علامه حکیمی نگاه سیاسی بر محور عدالت به عاشورا دارد

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الویری، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) شامگاه سه‌شنبه ۲۴ تیرماه در پنجمین نشست از سلسله نشست‌های عاشورا و تاریخ و سیره اهل‌بیت (ع) که با موضوع «عاشورای حسینی در خامه علامه حکیمی» در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: باید به واقع تأسف خورد که نسبت به برخی از اندیشمندان معاصر خود، مادام که در قید حیات هستند، توجه شایسته‌ای نمی‌شود و این داستان مکرر را بار‌ها دیده‌ایم که پس از رحلت برخی از بزرگان، ذهن‌ها و افکار عمومی تازه متوجه ارزش‌های آنها می‌شود که این شاید قاعده و قانون تاریخ باشد که بسیاری از بزرگان در زمان حیات خود، آنچنان که باید، شناخته نمی‌شوند.

وی افزود: مرحوم علامه محمدرضا حکیمی، یکی از این افراد نادر بود که پس از رحلتش، به ویژه در محافل نخبگانی، توجه و احترام ویژه‌ای به ایشان معطوف شد. برای پرهیز از اطاله کلام، لازم است مقدمه‌ای کوتاه عرض کنم؛ مرحوم حکیمی در حوزه‌های مختلف علمی قلم زده و صاحب آثاری مهم است که شاخص‌ترین آنها، کتاب «الحیات» در موضوع پیشرفت و توسعه و نیز آثار حدیثی است و در حوزه تاریخ نیز مطالب قابل توجهی دارد؛ از جمله ۳۷ یادنامه که برای شخصیت‌های مختلف نگاشته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) تصریح کرد: این یادنامه‌ها، مقالاتی هستند که در تکریم و بزرگداشت بزرگان و مشاهیر به چاپ رسیده‌اند و عمدتاً رنگ و بوی تاریخی دارند و همچنین مرحوم حکیمی آثار مستقلی درباره شخصیت‌هایی همچون حامد حسین و مرحوم شرف‌الدین نوشته است اما نباید آثار ایشان را در تاریخ‌نگاری به معنای متعارف آن که نزد اصحاب تاریخ رایج است، طبقه‌بندی کرد.

وی ادامه داد: نگاه مرحوم حکیمی به تاریخ، عمدتاً بر پیام‌هایی متمرکز است که از رویداد‌ها و شخصیت‌ها دریافت می‌شود. خود ایشان در جایی گفته‌اند که شرح حال‌هایی درباره افرادی، چون میرحسین نوشته‌اند اما مقصودشان تاریخ‌نگاری محض نیست، بلکه برجسته‌کردن ابعاد زندگی و پیام‌های اصلی است که این افراد برای ما ارسال کرده‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین الویری بیان کرد: با این نگاه، آثار ایشان بیشتر متکی به تفکر و پیام‌محوری است و نه صرفاً مستندنگاری تاریخی. اگر از منظر تاریخ‌نگاری کلاسیک به این آثار نگاه کنیم، ممکن است نقد‌هایی بر آنها وارد باشد؛ از جمله عدم رعایت توالی زمانی دقیق، عدم ذکر اسناد مستدل برای رویداد‌ها و گاهی تناسب نامتناسب بین عنوان و محتوا اما نباید انتظار داشت که آثار مرحوم حکیمی تاریخ‌نگاری به معنای سنتی باشد، بلکه باید آنها را گونه‌ای خاص از پرداختن به تاریخ دانست که بر پیام و معنا تمرکز دارد و می‌تواند با مباحثی، چون «تحویل در تاریخ» مرتبط باشد.

وی گفت: آثار مرحوم حکیمی در این حوزه بی‌نظیر است و تکیه او بر پیام‌ها و پیامد‌های رویداد‌های تاریخی، وجهی ویژه به آنها بخشیده است و در موضوع عاشورا، مرحوم حکیمی چند اثر از جمله کتاب «قیام جاودانه» دارد که با سرآغاز و هشت فصل، به بررسی قیام عاشورا پرداخته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: ایشان در کتاب‌ها و مقالات متعدد خود با نگاهی ژرف و شاعرانه به واقعه عاشورا پرداخته است و آثار او که در قالب کتاب‌هایی، چون «بعثت، غدیر، عاشورا، مهدی» و «قیام جاودانه عاشورا» منتشر شده‌اند، تحلیل‌های نوینی از پیام‌ها و ابعاد این حادثه تاریخی ارائه می‌کنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین الویری گفت: ایشان در آثار متعددی به موضوع عاشورا پرداخته است و از جمله آثار مهم او می‌توان به کتاب «بعثت، غدیر، عاشورا، مهدی» اشاره کرد که نامگذاری آن خود حامل پیام خاصی است و در آن فصل مستقلی به موضوع عاشورا اختصاص یافته است.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: علاوه بر این، کتاب «قیام جاودانه عاشورا» و مقاله‌ای مستقل در همین موضوع، از دیگر آثار کلیدی علامه حکیمی به شمار می‌روند و در سایر نوشته‌های وی، از جمله کتاب «سرود جهش‌ها» که از آثار قدیمی‌تر مرحوم حکیمی محسوب می‌شود تا کتاب «امام در عینیت جامعه»، توجه ویژه‌ای به امام حسین (ع) و حادثه عاشورا دیده می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) عنوان کرد: ایشان به عاشورا با قلمی شیوا، نافذ و سرشار از عاطفه و شور حماسی، مخاطب را به درک عمیق‌تری از این واقعه هدایت می‌کند. خواندن آثار عاشورا باید فراتر از تحلیل‌های صرف باشد و این نوشته‌ها به گونه‌ای نوشته شده‌اند که خود بیانگر عمق مفاهیم و احساسات مرتبط با عاشورا هستند.

وی ادامه داد: عاشورا نه تنها یک رویداد تاریخی بلکه حامل پیام‌هایی خاص است که باید در بستر دو رکن اصلی اسلام یعنی توحید و عدل تحلیل شود و توحید به عنوان روح حاکم و کلیدواژه اصلی ساحت نظر اسلام شناخته می‌شود و توجه به آن برای فهم درست عاشورا ضروری است.

حجت‌الاسلام والمسلمین الویری تاکید دارد: بدون در نظر گرفتن این دو مبنا، بسیاری از پیام‌های عاشورا قابل درک نخواهند بود و همین نگاه منحصر‌به‌فرد باعث شده است که ایشان بر پیام خاصی از عاشورا تأکید کند و آن را در قالب تعابیر بلند و حماسی بار‌ها تکرار نماید.

تأکید بر توحید، عدل و نقش عینی امامان در جامعه

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: مرحوم حکیمی در تحلیل‌های خود از اسلام و عاشورا بر این نکته تأکید داردکه اسلام دارای دو رکن اساسی است؛ یکی توحید که نماینده ساحت نظر و اندیشه اسلام است و دیگری عدل که کلیدواژه بنیادین ساحت عمل به شمار می‌آید. این دو رکن، از دیدگاه وی، اساس دین اسلام را تشکیل می‌دهند و باید در تحلیل‌های دینی و به‌ویژه موضوع عاشورا مورد توجه قرار گیرند.

حجت‌الاسلام والمسلمین الویری ادامه داد: این پیشوایان دینی باید در عینیت جامعه و در بستر شرایط و واقعیات اجتماعی زمان خود تحلیل شوند. 

وی بیان کرد: این دیدگاه، که امامان را افرادی منفک از جامعه یا در پرده‌های حاشیه‌ای نمی‌داند، می‌تواند درک عمیق‌تری از نقش امام حسین(ع) و قیام عاشورا ارائه دهد. ایشان در مقاله‌ای مستقل درباره عاشورا، همین مبنا را محور تحلیل خود قرار داده و به بررسی جایگاه امام حسین (ع) و قیام عاشورا در بستر ساحت نظر و عمل اسلام پرداخته است.

حجت الاسلام والمسلمین الویری همچنین به تنوع و گوناگونی نگاه‌ها و خوانش‌های مختلف از قیام عاشورا اشاره کرد و گفت: در طول تاریخ و در دوره‌های مختلف، تحلیل‌های متعددی از عاشورا ارائه شده است که هر یک بر اساس مبانی فکری، سیاسی، عرفانی، تاریخی یا حماسی خاصی شکل گرفته‌اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: یکی از مهم‌ترین و پررنگ‌ترین این خوانش‌ها، خوانش سیاسی از عاشوراست که به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران جایگاه ویژه‌ای یافته است و این نگاه سیاسی، فهم و تحلیل عاشورا را به یکی از محور‌های اصلی در مطالعات و گفتمان‌های دینی و اجتماعی تبدیل کرده است.

عدالت محور قیام سیدالشهدا(ع)

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) اظهار کرد: مرحوم حکیمی در تحلیل‌های خود از قیام عاشورا، این حرکت را مبتنی بر خوانشی سیاسی-اجتماعی دانسته که می‌تواند الگویی برای رفتار و اقدام سیاسی امروز جامعه باشد و اگر بتوانیم در صحنه سیاست اقدام خود را امتداد عاشورا بدانیم، آن‌گاه می‌توانیم از قیام امام حسین(ع) به عنوان معیاری راهگشا برای حرکت سیاسی امروز بهره‌مند شویم.

حجت‌الاسلام والمسلمین الویری تصریح کرد: خوانش سیاسی عاشورا به معنای نادیده گرفتن ابعاد عاطفی، حماسی یا عرفانی آن نیست، بلکه عدالت‌محوری، محور اصلی و نقطه کانونی تحلیل‌های ایشان است و عدالت کلیدواژه بنیادین ساحت عمل اسلام است و عاشورا تجلی عدالت‌خواهی پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین(ع)، حضرت زهرا(س)، امام حسن(ع)، سیدالشهدا(ع) و دیگر ائمه(ع) است.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: عدالت تنها به معنای عدالت سیاسی نیست بلکه بعد اجتماعی آن نیز اهمیت فراوانی دارد؛ به عنوان نمونه، ایشان با اعتراض به عدم توجه کافی مراسم‌های عاشورا به درد و فقر توده مردم، خواهان بازتاب این دغدغه‌ها در جریان‌های اجتماعی و سیاسی مرتبط با عاشورا است.

وی چارچوب نگاه مرحوم آیت‌الله حکیمی به عاشورا را سیاسی با محوریت عدالت دانست و گفت: این نگاه را می‌توان با عنوان «خوانش سیاسی-اجتماعی عاشورا» نامید.

حجت‌الاسلام والمسلمین الویری عنوان کرد: بر این اساس، اسلام در دو پیام اصلی توحید و عدالت خلاصه می‌شود؛ توحید نماینده ساحت نظر و اندیشه اسلام است که در بعثت قرآن تجلی یافته و عدالت نماینده ساحت عمل است که در قیام عاشورا به شکلی بارز بازآفرینی شده است و غدیر خم نیز نقطه تداوم نبوت و حفظ پیام اسلام در طول تاریخ است و ظهور مهدی موعود(عج)، تحقق نهایی عدالت را به ارمغان خواهد آورد.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) خاطرنشان کرد: عاشورا حلقه وصل بعثت و غدیر با مهدویت است و اهمیت عدالت در این قیام، در پیوند مستقیم با مقابله با ظلم معنا پیدا می‌کند و خطبه دوم امام حسین(ع) در روز عاشورا، بیانگر عدالتخواهی است و قیام سیدالشهدا(ع) در اصل دفاع از عدالت در برابر ظلم است.