نقش اجتماعی خانواده در برابر مسئله مهاجرت

به گزارش خبرنگار ایکنا، چهل و سومین پیش‌نشست همایش حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای با عنوان بازخوانی نقش اجتماعی خانواده در برابر مسئله مهاجرت امروز، پنجم مردادماه با حضور نرگس حسین‌مردی، معاون سرآمدان و نخبگان بنیاد ملی نخبگان و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی و ثریا احمدی، استادیار پژوهش و مدیرکل دفتر مطالعات فرهنگی معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی در محل اندیشکده بانوان جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) برگزار شد.

در ابتدای این نشست، زهرا نقی‌زاده، رئیس جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) طی سخنانی ضمن عرض خیرمقدم به حضار در نشست، اظهار کرد: امیدوارم این نشست مانند سایر نشست‌های اندیشکده بانوان مقبول علاقه‌مندان باشد. اندیشکده بانوان جهاددانشگاهی فعالیت‌های خوبی در حوزه‌های آموزشی، فرهنگی، تجاری‌سازی و ... دارد. نشست‌های تخصصی، تحلیل‌های محتوایی و ترویج فرهنگ شفافیت از جمله برنامه‌هایی است که در اندیشکده پیگیری می‌شود.

وی افزود: از جمله طرح‌های شاخص اندیشکده می‌توان به «طرح توسعه گفتمان مشاغل خانگی زنان» اشاره کرد که حاصل آن برگزاری ۴۵ نشست تخصصی و طراحی سه مدل در حوزه نظام مشاغل خانگی بوده است. همچنین، «طرح تحکیم خانواده» که با مشارکت اداره‌کل امور اجتماعی استانداری تهران و وزارت کشور اجرا شد، طی ۲۰ نشست تخصصی به مدل آسیب‌شناسی این حوزه در ایران دست یافت و خروجی آن در اختیار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفته و در مسیر تصویب قرار دارد. در کنار این موارد، پروژه‌های سیاستی در حوزه سلامت معنوی، آسیب‌های اجتماعی زنان و اشتغال منعطف زنان نیز در حال پیگیری است.

وی افزود: شورای عالی انقلاب فرهنگی پس از سخنان مقام معظم رهبری در رابطه با مقوله خانواده و تحکیم خانواده وارد میدان شد و ساعت‌ها برنامه و طرح برای این منظور درنظر گرفته شد، اما این مقوله خیلی دیر در فضای آکادمیک پیگیری شد و این نشان از فاصله بین زمان سیاست‌گذاری و جنبه آکادمیک دارد. 

نقی‌زاده ادامه داد: این مسئله نشان‌دهنده آن است که سیاست‌گذاری در حوزه بالادستی به موقع به دست فضای آکادمیک نرسیده و پژوهش‌های حوزه آکادمیک نیز به روشنی و به موقع به دست سیاست‌گذاران نرسیده است. تمدن اسلامی، سلامت، توانمندسازی، مطالعات تطبیقی، تعالی خانواده و هسته اشتغال از جمله کارگروه‌های اندیشکده بانوان جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) است که فعالیت‌های خوبی را انجام می‌دهند.

مهاجرت؛ چالش خانوادگی

وی تصریح کرد: یکی از موضوعات اختصاصی اندیشکده بانوان جهاددانشگاهی دانشگاه الزهرا(س) مهاجرت است که از آن به عنوان یک چالش خانوادگی یاد می‌شود. مقام معظم رهبری از خانواده به عنوان کانون تربیت یاد کرده و بیان فرمودند که خانواده مدرسه کار، تلاش و کارآفرینی است. اگر بتوانیم به خوبی بر روی تربیت نسلی کار کنیم، می‌توانیم به مقوله استحکام خانواده بپردازیم. خانواده می‌تواند عامل کنترلی برای عدم مهاجرت نخبگان از کشور باشد. 

در ادامه، حسین‌مردی، معاون نخبگان بنیاد ملی نخبگان نیز در سخنانی با بیان اینکه خانواده در مسئله مهاجرت تأثیرگذار است، گفت: نگاه دیگر در این زمینه نیز تأثیرگذاری مهاجرت بر خانواده است. طی چند سال اخیر یکی از دغدغه‌های خانواده‌ها مهاجرت فرزندان است. سرمایه خانواده‌های ایرانی فرزندان ایشان هستند و تمامی دغدغه‌های والدین فرزندان و آینده آن‌هاست. 

حسین‌مردی با اشاره به وجهه فرهنگی و اجتماعی در حوزه جایگاه نخبگان ادامه داد: مهاجرت در تمامی دنیا حق طبیعی افراد است؛ منتهی جوانان ما باید در این زمینه نکات مهمی را درنظر بگیرند. نخبگان ما باید بدانند که مهاجرت باعث از دست دادن خانواده خواهد شد. نخبگان جامعه برای مهاجرت باید حتما به فواید و ضررهای مهاجرت خود بیندیشند.

وی اظهار کرد: ممکن است که حضور در دانشگاه‌ها و مراکز علمی دنیا از لحاظ اقتصادی برای نخبگان کاملاً به صرفه باشد اما نخبگان باید تمامی جوانب مهاجرت را در نظر بگیرند. نقش مراکزی مانند اندیشکده بانوان جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) در نشان دادن فواید و ضررهای مهاجرت به نخبگان و جوانان بسیار مؤثر است.

بعد روانی مهاجرت

حسین‌مردی با اشاره به اینکه بعد دیگر در حوزه مهاجرت نخبگان و جوانان بعد روانی است، افزود: یکی از مهمترین مشکلات موجود در حوزه مهاجرت جوانان، ابعاد روانی مهاجرت است. ممکن است که بسیار‌ی از نخبگان به ویژه بانوان که از لحاظ خلقتشان وابستگی‌های عاطفی بیشتری دارند، پس از مهاجرت با مشکلات روانی فراوانی مواجه شوند. لذا امروز باید بر روی مقوله مهاجرت بانوان به صورت ویژه کار شود.

وی بیان کرد: امروز باید بدانیم که خانواده‌ها درگیر ابعاد روحی، روانی مقوله مهاجرت هستند. این مسئله به ویژه با وجود خانواده‌های امروزی که فرزندان کمتری دارند، بسیار تأثیرگذار است. موضوع مهاجرت چند سالی است که بسیار پررنگ شده و یکی از مأموریت‌های بنیاد ملی نخبگان رصد مهاجرت‌ها و تلاش برای کند‌کردن روند مهاجرت نخبگان باشد.

حسین‌مردی اظهار‌ کرد: البته باید بدانیم که امروز در فضای جنگ روانی نیز قرار داریم که به دروغ تبلیغ می‌شود که تمامی نخبگان در حال مهاجرت از کشور هستند که این مسئله اصلا صحیح نیست. طبق آمار اولیه‌ای که به دست آمده، چنین مقوله‌ای صحت ندارد و مهاجرت نخبگان در ایران نیز مانند سایر کشورها و بدون اغراق در تعدادی از آن‌ها انجام می‌شود.

ایجاد اشتغال برای نخبگان

وی با اشاره به ضرورت درنظر گرفتن راهکارهای ویژه عدم مهاجرت برای نخبگان بیان کرد: نخبگانی که به مدارج بالاتر می‌رسند میوه‌های علمی هستند که ثمره آن‌ها باید به وطن و میهن اسلامی برسد. لذا بنیاد ملی نخبگان طی چند ماه اخیر ‌رویکردهای مؤثری برای کند کردن روند مهاجرت نخبگانی درنظر گرفته است که یکی از این رویکردها ایجاد اشتغال برای نخبگان است که در این زمینه طرح‌های خوبی همچون طرح جهت (جذب هیئت علمی توانمند) و طرح جذب در دستگاه‌های اجرایی اجرا شده است. 

وی تصریح کرد: باید بدانیم که ظرفیت جذب در نهادها و دانشگاه‌ها بسیار اندک است و لذا امیدواریم بتوانیم طرح جذب نخبگان در نهادهای خصوصی را نیز به زودی اجرا کنیم. یکی از ضروریات امروز، رسیدگی به امر جذب بانوان نخبه کشور است. باید زمینه‌ای فراهم شود تا بانوان نخبه کشور به صورت ویژه درنظر گرفته شوند تا بتوانیم‌ روند مهاجرت را کند کنیم.

در ادامه، ثریا احمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س) نیز در سخنانی بیان‌ کرد: جامعه‌ای که افراد در آن آینده مشترک داشته باشند، تن به مهاجرت نمی‌دهند اما با توجه به تصویر مبهمی که برای جوانان جامعه ایرانی وجود دارد، افراد ترجیح می‌دهند که از کشور مهاجرت کنند. وقتی امید افراد جامعه به تغییر جمعی کاهش پیدا می‌کند، به دنبال مهاجرت می‌رود. 

وی افزود: یکی از دلایل این مسئله کاهش اعتماد عمومی به نهادهای مختلف است که باعث می‌شود تا افراد از مسئولیت‌پذیری اجتماعی فاصله گرفته و به دنبال فردمحوری بروند. امروز باید نوعی امید مشترک برای جامعه ایجاد شود تا مشارکت و رسیدن به افق جمعی در‌ کشور به وجود آید که این موضوع حتماً مانع از مهاجرت جوانان و نخبگان‌ خواهد شد. 

احمدی ادامه داد: باید به این موضوع برسیم که ماندن در کشور نه تنها باعث ضعف است، بلکه باعث تقویت روابط و مقوله خانواده‌‌ خواهد شد. امروز آمار دقیقی از مهاجران ایرانی در خارج از کشور وجود ندارد و باید در این زمینه نیز آمار دقیق به دست بیاید؛ چراکه فقدان داده‌های دقیق فرآیند سیاست‌گذاری را دچار مشکل می‌کند.

افراد متاهل تمایل بیشتری به مهاجرت دارند

وی‌ با اشاره به افزایش تمایل به مهاجرت در کشور اظهار‌ کرد: نکته مهم این است که افراد متاهل تمایل بیشتری به مهاجرت نسبت به افراد مجرد دارند‌. برای تربیت هر یک سرمایه انسانی در کشور حدود ۴۵ هزار دلار سرمایه صرف می‌شود؛ لذا این مسئله نشان دهنده اهمیت فراوان خروج سرمایه از کشور است‌ که باید در برابر آن ایستاد.

احمدی با اشاره به تأثیر مقوله اقتصاد در حوزه مهاجرت تصریح کرد: مشکلات اقتصادی و حتی عوامل اجتماعی و سیاسی از مؤلفه‌های مهم مهاجرت از کشور است و باید در این زمینه به دنبال راهکارهای مؤثر باشیم. ناامیدی از اصلاح امور و ناامیدی از شیوه‌های حکمرانی از جمله نکاتی است که در کنار مقوله اقتصادی موجبات مهاجرت افراد را فراهم می‌کند. افزایش فردگرایی در جامعه باعث مسئولیت‌گریزی افراد می‌شود و این مسئله موجبات فقدان روحیه جمعی و ایجاد زمینه برای مهاجرت افراد را فراهم کرده است. 

وی با اشاره به تغییر رویکرد خانواده‌ها از پشتیبان به همراه، اظهار کرد: امروز بسیاری از خانواده‌ها برای تأمین آینده فرزندان خود به دنبال مهاجرت ایشان هستند اما خانواده‌ها باید بدانند که مهاجرت مشکلات زیادی در حوزه روابط عاطفی و فروپاشی نسلی و خانوادگی ایجاد می‌‌کند. موضوع بعدی بازنمایی مهاجرت در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی است. امروز روایت بسیار جذاب و اغراق‌آمیزی از مهاجرت در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد و رسانه عملاً به کاتالیزور مهاجرت تبدیل شده است که باید در برابر این مقوله ایستاد.

احمدی ادامه داد: وقتی منزلت اجتماعی به جای تخصص به سمت رانت و مناسبت‌های غیر شفاف می‌رود، زمینه برای مهاجرت نخبگان فراهم می‌شود. امروز متأسفانه مهاجرت در کشور نشان دهنده طبقات اجتماعی شده و بسیاری از خانواده‌ها ممکن است مهاجرت را از سطح نیاز به هویت و منزلت اجتماعی تغییر دهند. امروز نهادهای مختلف فرهنگی باید تصویری امیدبخش و آینده‌ای روشن برای جوانان ترسیم کنند تا از مهاجرت ایشان جلوگیری کنند.

وی بیان کرد: شبکه‌های اجتماعی امروز باعث ترغیب گروه همسالان به مهاجرت می‌شوند. معمولا افرادی که مهاجرت می‌کنند تجربه خود را در اختیار دوستان خود قرار می‌دهند که این مسئله باعث ترغیب ایشان به مهاجرت می‌شود. بهترین مصداق جامعه‌پذیری در جامعه امروز هیئت‌های عزاداری امام حسین(ع) هستند؛ چراکه سرشار از مشارکت اجتماعی است و الگوگیری از این مراسم برای ایجاد بستر مشارکت اجتماعی تأثیر بسزایی در جلوگیری از مهاجرت دارد‌.  

احمدی تصریح کرد: سایش روانی ناشی از زندگی‌ روزمره همچون ناهماهنگی‌ها و ناامیدی‌های مختلف و کاهش ظرفیت تجمل اجتماعی نیز از جمله دلایل مهاجرت در کشور است. تغییر ساختار و نقش خانوادگی یکی از پیامدهای مهم مهاجرت است. لذا این مسئله ممکن است منشأ برخی نارضايتی‌ها در خانواده شود.

از دست دادن شبکه حمایتی

وی اظهار‌‌ کرد: از دست دادن شبکه حمایتی از دیگر پیامدهای مهاجرت است و ممکن است افرادی که مهاجرت می‌کنند حمایت خانواده و جامعه را از دست بدهند. بحران هویت نیز از دیگر پیامدهای مهاجرت است که مشکل بسیار مهمی است و باید مدنظر افرادی که قصد مهاجرت دارند، باشد. مقوله مهاجرت گفتمان‌های زیاد دارد که یکی از آن‌ها گفتمان موفقیت در مهاجرت است و بسیاری از افراد فکر می‌کنند که تنها راه موفقیت، مهاجرت است.

احمدی تصریح کرد: گفتمان همرنگی جهانی نیز از دیگر دلایل مهاجرت است که بیشتر از سوی نخبگان مطرح می‌شود و باعث می‌شود تا نخبگان علمی با دلایلی همچون همرنگی جهانی به دنبال مهاجرت باشند. گفتمان غرب؛ جامعه ایده‌آل نیز از دیگر دلایل مهاجرت افراد از کشور است و دلیل آن نیز این است که افراد غرب را تنها جامعه ایده‌آل خود می‌دانند‌. امروز متاسفانه گفتمانی که مهاجرت را خیانت به وطن می‌داند از سوی بسیاری از رسانه‌ها مطرح می‌شود که همین‌ مسئله به خودی خود موجب ایجاد زمینه برای مهاجرت خواهد شد.   

وی اظهار‌‌ کرد: مقام معظم رهبری سلامت جامعه را در گرو سلامت تک تک سلول‌های جامعه یعنی خانواده‌ها می‌دانند‌. لذا خانواده می‌تواند با ایجاد آرامش و فضای گفت‌وگو تمایل را برای ماندن در کشور در میان فرزندان بالا ببرد. در دیدگاه مقام معظم رهبری، خانواده امنیت روانی را برای اعضای خود فراهم می‌کند و این مسئله نیز موجب کاهش مهاجرت خواهد شد. ایشان خانواده را بستر تربیت جهادی در حوزه‌های مختلف می‌دانند و همین روحیه جهادی نیز موجب ایجاد حس تعلق در جامعه و نیز کاهش مهاجرت خواهد شد. مقام معظم رهبری تأکید می‌کنند که باید در نگاه‌داشت نخبگان نهایت دقت شود که خانواده نقش اساسی در این زمینه دارد.