دستیابی به «احسن‌الحال» در سایه‌سار بندگی و ذکر خدا

انسان امروزی در این دنیای پرزرق و برق مادی علیرغم دستیابی به امکانات گسترده رفاهی، از آرامش کافی برخوردار نیست و روان‌شناسان و جامعه‌شناسان همواره به دنبال دستیابی به راه حلی برای رسیدن انسان به آرامش هستند. اما گمشده حقیقی انسان در این دنیا متلاطم همان معنویت و شعائر دینی و در یک کلام دستیابی به احسن‌الحال است. انسانی که از خدا غافل شده و تمامی امور خود را به سمت مادیات سوق دهد، به هیچ وجه رنگ و بوی آرامش را نمی‌چشد. نسخه‌ای که انسان مشوش ومضطرب امروزی را به آرامش می‌رساند همان نسخه دین و یاد خداست. 

انسان چنانچه بتواند دروازه‌های قلب خود را به روی معاصی ببندد و اجازه ندهد هر نامحرمی به حرم أمن دلش نفوذ کند، یقیناً قادر به رسیدن به احسن‌الحال خواهد شد و آنجا است که استجابت دعای خود «حَوِّلْ حَالَنَا إِلَی أَحْسَنِ الْحَالِ» را جشن می‌گیرد و شاکر نعمت بزرگ هدایت بر مسیر بندگی می‌شود.    

حجت‌الاسلام حسن عرب‌ساغری، دانش‌آموخته دوره دکترای قرآن و روان‌شناسی و مشاور مرکز مشاوره اسلامی سماح در گفت‌و‌گو با ایکنا، به مقوله «احسن‌الحال» و چگونگی دستیابی بدان از سوی انسان اشاره و اظهار کرد: از منظر علوم قرآنی و روان‌شناسی یکی از مهتمرین مؤلفه‌های دستیابی به احسن‌الحال و حال خوب، شکرگزاری است. افرادی که شکرگزار بوده و از خداوند متعال برای نعمت‌های فراوانی که به ایشان عطا کرده، قدردانی می‌کنند، نعمت‌های الهی و آن چیزی که به ایشان عطا شده را به خوبی مشاهده کرده و لمس می‌کنند و هیچ‌گونه سیاه‌نمایی در ذهن خود ندارند. 

وی با بیان اینکه سیاه‌نمایی و افکار نادرست موجبات افسردگی و ناامیدی انسان را فراهم می‌‌کند، افزود: سلامت انسان مستقیما به مقوله غم و اندوه و اضطراب و ترس مربوط است. لذا قرآن کریم می‌فرماید: «أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ؛ آگاه باشيد كه بر دوستان خدا نه بيمى است و نه آنان اندوهگين مى‌شوند». روان‌شناسان نیز همواره تأکید دارند که یکی از دلایل اختلالات اضطرابی و افسردگی انسان دوری از خدا و معنویت است.

عرب‌ساغری با بیان اینکه اولیای خدا همواره شکرگزار نعمت‌های فراوان الهی هستند، ادامه داد: ایشان هم خدا و هم نعمت‌های خدا را در طول زندگی خود به خوبی مشاهده و لمس کرده و به همین دلیل همواره شاکر نعمت‌های الهی هستند. خداوند متعال به حضرت موسی(ع) می‌فرمایند که به‌گونه‌ای رفتار کن که تا بندگانم مرا دوست داشته باشند. حضرت موسی(ع) از خداوند سؤال کرد که چگونه این کار را انجام دهم؟ خداوند متعال به حضرت موسی(ع) فرمودند که نعمت‌های مرا برای بندگانم بازگو کن.   

وی بیان کرد: شیاطین و کسانی که دشمنان خداوند و حزب خدا هستند، به دنبال سیاه‌نمایی هستند و فضا را به صورتی برای مردم به تصویر می‌کشند که ایشان را افسرده و غمگین کنند. لذا برای مقابله با دشمنان الهی و برون‌رفت از افسردگی و اندوه باید شکرگزاری کرد و شکرگزاری حقیقی نیز در این است که خدا و نعمت‌های باری‌تعالی را به خوبی مشاهده کرده و قدردان آن باشیم. 

شناخت خداوند 

عرب‌ساغری تصریح کرد: برای مشاهده و درک حقیقی خداوند متعال و نعمت‌های آن ذات لایزال الهی باید خدا را به خوبی بشناسیم. همه انسان‌ها تصویری از خداوند را در ذهن خود دارند اما معلوم نیست که این تصویر تا چه حد به خدای واقعی نزدیک باشد. خداوند در ذهن تمامی انسان‌ها از کودکی شکل گرفته و در فرآیند تربیتی انسان وجود داشته و این همان خدایی است که در اذهان وجود دارد. خدای فردی سختگیر و خدای دیگری بر او آسان می‌گیرد. لذا باید خداوند متعال را درست و به خوبی بشناسیم.

وی افزود: خداوندی که قرآن به انسان معرفی می‌کند ارحم‌الراحمین است. در قرآن کریم آمده است: «نَبِّئْ عِبَادِي أَنِّي أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ؛ به بندگان من خبر ده كه منم آمرزنده مهربان». انسان اگر خداوند متعال را غفور و رحیم بداند، اضطراب کمتری خواهد داشت. لذا انسان ابتدا باید خداوند متعال را به خوبی بشناسد و سپس، در مرحله بعدی همواره به یاد او باشد تا به آرامش و سکون برسد. «أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ آگاه باش كه با ياد خدا دل‌ها آرامش مى‏‌يابد».

عرب‌ساغری با بیان اینکه در روایات اسلامی آمده است که بیشتر از اینکه انسان به یاد خدا باشد، این خداست که به یاد اوست، گفت: انسان مطمئن باشد که هر وقت یاد خدا کند، خداوند متعال خیلی زودتر به فکر او بوده است. کسی که پشتوانه‌ای به نام خدا داشته باشد، هیچ نگرانی، افسردگی و ناامیدی به خود راه نمی‌دهد. امروز حتی غربی‌ها و ملحدین به دنبال پشتوانه‌ای هستند تا اضطراب‌های خود را حل کنند. 

وی افزود: اگر انسان به یاد خدا باشد، خدا نیز به یاد او خواهد بود. بنابراین، ذکر و یاد خدا و نعمت‌های فراوان الهی باعث آرامش انسان شده و موجبات شکرگزاری او را فراهم می‌کند. شکرگزاری نیز باعث می‌شود تا حال انسان خوب باشد. انسان اگر بتواند همواره یاد خدا و یاد نعمت‌های او را در ذهن و دل داشته باشد، به آرامش می‌رسد. 

عرب‌ساغری بیان کرد: از نظر روان‌شناسان نیز یاد خدا موجب آرامش انسان است. اینکه انسان به یاد موجودی لایزال باشد که قدرتمند و مهربان، بخشنده و دستگیر است، موجب آرامش او خواهد شد. یاد نعمت‌های الهی انسان را شاکر و شکرگزار خواهد کرد که همین شکرگزاری نسبت مستقیمی با سلامتی انسان دارد. یاد خدا موجب رسیدن انسان به مقام بندگی خواهد شد. البته بندگی فقط به نماز خواندن و روزه گرفتن نیست، بلکه بندگی بدان است که انسان همواره خواست خدا در امور مختلف فردی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، بین‌المللی و ... در نظر بگیرد.

بندگی خدا و انسجام در زندگی

وی با بیان اینکه بندگی خدا باعث ایجاد انسجام در زندگی انسان می‌شود، اظهار کرد: بحث انسجام و توحیدیافتگی نیز یک مسئله ثابت شده روان‌شناسی است. به قول روان‌شناسان پراکندگی موجب اضطراب و تشویش شده و انسجام و توحیدیافتگی آرامش را به همراه خواهد داشت. انسان اگر همواره به یاد خدا باشد و تلاش کند تا خدا در تمامی ابعاد زندگی او حضور داشته باشد، تمامی ابعاد زندگی او نیز منسجم شده و دارای انسجام خواهد شد. این بدان معنا است که شغل، ازدواج، ارتباطات، تربیت، عبادت، رفتارهای اجتماعی و تمامی کنش‌ها و واکنش‌های انسان در این مسیر قرار دارد. 

عرب‌ساغری با بیان اینکه امروز حتی ملحدان عالم به دنبال معنویت هستند، تصریح کرد: ملحدان نیز به این نتیجه رسیده‌اند که معنویت موجبات آرامش انسان را فراهم می‌کند. رمز این موضوع همین است که انسان با یاد خدا تکیه‌گاه و هدفی والا داشته و تمامی فعالیت‌ها و احساسات او متعادل می‌شود. امروز بشر در تعادل خود گیر کرده است اما دین چیزی بالاتر از تعادل یعنی تعالی را به او عرضه می‌دارد. 

وی با بیان اینکه تعادل و تعالی هر دو در سایه‌سار دین به دست می‌آیند، افزود: البته روان‌شناسی ماتریالیستی و مادی در نهایت تلاش خود به دنبال دستیابی به تعادل برای انسان است که البته هیچ تضمینی نیز در اینه زمینه ارائه نداده و در نهایت طی مدت محدودی موجبات تعادل انسان را فراهم می‌کند اما دین هم در مقوله درمان و هم در زمینه ماندگاری، تعادل و تعالی را برای انسان به ارمغان می‌آورد. اگر بعد معنوی انسان به عنوان قوی‌ترین بعد زندگی او تقویت شود، بعد مادی او نیز تکمیل خواهد شد. لذا سکون و آرامش و به قول معروف همان احسن‌الحال در سایه‌سار بندگی و ذکر خداوند متعال به دست می‌آید. 

عرب‌ساغری با بیان اینکه اولیای الهی نیز به تبع ذات لایزال الهی موجب آرامش انسان می‌شوند، گفت: دلیل آرامش انسان از اولیای الهی این است که ایشان نیز به صورت تمام و کمال در مسیر خداوند متعال هستند. معصومین(ع) و عرفا و اولیای الهی همگی در مسیر خدا هستند و همین امر باعث آرامش و سکون انسان می‌شود. «أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ؛ آگاه باشيد كه بر دوستان خدا نه بيمى است و نه آنان اندوهگين مى‌شوند».

وی تصریح کرد: انسان برای رسیدن به احسن‌الحال باید بداند که دنیا محل امتحان، نقص و سختی و هجران است. «وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ؛ و قطعا شما را به چيزى از (قبيل) ترس و گرسنگى و كاهشى در اموال و جان‌ها و محصولات مى ‏آزماييم و مژده ده شكيبايان را». لذا برای رسیدن به احسن‌الحال باید ابتدا دنیا را با این شرایط سختی و امتحان پذیرفت و سپس، با صبر و شکیبایی و توکل به خداوند متعال به آرامش و سکون دست پیدا کرد. 

عرب‌ساغری اظهار کرد: پیامبر(ص) خطاب به مردم فرمودند که در این دنیا به دنبال آسایش نباشید؛ چراکه راحتی و آسایش در این دنیا وجود ندارد اما می‌توان به آرامش دست پیدا کرد. انسان برای رسیدن به احسن‌الحال باید بداند که همواره در معرض امتحانات الهی قرار دارد و باید از این آزمایشات سربلند بیرون آید. البته موضوع مهم این است که انسان باید بداند که تا وقتی خدا را دارد، هیچ نقصی ندارد. 

وی تصریح کرد: رسیدن به احسن‌الحال به این است که انسان اصل و ریشه یعنی صاحب اصلی خود؛ خداوند متعال را داشته باشد. لذا به هیچ عنوان نباید ذکر خدا را فراموش کرد. البته ذکر خدا فقط این نیست که انسان یاد خدا را بر زبای جاری کند بلکه باید به جایی برسد که یاد خدا در قلب او نقش ببندد. «وَسِعَنِي قَلْبُ عَبْدِي اَلْمُؤْمِنِ؛ فراگيرد مرا دل بنده مؤمنم». 

یاد خدا و آرامش قلبی

عرب‌ساغری در ادامه سخنان خود با بیان اینکه فقط قلب مؤمن است که ظرفیت حضور خداوند متعال را دارد، افزود: اگر قلب انسان جایگاه حضرت دوست باشد، آرام و محکم خواهد شد اما اگر همین قلب جایگاه شیطان و گمراهان باشد، انسان دچار اضطراب و تشویش خواهد شد.       

وی با اشاره به اینکه انسان برای اینکه یاد خدا را همراه خود داشته باشد باید همواره نعمت‌های فراوان او را به یاد آورد، اظهار کرد: انسانی که به یاد نعمت‌های خدا باشد خدا را در دل خواهد داشت و همین مسئله موجب آرامش و سکون او خواهد شد. انسان باید ابتدا ذکر زبانی خداوند متعال را همراه خود داشته باشد تا این اذکار نورانی رفته رفته در قلب او نهادینه شود. 

عرب‌ساغری با اشاره به اینکه هدف اصلی دستورات و احکام الهی لقاءالله است، تصریح کرد: انسان برای رسیدن به خدا باید دستورات الهی آن ذات لایزال الهی را رعایت کند. رعایت این دستورات باعث می‌شود تا فطرت انسان به خودی خود به سمت خداوند و یاد خدا حرکت کند. گناه باعث می‌شود تا قلبی که قرار است جای خدا و ذکر او باشد، بسته شده و شیاطین در آن خانه گزینند. لذا انسان حق‌طلب باید ضمن رعایت دستورات الهی، زمینه را برای نهادینه شدن ذکر خدا در دل خود فراهم کند؛ چراکه همین مسئله باعث رسیدن به لقاءالله و احسن‌الحال خواهد شد.