استناد امام حسین(ع) به سوره هود در پاسخ به برادر

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین به مناسبت ایام ماه محرم یادداشت‌هایی با محور «استنادات قرآنی امام حسین(ع)» تهیه و منتشر می‌کند که مشروح دومین قسمت را در ادامه می‌خوانیم.

منبر دوم

آیه دیگری که امام حسین (ع) به آن استناد کردند، بخش پایانی آیه ۸۸ سوره هود است. این آیه را امام در پایان وصیت نامه مشهور خود به برادرشان محمد بن علی که به محمد حنفیه مشهور است، کتابت کردند، متن آیه چنین است:

«و ما توفیقی الا بالله علیه توکلت و الیه انیب»

برای بررسی و تحلیل آیه به اختصار اشاره می‌شود به فضای سیاسی که آن حضرت در آن قرار گرفته بودند.

پس از اعلام نظر امام درباره بیعت بایزید، حاکم مدینه به بیعت امام با یزید اصرار داشتند. از این رو امام تحت تعقیب حاکم مدینه بود. در چنین شرایطی برخی از دوستداران امام از باب خیر خیرخواهی به امام مشورت می‌دادند از جمله شخصیت‌هایی که درباره برون رفت از این وضعیت به امام مشورت داد، برادرش محمد بن حنفیه بود، امام پس از استماع خیرخواهی برادرش به او فرمود: آهنگ مکه دارم؛ اما تو در مدینه بمان.

سپس امام وصیتی خطاب به او نوشتند. در دو جای این وصیت نامه کوتاه، امام او را با عنوان برادر خطاب کردند.

متن وصیت که امام در خطاب به محمد بن حنفیه نگاشتند، متن فاخر و جامعی مرکب از اعتقادات، اهداف و دلائل خروجش از مدینه و دعوت مردم به همراهی با امام از روی اختیار بود.

در پایان این وصیت امام به بخشی از آیه شریفه مزبور استناد کردند که ترجمه آن چنین است «توفیقم جز با (عنایت) خداوند نیست، بر او توکل دارم، و بازگشتم به سوی اوست»

افزون بر متن وصیت‌نامه امام حسین (ع) که یکی از اساسی‌ترین و بنیادی‌ترین سخنان حسین بن علی (ع) برای شناخت فلسفه قیام امام حسین (ع) است، اسلوب زبانی و بیانی آیه مزبور مانند استثنای بکار رفته و تقدیم جار و مجرور بر فعل و فاعل، متضمن نکات، ظرائف و دلالت‌های بسیار فراوانی است.

آیه استناد شده در بافتار متن قرآن سخنان حضرت شعیب (ع) در خطاب به قوم اوست که می‌گوید:‌ ای قوم؛ چه نظری دارید (چه می‌کنید) اگر من حجتی روشن از جانب پروردگارم داشته باشم و ... من بر خلاف آنچه شما را از آن باز می‌دارم، عمل نمی‌کنم، قصدی جز اصلاح به میزان توانایی ندارم سپس در پایان می‌گوید توفیقم جز با (عنایت) خداوند نیست، بر او توکل دارم و بازگشتم به سوی اوست»

چنانچه ملاحظه می‌فرمایید میان وصیت‌نامه امام و آیه مورد استناد دلالت‌ها و پیوند‌های فراوانی است.

چنین استنادی با توجه به بافتار آیه در قرآن کریم دلالت دارد بر حقانیت نظرگاه امام که خود متضمن نامشروع بودن بیعت بایزید است، همچنین عزم و اراده امام بر استقامت در این راه و توکل او به خداوند و دعوت مردم به راه حق است البته متضمن نوعی هشدار پنهان و لطیف است به کسانی که از امام در این مسیر تبعیت نمی‌کنند.