کلمه «لا اله الا الله» پیامبر(ص)؛ عامل همبستگی اجتماعی
مدرس سیره اهل بیت(ع) توحید ارائه شده از سوی پیامبر(ص) در قالب کلمه «لا اله الا الله» را عامل همبستگی اجتماعی و جلوگیری از بحران‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی عنوان کرد.
پیامبر اسلام(ص) شخصیتی استثنایی در تاریخ بشر هستند که توانستند در جامعه‌ای پراکنده و قبیله‌ای، ارزش‌هایی همچون وحدت، همدلی، عدالت و همزیستی مسالمت‌آمیز را نهادینه کنند. آموزه‌های ایشان نه تنها ابعاد معنوی و اخلاقی زندگی انسان‌ها را روشن می‌کند، بلکه بنیان‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه را نیز شکل می‌دهد. رهبری پیامبر(ص) نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از دل اختلافات، همبستگی و انسجام ایجاد کرد و چگونه رفتار عادلانه، خردمندانه و مهربانانه می‌تواند شکاف‌های اجتماعی را پر کند. همچنین، آموزه‌های ایشان راهنمایی روشن برای مواجهه با بحران‌های اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی در زندگی امروز ارائه می‌دهد.
پیامبر(ص) با تأکید بر اصول الهی و انسانی، ارزش‌های اخلاقی را به جامعه معرفی و مسیر رشد فردی و اجتماعی را روشن کردند. آموزه‌های ایشان همچون چراغی در تاریکی، راهنمای انسان‌ها برای حرکت به سوی رستگاری، عدالت و پیشرفت هستند و نشان می‌دهند که چگونه می‌توان با رعایت اخلاق و خرد، جامعه‌ای منسجم و هماهنگ ایجاد کرد.
ایکنا در رابطه با بررسی سیره رسول اکرم(ص) و نیز تأثیرات تحولات سیاسی، اجتماعی دوران زندگی و ایام پس از رحلت ایشان به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام عبدالجواد مقدسیان، استاد و مدرس سیره اهل بیت(ع) پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم.
ایکنا ـ پیامبر اسلام(ص) چگونه توانستند از دل یک جامعه قبیله‌ای، یک امت واحد بسازند؟
زندگی در مسیر رسالت الهی، آرامش درونی و اطمینان روحی به انسان می‌دهد؛ چراکه فرد می‌داند در حال انجام وظیفه‌ای الهی است. این آرامش نه تنها در زندگی شخصی، بلکه در تعامل با جامعه و هدایت دیگران نیز اثرگذار است. انسانی که مسیر رسالت را درک کرده باشد، در تصمیم‌گیری‌های خود عاقل و صبور است و رفتارهای اجتماعی او با اخلاق و عدالت همراه می‌شود. پیامبر اسلام(ص) نمونه کامل این تأثیر بودند؛ چراکه شخصیت، رفتار و سیاست‌های ایشان همواره الگو و الهام‌بخش جامعه بود. حتی دشمنان و مخالفان در مواجهه با صداقت و اخلاق ایشان به احترام و پذیرش ارزش‌های انسانی و الهی گرایش پیدا می‌کردند.
ایجاد انسجام و وحدت میان جامعه‌ای که پیامبر(ص) در آن به رسالت برگزیده شد، یکی از شگفتی‌های بزرگ تاریخ بشر است. در آن دوران جامعه عربستان کاملاً قبیله‌ای و پراکنده بود و هر قبیله تقریبا استقلال کامل داشت و غالباً با قبایل دیگر در نزاع بود. خونریزی‌های طولانی، انتقام‌های دیرینه و تعصبات شدید قبیله‌ای، ایجاد وحدت را تقریباً ناممکن می‌کرد. پیامبر(ص) با اتکا به رسالت الهی و توکل کامل بر خداوند خالق هستی، توانستند این جامعه پراکنده را به یک امت واحد تبدیل کنند. ایشان نه تنها رهبر سیاسی، بلکه پیامبری الهی بودند که مأموریت جهانی داشتند. رسالت ایشان فراگیر و همه‌جانبه بود، یعنی همان‌طور که خداوند خالق همه عالم است، رسالت پیامبر نیز محدود به زمان یا مکان خاص نبود و برای هدایت همه انسان‌ها نازل شد. پیامبر(ص) با صبر، شجاعت، اخلاق نیکو و حکمت توانستند دل‌های پراکنده مردم را به هم نزدیک کنند. ایشان با عدالت، صداقت و مهربانی پایه‌های یک جامعه منسجم را بنا کردند.
مهربانی و رأفت پیامبر(ص) موجب شد دل‌های مردم نرم شود و حتی کسانی که دشمنی داشتند، به تدریج جذب ایشان شوند. پیامبر(ص) با عمل خود، عدالت، مساوات و گذشت را به نمایش گذاشتند
این وحدت و انسجام در نهایت با تحقق آیه «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا» به کمال رسید و نشان داد که رسالت الهی توانایی ایجاد تغییرات بنیادین در جامعه را دارد. علاوه بر بعد معنوی، پیامبر(ص) با رفتارهای عملی، پیمان‌ها و قراردادهای اجتماعی، وحدت سیاسی و اجتماعی را هم برقرار کردند. مثال روشن آن پیمان برادری میان مهاجران و انصار بود که نشان می‌دهد پیامبر(ص) هم از راه اخلاق، هم از راه اقدام عملی، انسجام و وحدت را ایجاد می‌کردند. در کنار این موارد پیامبر(ص) با ایجاد نظام مشورت، حل اختلافات و برقراری عدالت اجتماعی توانستند ساختارهای اجتماعی را تقویت کنند. این موضوع نشان می‌دهد که وحدت اجتماعی نه تنها از طریق اخلاق و محبت، بلکه با تدبیر و مدیریت هوشمندانه نیز ممکن است.
موفقیت پیامبر(ص) ناشی از تجلی رحمت الهی در وجود ایشان بود. قرآن می‌فرماید: «فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم و لَو كُنتَ فَظًّا غَليظَ القَلبِ لانفَضّوا مِن حَولِكَ». مهربانی و رأفت پیامبر(ص) موجب شد دل‌های مردم نرم شود و حتی کسانی که دشمنی داشتند، به تدریج جذب ایشان شوند. پیامبر(ص) با عمل خود، عدالت، مساوات و گذشت را به نمایش گذاشتند. نه تنها از طریق تعلیمات، بلکه از طریق رفتار عملی، ارزش‌های اخلاقی و انسانی را در جامعه نهادینه کردند. پیمان برادری مهاجر و انصار نمونه‌ای از این تلاش‌های عملی بود که سبب شد قبایل پراکنده با فرهنگ‌ها و عادات متفاوت در قالب یک امت واحد گرد هم آیند. پیامبر(ص) با تعلیمات اخلاقی و اجتماعی، ارزش‌های انسانی و الهی را در دل مردم نهادینه کردند. این امر سبب شد حتی کسانی که پیش‌تر دشمن یا بی‌تفاوت بودند، در مسیر وحدت و همکاری قرار گیرند.
علاوه بر این، پیامبر(ص) با ایجاد سازوکارهایی برای حل اختلافات و تعاملات قبیله‌ای، از جمله نظام شوراها و مشورت با بزرگان قبایل، توانستند به یک ساختار اجتماعی منسجم دست یابند. این موضوع نشان می‌دهد که وحدت اجتماعی نه تنها از طریق اخلاق و محبت، بلکه با مدیریت و تدبیر هوشمندانه هم قابل تحقق بود.
ایکنا ـ پیامبر(ص) چگونه با گروه‌های مختلف حتی غیرمسلمانان رفتار می‌کردند و چه پیامی برای همزیستی اجتماعی در آن نهفته است؟
پیامبر(ص) همواره با نگاه لطف و رحمت الهی با مردم تعامل می‌کردند. رسالت ایشان رساندن پیام الهی برای همه انسان‌ها بود، چه مسلمان و چه غیرمسلمان. آیه «و ما أرسلناک إلا رحمةً للعالمین» تأکید دارد که پیامبر(ص) برای همه انسان‌ها رحمت و هدایت می‌آوردند، نه برای گروهی خاص. رفتار پیامبر(ص) با دیگر ادیان و اقوام بر پایه عدالت، احترام و رعایت حقوق انسانی بود. در مدینه، ایشان پیمان مدینه را برقرارمنعقد کردند که شامل همه گروه‌ها و اقوام بود و بر اساس آن همه در دفاع از شهر و رعایت اصول مشترک عدالت متعهد شدند. این پیمان نمونه‌ای بی‌نظیر از همزیستی مسالمت‌آمیز و ایجاد نظم اجتماعی بود. پیامبر(ص) هرگز مردم را با زور و فشار به اسلام دعوت نکردند، بلکه با صداقت، اخلاق و عمل شخصی خود، مسیر درست را به مردم نشان دادند. همان‌طور که امام علی(ع) فرمودند، پیامبر(ص) برای انجام وظیفه الهی به سوی مردم آمدند و نه برای منافع شخصی یا قدرت. این صداقت و تعهد کامل موجب شد حتی غیرمسلمانان نیز به پیامبر(ص) اعتماد کنند و جامعه‌ای بر پایه همزیستی شکل گیرد.
ایکنا ـ رحلت پیامبر(ص) چه تأثیری در انسجام جامعه نوپای اسلامی داشت؟
رحلت پیامبر(ص) یکی از بزرگترین لحظات تاریخی و اجتماعی در تاریخ اسلام بود. تا زمانی که پیامبر(ص) حضور داشتند، جامعه نوپای اسلامی از وحدت، هدایت و ثبات برخوردار بود و اختلافات سیاسی و اجتماعی با تدبیر ایشان مدیریت می‌شد. با این حال، برکات پیامبر(ص) محدود به حضور جسمانی ایشان نبود. قرآن کریم، سنت پیامبر(ص) و آموزه‌های اخلاقی و اجتماعی ایشان همچنان در جامعه باقی ماند و مردم می‌توانستند از این منابع الهام بگیرند. شعاع نور وجود پیامبر(ص) حتی پس از رحلت ایشان در دل‌ها و رفتارهای اجتماعی جاری بود و بسیاری از ارزش‌ها و قوانین الهی در جامعه تثبیت شد.
در عین حال، فقدان حضور فیزیکی پیامبر(ص) باعث شد که برخی افراد با خودمحوری و خودخواهی وارد عرصه تصمیم‌گیری شوند و وحدت جامعه تحت فشار قرار گیرد. این امر نشان می‌دهد که هدایت الهی و حضور یک رهبر جامع و الهام‌بخش در مراحل اولیه شکل‌گیری جامعه تا چه حد مهم است و نبود آن می‌تواند زمینه اختلاف و تزلزل را فراهم کند. پیامد دیگر رحلت پیامبر(ص)، تقویت جایگاه اهل بیت(ع) به عنوان مظهر هدایت و اخلاق بود. آنان با پیروی از آموزه‌های پیامبر(ص) و ارائه نمونه‌های عملی، سعی کردند تا جامعه از مسیر درست خارج نشود. این مرحله تاریخی نشان می‌دهد که هدایت الهی حتی پس از رحلت پیامبر(ص) می‌تواند اثرگذار باشد، مشروط بر اینکه افراد جامعه به اصول و ارزش‌های الهی پایبند باشند.
ایکنا ـ چرا همبستگی امت پس از رحلت پیامبر(ص) دچار تزلزل شد؟
این اختلافات ناشی از خودخواهی‌ها، تمایلات شخصی و خودمحوری برخی افراد بود. اهل بیت(ع) هرچه داشتند، از خدا و وحی الهی بود و هیچگاه از خود چیزی برنمی‌گرفتند اما برخی دیگر، سخنان و تصمیمات خود را مبنای عمل قرار دادند و گرفتار خودبینی شدند. خودخواهی و گرایش به منافع شخصی باعث شد وحدت جامعه آسیب ببیند و افراد به جای پیروی از اصول الهی به منافع و قدرت شخصی خود توجه کنند. پیامبر(ص) محور وحدت بود و فقدان ایشان فضای ظهور تمایلات فردی و خودمحورانه را ایجاد کرد. خودپرستی، خودبینی و گرایش به قدرت، زمینه اختلاف و تفرقه را فراهم کرد و باعث شد برخی گروه‌ها مسیر جامعه را به سمت نزاع و رقابت ناسالم هدایت کنند.
پیام اصلی پیامبر(ص) همان توحید و رستگاری از طریق اخلاق الهی است. کلید رستگاری انسان‌ها در گرو قرار گرفتن در مسیر «لا اله الا الله» است. این اصل محور اخلاق، رفتار اجتماعی و نظام زندگی انسان است. اگر بشر امروز حتی با پیشرفت‌های علمی و فناوری این اصل را فراموش کند، گرفتار بحران‌های اخلاقی و اجتماعی خواهد شد
این مرحله تاریخی درس بزرگی برای همه ما دارد که بدون هدایت مستقیم پیامبر(ص)، جامعه نوپا با چالش‌های اخلاقی، سیاسی و اجتماعی مواجه می‌شود و اهمیت رهبری الهی و آموزش صحیح را بیش از پیش آشکار می‌کند. همبستگی اجتماعی، عدالت، اخلاق و صداقت ستون‌های اصلی استقرار جامعه هستند و هرگونه غفلت یا خودمحوری، انسجام را به خطر می‌اندازد.
ایکنا ـ چه پیامی از پیامبر(ص) برای جهان معاصر، که گرفتار بحران‌های اخلاقی و اجتماعی است، می‌توان استخراج کرد؟
پیام اصلی پیامبر(ص) همان توحید و رستگاری از طریق اخلاق الهی است. کلید رستگاری انسان‌ها در گرو قرار گرفتن در مسیر «لا اله الا الله» است. این اصل محور اخلاق، رفتار اجتماعی و نظام زندگی انسان است. اگر بشر امروز حتی با پیشرفت‌های علمی و فناوری این اصل را فراموش کند، گرفتار بحران‌های اخلاقی و اجتماعی خواهد شد. نظام هستی بر اساس قوانین دقیق الهی عمل می‌کند، خورشید و ماه بدون هیچ تخلفی مسیر خود را طی می‌کنند و این نظم ناشی از وحدت و قانونمندی الهی است. اگر انسان‌ها نیز در مسیر وحدت الهی قرار گیرند، جامعه انسانی همانند نظام طبیعت، هماهنگ و زیبا خواهد شد. نماز نمونه‌ای روشن است. در نماز افراد با جایگاه‌ها و موقعیت‌های مختلف اجتماعی، در یک صف و یک جهت قرار می‌گیرند و این نشانه وحدت و برابری در برابر خداوند است. اگر چنین روحیه‌ای در جامعه برقرار شود، اختلافات، نزاع‌ها و بحران‌های اخلاقی به حداقل می‌رسد و انسان‌ها در مسیر رشد و رستگاری حرکت می‌کنند.
پیام دیگری که از پیامبر می‌توان برای جهان امروز گرفت، اهمیت مهربانی، اخلاق نیکو و تعامل انسانی با دیگران است. پیامبر(ص) با رفتار عملی خود نشان دادند که وحدت، همزیستی مسالمت‌آمیز و عدالت اجتماعی تنها از مسیر اخلاق و تعهد الهی به دست می‌آید. در جامعه‌ای که افراد به این اصول پایبند باشند، حتی بحران‌های اجتماعی و اقتصادی نیز قابل مدیریت و حل هستند. علاوه بر این، آموزه‌های پیامبر(ص) نشان می‌دهد که همدلی، گذشت و احترام به حقوق دیگران می‌تواند پایه ثبات اجتماعی باشد. در دنیای امروز که اختلافات قومی، مذهبی و اجتماعی زیاد است، بازگشت به آموزه‌های پیامبر(ص) و الهام از اخلاق ایشان می‌تواند مسیر انسان‌ها را به سمت صلح، عدالت و همزیستی هدایت کند.
انتهای پیام
