‌داند. 

 

استاد دانشگاه قم با اشاره به ایه 76 این سوره «إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِنْ قَوْمِ مُوسَىٰ فَبَغَىٰ عَلَيْهِمْ ۖ وَآتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ» اظهار کرد: قارون از قوم موسی بود ولی به فساد پرداخت؛ ما آنقدر به او گنج دادیم که حمل آن برای یک گروه هم سخت بود. وقتی قومش به او گفتند مغرور نباش زیرا خدا شادی‌کنندگان مغرور را دوست ندارد. این ماجرا، داستان یک ثروتمند خودخواه و مغرور بنی‌اسرائیل است؛ حضرت موسی(ع) در طول زندگی با سه قدرت طاغوتی مواجه شد؛ اول فرعون، دوم سامری که مظهر صنعت و فریب و سوم قارون که مظهر ثروت و گنج بود؛ معروف است که قارون از بستگان نزدیک موسی(ع) مانند پسرعمو و یا پسرخاله بود؛ او ابتدا در صف مؤمنان بود ولی این ثروت او را به فرعون نزدیک کرد و غرورش او را بدبخت کرد. 

 

مؤدب با بیان اینکه حضرت علامه فرموده است تلک اشاره به دور است زیرا می‌خواهد بزرگی و شرف و علو مکان جهان آخرت و بهشت را بازگو کند، گفت: لذا مراد از دار آخرت، دار نیکوست پس وقتی انسان می‌تواند به بهشت و جهان آخرت دسترسی یابد که از استعلا دور باشد؛ علامه فرموده است؛ نجعلها یعنی نختص بهم؛ ما آن را مختص کسانی قرار دادیم که اهل این دو ویژگی باشند. ایشان علو را هم برتری‌طلبی معنا کرده‌اند که این مسئله در وجود انسان وجود دارد ولی برخی آن را مدیریت می‌کنند. 

 

این قرآن‌پژوه اضافه کرد: خداوند شریعت خود را بر اساس فطرت پاک انسان تطبیق کرده است و این فطرت، فساد و معصیت طلب نمی‌کند بنابراین معصیت خدا یعنی تخلف از فرمان خدا و انجام گناه با واسطه یا بی واسطه؛ علامه طباطبایی به آیه 41 سوره روم اشاره دارد که فرموده است: ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ؛ انسان با اعمال خودش در زمین به فساد می‌پردازد. علامه در ادامه به زیبایی فرموده است که  از تعبیر آیه استفاده می‌شود که اراده علو خودش از مصادیق فساد است یعنی دامنه فساد اینقدر وسیع است که اراده علو فقط یکی از مصادیق آن است که باعث دورشدن انسان از بهشت خواهد شد. 

 

مؤدب افزود: علامه فرموده است که این آیه، آیه عامی است که با آیه 31 سوره نساء «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلًا كَرِيمًا» تخصیص خورده است؛ آیه 31 می‌فرماید اگر انسان‌ها از گناهان بزرگ دست بردارند و توبه کنند ما لغزش‌های آنان را می‌بخشیم و راه بهشت را به آنان باز می‌کنیم و سئیات آنان را می‌زداییم. آیه در خاتمه عاقبت نیک یعنی بهشت را برای متقین می‌داند البته این عاقبت می‌تواند در دنیا هم باشد گرچه اولویت معنا همان دسترسی به سرای آخرت است. برخی حتی روحشان از چنین لغزش‌هایی دور است لذا به خصوص به برکت ماه مبارک رمضان باید تلاش کنیم که این گناهان کمتر شود و روح ما از آن دور شود. 

 

استاد دانشگاه قم با اشاره به برخی روایات ذیل آیه شریفه مورد بحث، تصریح کرد: در روایت داریم که اگر کسی حتی بند نوع پوشش و لباس و منزل و امکاناتش باشد می‌تواند آغاز استعلا و روحیه بزرگ‌بینی باشد؛ انسان باید مراقب باشد و از مال و ثروت خود برای آخرت بهره ببرد نه فقط برای دنیا؛ مال و ثروت باید مقدمه برای جهان آخرت باشد؛ در روایتی از امیرمؤمنان(ع) آمده است که ایشان در دوره خلافتشان در بازار و خیابان حرکت می‌کردند و این آیه شریفه را برای مردم قرائت می‌کردند: تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا ۚ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ؛  شان نزول آیه در مورد زمامداران عادل و متواضع و سایر مردم با این ویژگی است و این ایه را باید همیشه مدنظر و فکر و ذهن خود داشته باشیم و امام خمینی هم بارها خودشان را در پایان درس حوزه متبرک به این آیه می‌کردند. 

 

مؤدب بیان کرد: اگر درس و بحث و کار و ثروت ما در راستای علو نباشد ارزش دارد وگرنه اگر علو و استکبار آورد انسان آرام‌آرام از سعادت اخروی و بهشت دور  خواهد شد. به خصوص این آیه برای کسانی که مسئولیت و قدرت و ثروت دارند و وزیر و وکیل و امام جمعه و مدیرکل و ... هستند باید بیشتر نصب‌العین باشد و بدانند اگر امکانات برای آنان علو، ولو در دلشان بیاورد زمینه دوری از آخرت را فراهم خواهد کرد. امام باقر(ع) فرمودند که دنیا خوب است ولی زمانی که در طلب آخرت باشد. بنابراین در اسلام، مال که از آن تعبیر به خیر شده است وسیله مؤثری است تا انسان به آخرت برسد ولی اگر استعلا و زمینه فساد ایجاد کرد آخرت از او سلب خواهد شد. 

 

وی افزود: امام صادق(ع) در ذیل آیه شریفه مورد بحث فرمودند که یکی از مصادیق علو آن است که انسان به خودش ببالد و برای خودش به خاطر موقعیت و شغل و درآمد و ...شرف قائل باشد؛ مقصود از فساد هم در آیه، بنا یا خانه و زندگی است. انسان باید نسبت به آنچه دارد سپاسگزار باشد و از آن برای آخرت بهره ببرد. برای دسترسی به بهشت باید این موارد را نصب‌العین خود قرار دهیم.