راز «قدرت مذاکره» هیأت ایرانی
بی‌تردید، ویژگی‌هایی مانند صبر، تحمل و هنر مذاکره در ملت ایران وجود دارد، اما این‌ها کافی نیست، وزرای امور خارجه ایران، از جمله عراقچی و پیشینیان وی، با سلاح ایمان وارد میدان مذاکره شدند و تاریخ مذاکره در اسلام را به خوبی مطالعه کردند؛ از جمله مذاکره پیامبر اکرم(ص) در صلح حدیبیه و مباهله با نصارای نجران.
محمود الهاشمی، مدیر مرکز الاتحاد برای مطالعات استراتژیک عراق با ارسال مطلبی برای ایکنا با عنوان راز «قدرت مذاکره» هیأت ایرانی در مسقط چیست؟ تأکید دارد که کارکنان دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی از میراث بزرگ امیرالمؤمنین، علی(ع) بهره بردند، چرا که او نخستین کسی بود که اصول مذاکره را تعریف کرد و در مذاکره با دشمنان خود مانند خوارج به‌کار برد؛ با آن‌ها وارد جنگ نشد، بلکه آن‌ها را به منطق و حجت دعوت کرد، عبدالله بن عباس را به سویشان فرستاد و خود نیز با آن‌ها مناظره کرد تا بسیاری‌شان از جنگ منصرف شدند.
متن یادداشت از این قرار است:
چندی پیش کتابی از دکتر عباس عراقچی، معاون پیشین وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با عنوان «قدرت مذاکره: اصول و قواعد مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک» منتشر شد که به زبان عربی ترجمه و در شش فصل تنظیم شده است. عراقچی در این کتاب به افشاگری‌هایی درباره تجربیات خود در وزارت خارجه و سفارتخانه‌های ایران پرداخته و چکیده سه دهه تجربه دیپلماتیک خود را که شامل آموزش‌های دانشگاهی در زمینه فن مذاکره نیز هست، به تصویر کشیده است.
وی در بخشی از این کتاب می‌نویسد: «مذاکره صرفاً نشست رسمی دیپلمات‌ها نیست، بلکه هنری ریشه‌دار در فرهنگ ایرانی است؛ جایی که تاجران کارکشته بر سر قیمت‌ها چانه می‌زنند و مذاکره‌کننده قیمت واقعی مورد نظر خود را اعلام نمی‌کند، بلکه مبلغی بالاتر مطرح می‌کند تا فضای چانه‌زنی ایجاد شود.» عراقچی تلاش کرده است تا از تاریخ تجارت در ایران و هنر مدیریت بازار، پیوندی میان خرد بازار و دیپلماسی نوین ترسیم کند و در نهایت مذاکره را «میدان جنگ» توصیف کرده است.
نویسندگانی که درباره این کتاب نوشته‌اند، از آن به دو دلیل تمجید کرده‌اند: نخست به‌خاطر ارائه تجربه عملی مؤلف در عرصه دیپلماسی، و دوم به‌دلیل بازگویی راز موفقیت و برتری در مذاکره از خلال تجربه اداره کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران.
پیش از انتشار کتاب عراقچی نیز، بسیاری از شخصیت‌های سیاسی و دیپلماتیک بر مهارت ایرانیان در مذاکره تأکید کرده بودند. به‌عنوان نمونه، شیخ حمد بن جاسم، وزیر خارجه پیشین قطر، دیپلماسی ایرانی را به «سیاست پسته» تشبیه کرده بود. در جلسات مذاکره‌ای که معمولاً با ظرفی از پسته پذیرایی می‌شود، مذاکره‌کننده ایرانی تنها یک پسته را انتخاب می‌کند و تا پایان جلسه آن را می‌شکند و می‌خورد، درحالی‌که مهمانان بیشتر ظرف را مصرف می‌کنند.
برخی دیگر دیپلماسی ایرانی را «دیپلماسی فرش» می‌نامند، چرا که ساخت و تجارت فرش ایرانی مستلزم صبر و شکیبایی است.
بی‌تردید، ویژگی‌هایی مانند صبر، تحمل و هنر مذاکره در ملت ایران وجود دارد، اما این‌ها کافی نیست مگر اینکه فرد دارای ایمان، باور به حقیقت، فرهنگ و آگاهی نسبت به پرونده مورد مذاکره باشد. دکتر عراقچی با ایمان به خداوند یکتا، پیامبران و اهل بیت(ع)، این قدرت در مذاکره و توان غلبه بر طرف مقابل را پیدا کرده است و در میدان مذاکره پیروز بیرون آمده است.
اکنون باید پرسید: آیا مذاکره‌کننده ایرانی در دوران حکومت‌های مستبد ایران نیز همانند دوران جمهوری اسلامی و ولایت فقیه بود؟
بی‌تردید، این ویژگی‌های نیکو در مذاکره از آن‌رو در مذاکره‌کننده ایرانی پدید آمده است که نماینده دولت اسلامی است. وزرای امور خارجه ایران، از جمله عراقچی و پیشینیان وی، با سلاح ایمان وارد میدان مذاکره شدند و تاریخ مذاکره در اسلام را به خوبی مطالعه کردند؛ از جمله مذاکره پیامبر اکرم(ص) در صلح حدیبیه و مباهله با نصارای نجران، که در آن دشمنان از مباهله سر باز زدند زیرا ایمان راسخی به حقانیت خود نداشتند و از صداقت پیامبر اسلام(ص) هراس داشتند.
کارکنان دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی نیز از میراث بزرگ امیرالمؤمنین، علی(ع) بهره بردند، چرا که او نخستین کسی بود که اصول مذاکره را در دوازده عنصر تعریف کرد:
۱- منافع، ۲- گزینه‌ها، ۳- مشروعیت، ۴- روابط، ۵- ارتباط، ۶- تعهد، ۷- جایگزین‌ها، ۸- علم و دانش، ۹- رهبری و مسئولیت، ۱۰- متغیرها، ۱۱- صبر و ثبات، ۱۲- عدالت.
امام علی(ع) این اصول را در مذاکره با دشمنان خود مانند خوارج به‌کار برد؛ با آن‌ها وارد جنگ نشد، بلکه آن‌ها را به منطق و حجت دعوت کرد، عبدالله بن عباس را به سویشان فرستاد و خود نیز با آن‌ها مناظره کرد تا بسیاری‌شان از جنگ منصرف شدند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹، امام خمینی(قدس سره) اصول و مبانی دیپلماسی را بر پایه ارزش‌های اسلام و شرایط تاریخی امت اسلامی بنیان گذاشت. پس از او، رهبر معظم انقلاب، امام خامنه‌ای (دام ظله) بر مذاکرات هسته‌ای (۵+۱) نظارت داشتند و توصیه‌هایی را به هیأت مذاکره‌کننده ارائه کرده و همواره یادآور شدند که: «شما نماینده اسلام و مسلمانان هستید، نه فقط ملت ایران. شما بر حق هستید و دشمنان‌تان در باطل.»
در این میان، هیأت مذاکره‌کننده ایرانی به ریاست دکتر عراقچی در مسقط همواره می‌گفتند: «ما متعهد به توصیه‌های امام خامنه‌ای هستیم.» ایشان هشدار دادند که: «اصرار برخی کشورهای متکبر بر مذاکره برای حل مسئله نیست، بلکه برای تحمیل سلطه و خواسته‌های خود است» و تأکید کردند: «تجربه نشان داده است که مذاکره با آمریکا نه عاقلانه است، نه شرافتمندانه، و نه مفید.»
امام خامنه‌ای در سال ۲۰۱۹ حتی به پیام نخست ترامپ پاسخ نداد و آن را زیر صندلی نخست‌وزیر ژاپن رها کرد و فرمودند: «ترامپ را شایسته پاسخ‌گویی نمی‌دانم.» پیام ترامپ از طریق شینزو آبه با نیت خیر منتقل شد، اما پاسخ رسمی به آن داده نشد. پس از آن، ترامپ ناچار شد دوباره پیام ارسال و برای آغاز مذاکره التماس کند.
این شیوه برخورد پیش‌تر نیز توسط امام خمینی(قدس سره) در قبال پیام گورباچف، رهبر اتحاد جماهیر شوروی، اتخاذ شده بود؛ او حتی پیام را نپذیرفت، چرا که از محتوای آن آگاه بود.
حتی پیام آخر ترامپ که توسط انور قرقاش (دیپلمات اماراتی) آورده شد، مستقیماً به امام خامنه‌ای تحویل داده نشد، بلکه قرائت آن در حضور مسئولان وزارت خارجه انجام شد و پاسخ از طریق سلطنت عمان ارائه شد، نه از مسیر امارات.
این اقدامات، توصیه‌ها و تجربیات از رهبران اسلام و تاریخ مذاکره اسلامی، منشأ قدرت دیپلماسی ایرانی شد. همچنین دکتر عراقچی از تحصیلات خود در مدارس و دانشگاه‌های ایران، و نیز از تحصیلات آکادمیک در بریتانیا و مطالعات خود در آثار اندیشمندان بزرگی چون راجر فیشر بهره برد و در دانشگاه‌های ایران نیز به آموزش فن مذاکره پرداخت.
بنابراین، ما با شخصیتی روبه‌رو هستیم که مجموعه‌ای از فرهنگ‌ها و تجارب را در خود گرد آورده و حاصل آن کتابی است که فصل‌ها و محتوای آن به‌سرعت در مطبوعات و مجلات به‌ویژه در نسخه عربی آن منتشر شد و قطعاً در آینده به یکی از منابع درسی در بسیاری از دانشگاه‌های جهان تبدیل خواهد شد، چرا که سرشار از تجربه، اندیشه و فرهنگ است.
