دنیای فریبنده‌ای که صنایع دخانی برای جوانان می‌سازد

 

 

بررسی‌های وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی نشان می‌دهد که هر سال در کشور حدود ۱۳ هزار نفر به دلیل مصرف سیگار جانشان را از دست می‌دهند. بدون در نظر گرفتن سن، جنس، نژاد، عوامل فرهنگی و آموزشی مصرف دخانیات تهدیدی برای هر انسان محسوب شده و رنج و بیماری، مرگ و فقر را برای فرد و خانواده به ارمغان آورده و اقتصاد ملی را هدف قرار می‌دهد.

 

بهزاد ولی‌زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفت‌وگو با ایکنا گفت: آخرین مطالعه وضعیت مصرف دخانیات ایران در جمعیت بالای 15 سال که در سال 1400 انجام شده، نشان می‌دهد که 14.01 جمعیت کشور از محصولات دخانی استفاده می‌کنند. در این میان 9.33 سیگار استعمال می‌کنند و 4.5 درصد نیز مصرف کننده قلیان هستند. بنابر نتایج این مطالعه 44.4 درصد زنان ایرانی از محصولات دخانی استفاده می‌کنند که 0.77 درصد آنها سیگاری هستند و 3.64 درصد نیز قلیان استعمال می‌کنند.  براساس این بررسی 25.88 درصد مردان ایرانی از محصولات دخانی استفاده می‌کنندکه 19.95 درصد سیگار و 5.56 درصد قلیان استعمال می‌کنند.  براساس آمار سازمان بهداشت جهانی تا حدودی مصرف سیگار در جهان کاهش پیدا کرده است ولی از طرفی محصولات دخانی نو پدید، جایگزین سیگار شده و دوباره آمار مصرف را بالا برده است و هرچه کشورها تلاش کرده‌اند که آمار مصرف را در کشور خودشان پایین بیاورند، موفق نشده‌اند زیرا متأسفانه سیگارهای الکترونیکی جایگزین سیگار شده‌اند.

 

 

وی با بیان اینکه صنایع دخانی برای توسعه بازار خودشان از راه‌های مختلف بازاریابی، جوانان را به استعمال دخانیات ترغیب می‌کنند به طوری که سعی می‌کنند این محصولات را برای نسل جوان جذاب‌تر کنند، گفت: به همین علت شعار امسال سازمان جهانی بهداشت «افشای ترفندهای صنایع دخانی» است. در واقع ترفندهای صنایع دخانی جذابیت مصرف را برای جوانان ایجاد می‌کند. آمار جهانی نشانی می‌دهد که سالانه 8 میلیون و 700 هزار نفر از مردم در اثر مصرف دخانیات جان خود را از دست می‌دهند و چون این افراد از مصرف بازار دخانیات خارج می‌شوند، باید مصرف کنندگان جدید که جوانان هستند جایگزین شوند تا سال‌ها مشتری این صنایع باشند و با خرید محصولات بازار آنها را رونق بخشند. آنان معمولاً برای جذابیت محصولاتشان از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند که یکی از این روش‌ها افزودن طعم و رنگ است.

 

 بهزاد ولی‌زاده با اشاره به اینکه محصولات دخانی به دو گروه سنتی( سیگار، تنباکوی قلیان) و نوپدید(انواع سیگارهای الکترونیکی و محصولات حراراتی تنباکو) تقسیم می‌شود، اظهار کرد: دسته دوم بسیار جذاب است و با حدود 16 هزار طعم مختلف به مشتریان  عرضه می‌شود و دامنه وسیعی از محصولات را شامل می‌شود که موانعی را که سیگار برای یک فرد جوان دارد را ندارند. برای مثال، مصرف تنباکو یا سیگار تندی خودش را دارد که نه تنها این محصولات ندارند، بلکه طعم، بو و طراحی بسیار جذابی برای جوانان و نوجوانان دارد به طوری که احساس ناراحتی از مصرف اینگونه مواد دخانی ندارند و احساس خوشحالی هم می‌کنند، اما نمی‌دانند که چه بلایی سرشان می‌آید چراکه در تهیه این مواد دخانی از نیکوتین استفاده می‌شود و نیکوتین یک ماده سمی اعتیادآور است. این در حالی است که وابستگی به نیکوتین بسیار دشوار است و ترک آن نیازمند سختی زیادی برای مصرف کننده است. هر چقدر که میزان مصرف این محصولات دخانی بیشتر می‌شود اعتیاد به نیکوتن نیز  بیشتر می‌شود و فرد به مرحله‌ای می رسد که امکان ترک مقدور نیست مگر اینکه از پزشک کمک گیرد و از داروها برای ترک استفاده کند. 

 

 

رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با بیان این مطلب که گرایش خانم‌های جوان به مواد دخانی نیز از ترفندهای صنایع دخانی است،‌ گفت: این صنایع موفق شده‌اند قشری که پایین‌ترین میزان مصرف را داشته‌اند را نیز آلوده کند. از سال‌ها پیش صنایع دخانی طمع به کشورهایی مانند ایران داشتند که مصرف دخانیات در آنها پایین بود و بهترین استراتژی برای این صنایع این است که در کشورهایی که مصرف پایین است افزایش مصرف را دامن بزنند. متأسفانه در کشور ما نیز این مسئله اتفاق افتاده است. صنایع دخانی با طراحی مصرف مواد دخانی که برای بانوان جذابیت دارد، نقش خودشان را در ایجاد وابستگی در این قشر انجام می‌دهند و محصولاتی تولید می‌کنند که از ظاهر مورد توجه خانم‌ها برخوردار است؛ به طوری که سیگارهای باریک تحت عنوان اسلیم تولید می‌کنند که از نظر ترکیبات دودی با عنوان لایت طبقه‌بندی می‌شود. سیگارهای سبک همه با هدف گرایش زنان به مصرف سیگار طراحی می‌شود. 

 

 

وی در پاسخ به این پرسش که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی چه کار خاصی برای کنترل دخانیات انجام داده است، گفت: در جلسه دهم ستاد کنترل دخانیات به دبیرخانه ستاد کشوری تکلیف شد که دستورالعمل ساده برای بسته‌بندی محصول دخانی را آماده کند. این دستورالعمل آماده و برای اجرا ابلاغ شد که متأسفانه در حوزه وزارت صنعت این دستورالعمل هنوز اجرا و ابلاغ نشده است و این برای ما مشکلات زیادی را ایجاد می‌کند. در جلسه نهم هم کاربرد عطر و طعم را در محصولات دخانی به عنوان مصداق تبلیغ محصولات دخانی آورده‌ایم؛ ولی تولیدکنندگان اعتراض کردند و نهایتاً شکوائیه‌هایی منجر به رأی  هیئت مقررات‌زدایی و بهتر شدن کسب و کار شد و علیرغم اینکه در دیوان عدالت اداری مصوبه ستاد کشو ری تأیید شد و شکوائیه رد شد، متاسفانه دو بند ستاد کنترل دخانیات هم ابطال شد. در نهایت این تصمیم‌گیری‌ها باعث شد که شاهد روند افزایش  مواد دخانی در کشور باشیم. 

 

 

 

آرش نیک‌خلق، دبیر علمی انجمن زندگی بدون دخانیات در مورد علت گرایش جوانان به سیگار به خبرنگار ایکنا گفت: سن شروع مصرف سیگار از اهمیت زیادی برخوردار است، زیر به‌دنبال اولین مصرف، فرد شروع به کشیدن سیگار می‌کند و این در حالی است که علل و دلایل یک نوجوان ۱۴ ساله برای کشیدن سیگار با یک فرد ۲۵ ساله متفاوت است.

 

وی با بیان این مطلب که ایده‌آل و آرمان‌های جوانان از طریق اجتماع به‌خصوص دیدن فیلم‌ها و برنامه‌های سرگرم‌کننده برایشان ایجاد می‌شود، اظهار کرد: جوان برای اینکه خودش را نشان دهد و کنجکاوی‌ها و هیجاناتی که در درونش وجود دارد را ابراز کند، شروع به کشیدن سیگار می‌کند. این در حالی است که استعمال دخانیات در اکثر فیلم‌های سینمایی به نمایش درمی‌آید و فلان هنرپیشه معروف زمانی که استرس دارد، سیگار می‌کشد یا مثلا وقتی می‌خواهد کار هیجان‌انگیزی را انجام دهد سیگار گوشه لبش می‌گذارد و وقتی نوجوان این صحنه‌ها را می‌بیند این احساس را پیدا می‌کند که برای کاهش استرس باید سیگار بکشد و یک تجربه جدید برایش ایجاد می‌شود. از طرف دیگر متأسفانه رسانه‌ها اطلاعات زیادی در مورد مضرات سیگار به نوجوان و جوان نمی‌دهد و والدینی داریم که نمی‌دانند چگونه باید فرزندانشان را آگاه کنند حتی روانپزشکان اجتماعی که روی موضوع ترک سیگار کار می‌کنند، نمی‌دانند چگونه باید با نوجوانان برخورد و انگیزه ترک را در آنان ایجاد کنند. ‏

 

دبیر علمی انجمن زندگی بدون دخانیات تصریح کرد: جوانی که هیچ راهی برای بالندگی ندارد چگونه می‌خواهد خودش را در جامعه نشان دهد. این بستر ناآگاهی که در رسانه و خانواده‌ها وجود دارد به همراه عدم رعایت قوانین کنترل دخانیات باعث افزایش مصرف سیگار در کشور می‌شود. برای مثال فروش سیگار نخی در کشور ممنوع است. جوان هیچ وقت یک بسته سیگار نمی‌خرد، زیرا نمی‌تواند آن را پنهان کند، از این رو هر روز یک نخ سیگار می‌خرد و بدین ترتیب سیگاری می‌شود. مطالعات علمی نشان داده است وسوسه کشیدن اولین نخ سیگار که فرد به هر علت شروع می‌کند تا دو سال در ذهنش می‌ماند و یک سوم افرادی که اولین نخ سیگار را شروع می‌کنند، سیگار کشیدن برای تمام عمرشان ادامه پیدا می‌کند.

 

 

نیک‌خلق در مورد عدم اجرای قوانین صحیح یادآوری کرد: قانون عدم فروش سیگار به افراد زیر ۱۸ سال نه تنها بازدارنده نبوده است بلکه باعث تحریک جوانان هم می‌شود. وقتی به نوجوان می‌گوییم چون زیر ۱۸ سال هستی به تو سیگار نمی‌فروشیم و بعد می‌بیند همه جا می‌فروشند تحریک می‌شود که بیشتر مصرف کند. ‏بعضی از والدین با گفتن این سخن که دهنت بوی شیر می‌دهد به طور ناخودآگاه به جوان تفهیم می‌کنند که بچه است و سیگار کشیدن کار بزرگسالان است؛ جوان هم برای اینکه به خانواده‌اش بفهماند که بزرگ شده است شروع به سیگار کشیدن می‌کند. واقعیت این است که همه تقصیرها متوجه دولت و مسئولان نیست؛ مسئله مهم این است که مسئولیت‌پذیری شهروندی ما نیز ضعیف است. تحقیقاتی در این زمینه در ۱۵ منطقه تهران انجام دادیم و متوجه شدیم در ۹۰ درصد موارد مردم با دیدن جوان و نوجوانی که سیگار گوشه لبش دارد، واکنشی نشان نمی‌دهند. جالب هم این بود که نوجوانان را به مغازه‌هایی که فروش سیگار تا ۱۸سال ممنوع است فرستادیم و خیلی راحت توانستند سیگار خریداری کنند. ‏

 

وی با بیان این مطلب که جوانان معمولاً با کشیدن یک تا دو نخ سیگاری می‌شوند،‌ گفت: با توجه به اینکه جوان تحت تأثیر گروه همسالان قرار دارد می‌گوید: در چند سال اخیر دخترها هم به کشیدن سیگار گرایش پیدا کرده‌اند و چون زودتر بالغ می‌شوند بیشتر تحت تأثیر گروه همسالان قرار دارند و همدیگر را تشویق به مصرف سیگار می‌کنند. این در حالی است که آمارهای غیر رسمی نشان می‌دهد آمار دختر‌های سیگاری نوجوان بین ۱۴ تا ۱۷ سال از آمار پسرهای سیگاری بیشتر است. در حال حاضر اگر یک دختر جوان در حال کشیدن سیگار در داخل پارک باشد، کسی عکس‌العمل خاصی نشان نمی‌دهد و این در حالی است که هیچ قانونی هم وجود ندارد. وجود دسترسی و عدم ملاحظاتی که باعث محدودیت فرد شود، باعث می‌شود که فرد بسیار راحت شروع به کشیدن سیگار کند و به دام نیکوتینی بیفتد که یکی از ۴ هزار ماده سمی دنیاست و شدید‌ترین اعتیاد را داراست. به عنوان یک متخصص اعتیاد معتقدم که اعتیاد نیکوتین از شیشه بیشتر است و حتی نیکوتین از اعتیاد به تریاک هم شدید‌تر است. ‏

 

 

دبیر علمی انجمن زندگی بدون دخانیات افزود: برخلاف این تصور که مردم فکر می‌کنند سیگار کشیدن یک عادت است نه تنها عادت نیست بلکه اعتیاد بسیار شدیدی است که ترک آن دشوار است. براساس بررسی‌های انجام شده از هر ۱۰۰ نفر سیگاری فقط ۳ تا ۵ درصد در بهترین شرایط می‌توانند سیگار را ترک کنند و این در حالی است که ۱۰ درصد افرادی که شیشه مصرف می‌کنند می‌توانند آن را ترک کنند. شاید هم به تجربه دیده باشید افرادی که تریاک و شیشه را ترک کرده‌اند نتوانسته‌اند سیگار را ترک کنند. ‏شرکت‌های چند ملیتی این باور غلط که کشیدن سیگار عادت است را در اذهان مردم جا انداخته‌اند، در حالی که مدارک نشان می‌دهد، شرکت‌های دخانی چند ملیتی از ۶۰ سال قبل می‌دانستند که نیکوتین اعتیادآور است، ولی این مسئله را بروز ندادند. متأسفانه امروزه افراد تحصیل کرده و فرهیخته فکر می‌کنند سیگار کشیدن یک عادت است و با تریاک، حشیش و شیشه متفاوت است، این در حالی است که از نظر اعتیاد، نیکوتین یک مولکول مرموز و موذی است که با روش‌های مختلف بدن را تحت سلطه قرار می‌دهد. ‏

 

 

نیک‌خلق در مورد سیگار الکترونیکی نیز گفت: این سیگارها شامل سه قسمت اصلی است. بدنه آن استوانه‌ای است و ظاهری شبیه سیگار دارد. فرد با هر پُکی که به شبه سیگار می‌زند، محلول حاوی نیکوتین را به صورت بخار سرد(مانند مه) به دهان خود می‌برد و دود یا مه تولید شده طی چند ثانیه در هوا ناپدید می شود. محفظه‌های فشنگی که ماده اصلی و مؤثر آن نیکوتین است، بسته به نوع سیگار الکترونیکی و کارخانه تولیدکننده از غلظت‌های متفاوتی از نیکوتین و مواد نگهدارنده تشکیل شده است؛ ولی به طور معمول در این محفظه‌ها که در چهار غلظت موجود است، غیر از نیکوتین حدود 18 ماده دیگر نیز (که موادی همچون پروپلین، گلیکول، اسانس گلیسرول، بوتیل، والرات، بنزیل، بنزوات و... از آن جمله هستند) تشکیل شده است. از مضرات استفاده از سیگارهای الکترونیکی می‌توان به مسمومیت با نیکوتن به ویژه در کودکان، آسیب به دندان و پوسیدگی آن، خطر برای زنان باردار و جنین، افزایش ضربان قلب و فشار خون، خطر حمله قلبی و سکته مغزی، اعیاد به نیکوتین و ترک دشوار، آسیب به مغز جوانان، مشکلات حافظه و تمرکز، بیماری‌های تنفسی مانند برونشیت آسم و آسیب به ریه‌ها و سرفه اشاره کرد. 

 

 

وی به سیگارهای ایکات اشاره کرد و گفت: ایکات یک وسیله دخانی  است که اکثر کشورهایی که قبلا سیگار تولید می‌کردند در حال حاضر آن را تولید می‌کنند. شعار تولیدکنندگان ایکات این است که فرد سیگارش را ترک کند و از این وسیله استفاده کند. این وسیله چیزی شبیه به سیگار است که با حرارت، اسانس بدون دود را استخراج می‌کند که خودش مثل سیگار است و سیگارحرارتی نام دارد. ایکات خود سیگاریست که دارای مارک‌های مختلف است و تنباکو را به شکلی درست کرده‌اند که با حرارت عصاره خود را بیرون می‌دهد. متأسفانه بسیاری از شرکت‌هایی که در داخل هستند شروع به تبلیغ این محصول کرده‌اند و خیلی از هنرپیشه‌های خانم هم در فیلم‌هایشان از این وسیله استفاده می‌کنند. مسئله مهم این است که یک نوجوان بدون اینکه کسی متوجه شود، به‌راحتی می‌تواند از این وسیله استفاده کند. متأسفانه در اکثر کشورهای دنیا بیشتر جوانان از این ابزارها استفاده می‌کنند؛  به طوری که طی دو سال گذشته مصرف این نوع سیگارها 15 برابر شده است و منحنی استفاده از آن همچنان رو به صعود است. ایکات قبح کشیدن سیگار اصلی را از بین  می‌برد و فرد بعد از مدتی به سیگار کشیدن معمولی روی می‌آورد. سیگارهای حرارتی نیکوتین دارند و باعث اعتیاد در فرد می‌شوند. در حال حاضر چون همه می‌دانند سیگار دارای مضرات زیادی است، کمپانی‌های دخانی به ترفندهای تازه‌ای دست می‌زنند تا مشتریان خود را از دست ندهند  و سیگارهای حرارتی از این دسته هستند.