آیینهای از علم، اخلاق و وحدت؛ رویدادهای اندیشهورزانه هفته گذشته
هفته گذشته در سرویس اندیشه ایکنا، مجموعهای از رویدادهای علمی، پژوهشی و فرهنگی برگزار شد؛ از درسهای اخلاق و بزرگداشت آیتالله گلپایگانی تا رونمایی از فهرست موضوعی دایرهالمعارف تفسیر تسنیم در بنیاد اسرا و همایشهای وحدت حوزه و دانشگاه. این برنامهها تصویری زنده از تلاشهای علمی و تربیتی کشور و پیوند میان پژوهش، اخلاق و عمل ارائه کرد.
هفته گذشته در سرویس اندیشه و معارف ایکنا، مجموعهای از رویدادهای اندیشهورزانه و علمی، همچون آیینهای پیش روی علاقهمندان به پژوهش، اخلاق و معرفت، رخ نمود. از روز پژوهش گرفته تا برنامههای وحدت حوزه و دانشگاه، از بزرگداشت شخصیت علمی و معنوی آیتالله گلپایگانی تا معرفی تازهترین کتابها و برگزاری درسهای اخلاق مراجع و اساتید اخلاق، این هفته نمایی زنده از تلاشهای علمی، تربیتی و فرهنگی کشور ارائه شد.
این رویدادها، بیش از یک تقویم خبری، فرصتی برای پیوند اندیشه و عمل، گذشته و حال، استاد و شاگرد و پژوهش و کنش اجتماعی بودند. برنامههای پوششی این هفته، جلوهای دیگر از اهمیت زمان و مناسبت در فرهنگسازی و خودآگاهی اجتماعی بود. مجموع این تلاشها نشان داد که اندیشه و پژوهش، نه در حاشیه، بلکه در قلب حرکت علمی و فرهنگی کشور حضور دارند و میتوانند راهی برای ارتقای هویت، اخلاق و فرهنگ عمومی فراهم آورند.
مراسم افتتاحیه پژوهشکده کلام امام جعفرصادق(ع) ۲۷ آذرماه در قم برگزار شد. آیتالله جعفر سبحانی در این مراسم با تبیین دیدگاه جامع اسلام درباره انسان، تأکید کرد که اسلام هم به بُعد عقلانی و فکری انسان توجه دارد و هم به جنبههای اخلاقی و غریزی او. وی با استناد به آیات قرآن، مکتب اسلامی را مکتبی جامع دانست که تعالی فکری و هدایت صحیح غرایز را توأمان دنبال میکند.
این مرجع تقلید با اشاره به مأموریت پژوهشکده تازهتأسیس، بر ضرورت انتخاب موضوعات پژوهشی مسئلهمحور و اثرگذار در جامعه تأکید کرد و گفت پژوهشها باید پاسخگوی نیازهای واقعی و اولویتدار جامعه اسلامی باشند و از پرداختن به موضوعات کمثمر و غیرضروری پرهیز شود.
آیتالله سبحانی همچنین بر لزوم توجه همزمان به علوم طبیعی و مباحث معنوی در پژوهشهای اسلامی تأکید کرد و غفلت تاریخی مسلمانان از جنبههای علمی و طبیعی قرآن را از عوامل عقبماندگی دانست. وی پیشرفت واقعی جوامع را در بهرهگیری عالمانه از طبیعت و تعقل صحیح عنوان کرد.
این استاد حوزه علمیه با هشدار نسبت به تقلید کورکورانه از غرب، استقلال فکری و بازخوانی انتقادی میراث علمی و فلسفی اسلام را شرط پیشرفت دانست و افزود مسلمانان باید بر مبانی فکری خود تکیه کنند. وی در پایان با اشاره به چالشهایی مانند شبهات فضای مجازی و جریانهای انحرافی، پژوهش عمیق و هدفمند در این حوزهها را ضروری خواند و ابراز امیدواری کرد نتایج پژوهشهای حوزوی بهطور ملموس در خدمت جامعه قرار گیرد.
آیتالله العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی(ره)، از زمره عالمان ربانی و چهرههای کمنظیر فقاهت شیعه است که نام و سیرهاش پیوندی ناگسستنی با تاریخ معاصر حوزههای علمیه دارد. مرجعی بصیر و فقیهی ژرفنگر که سلوک علمی و عملی او در بستر رنج یتیمی، دشواریهای معیشتی و مجاهدتهای پیوسته شکل گرفت و با تهذیب نفس، نظم علمی و همتی استوار، به قلههای فقاهت و مرجعیت رسید؛ جایگاهی که آن را نه منصب، بلکه امانتی الهی برای صیانت از دین، تربیت طالبان علم و خدمت بیمنت به بندگان خدا میدانست.
سرویس اندیشه ایکنا به مناسبت سالروز رحلت این مرجع عالیقدر، پای سخنان آیتالله سیدجواد گلپایگانی و حجتالاسلام والمسلمین سیدمحمدباقر گلپایگانی، فرزندان ایشان نشسته است. آنچه پیشروی مخاطبان قرار دارد، روایتی نزدیک و مستند از حیات پربرکت آیتالله العظمی گلپایگانی(ره) است؛ از آغاز تحصیل در مکتبخانههای گلپایگان و مهاجرتهای علمی به اراک و قم، تا همراهی با بنیانگذار حوزه علمیه قم، مرحوم آیتالله حاج شیخ عبدالکریم حائری و نقشآفرینی مؤثر در تثبیت و تداوم حوزه در سالهای دشوار.
مرجع فقاهت و انسانیت، سیره آیتالله گلپایگانی
در کنار این سیر علمی، جلوههایی از اهتمام کمنظیر ایشان به تعلیم و تربیت طلاب، جدیت و نظم در تدریس، صبر و حلم در مواجهه با اختلافنظرها، اخلاق کریمانه در رفتار فردی و اجتماعی و حساسیت عمیق نسبت به آلام مردم و نیازهای جامعه بازخوانی میشود. همچنین حضور مسئولانه آیتالله العظمی گلپایگانی در عرصههای اجتماعی، سیاسی و بینالمللی، خدمات گسترده عامالمنفعه و دغدغه مستمر ایشان در گسترش معارف اهلبیت(ع) در داخل و خارج از کشور، بخش مهمی از این روایت را تشکیل میدهد.
آیتالله گلپایگانی و انقلاب قرآنی در حوزههای علمیه
قرآن کریم همواره در متن حیات علمی و معنوی حوزههای علمیه شیعه جایگاهی بنیادین داشته و آیتالله العظمی گلپایگانی(ره) از جمله مراجعی بود که با نگاهی عمیق و آیندهنگر، فعالیتهای قرآنی را بهصورت سازمانیافته در حوزه و جامعه دنبال کرد. اهتمام ویژه ایشان به آموزش، ترویج و انس با قرآن، نقش مؤثری در تقویت پیوند نسلها با معارف قرآنی و پاسخگویی به شبهات فکری ایفا کرد. در این روایت، خاطراتی از ارتباط معنوی ایشان با قرآن کریم و حضرت ولیعصر(عج) نیز بازگو میشود که تصویری روشن از جایگاه قرآن در اندیشه و عمل این مرجع بزرگ ارائه میدهد.
این مجموعه، تصویری جامع از عالمی را ترسیم میکند که علم را با اخلاق، مرجعیت را با تواضع، فقاهت را با معنویت و نفوذ اجتماعی را با خدمت صادقانه درآمیخت و الگویی ماندگار از روحانیت اصیل شیعه برای امروز و فردای جامعه اسلامی به یادگار گذاشت.
مدرسهای در قلب قم، روایتگر اندیشه پیشرو یک مرجع تقلید
مدرسه علمیه آیتالله العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی، در میانه خیابان شلوغ ارم قم، یکی از شاخصترین یادگارهای علمی و معنوی این مرجع بزرگ شیعه بهشمار میآید. این مدرسه که با نگاهی آیندهنگرانه پیش از انقلاب اسلامی طراحی و در اوایل انقلاب به بهرهبرداری رسید، امروز بزرگترین مدرسه جهان تشیع از نظر تعداد طلاب و استادان است و روزانه حدود پنج هزار طلبه در آن به تحصیل اشتغال دارند.
به گفته حجتالاسلام والمسلمین حسن غروی، مدیر مدرسه، محور اصلی آموزش در این مجموعه فقه و اصول است و در کنار آن، بیش از ۲۰ درس تفسیر قرآن برگزار میشود که نشاندهنده اهتمام ویژه آیتالله العظمی گلپایگانی به قرآن کریم است. تأسیس دارالقرآن، حمایت از حافظان قرآن، برگزاری همایشهای قرآنی، تألیف دایرةالمعارف فقهی، ساخت بیمارستان برای فقرا و ایجاد مراکز علمی در خارج از کشور از جمله اقدامات نوآورانه این مرجع تقلید بهشمار میآید.
کتابخانه این مدرسه با حدود ۳۰ هزار جلد کتاب و نزدیک به ۱۰ هزار نسخه خطی نفیس ـ از جمله قرآنهای کهن به خط کوفی ـ پس از کتابخانه آیتالله العظمی مرعشی، دومین کتابخانه نسخ خطی جهان تشیع در قم است. این مجموعه علمی ـ معنوی، جلوهای زنده از سلوک علمی، اخلاقی و اجتماعی آیتالله العظمی گلپایگانی است که میراث او همچنان در متن حوزه علمیه قم جاری و اثرگذار است.
آیتالله گلپایگانی؛ مرجع علم، سیاست و معنویت در یک نگاه
حجتالاسلام والمسلمین ناصر رفیعی در مراسم سیودومین سالگرد ارتحال آیتالله العظمی گلپایگانی در مسجد اعظم قم، با تبیین جایگاه والای علما در روایات اسلامی، این مرجع تقلید را نمونهای کامل از عالم ربانی دانست که علم، تقوا، سیاستورزی و معنویت را توأمان در خود جمع کرده بود. وی با اشاره به دیدگاه آیتالله گلپایگانی درباره ولایت فقیه، تأکید کرد که ایشان با استدلالهای متعدد، علما را دارای زعامت و ولایت اجتماعی میدانست و این دیدگاه را همسو با نظر امام خمینی(ره) میدانست.
رفیعی با بیان وظایف مردم در برابر علما، تکریم، تبعیت و مجالست با آنان را ضروری دانست و هشدار داد که نباید اجازه اهانت و تخریب جایگاه روحانیت داده شود. وی نشست با علما را عامل رفع شبهات، تقویت ایمان و هدایت نسل جوان عنوان کرد.
این استاد حوزه، عمقنگری علمی، استقلال فکری، حضور ذهن بالا و سختکوشی مثالزدنی آیتالله گلپایگانی را از برجستهترین ویژگیهای علمی ایشان برشمرد و با نقل خاطراتی از فقر، مجاهدت علمی و اهتمام ایشان به درس و مباحثه، وضعیت امروز حوزه و دانشگاه را به نقد کشید. رفیعی همچنین بر نقش فعال این مرجع تقلید در عرصه سیاست، مخالفت صریح با کاپیتولاسیون، اصلاحات ارضی و دفاع قاطع از امام خمینی(ره) تأکید کرد.
وی در بخش پایانی سخنان خود، انس عمیق آیتالله گلپایگانی با قرآن و اهل بیت(ع)، محبت ویژه به حضرت زهرا(س) و امام حسین(ع) و معنویت پررنگ ایشان را یادآور شد و در جمعبندی، سه ویژگی «عمق علمی، حضور مسئولانه در صحنههای سیاسی و معنویت» را مهمترین درسهای زندگی این مرجع بزرگ دانست.
چهلمین نشست «شبهای فرهنگ» به دیدار و نکوداشت منوچهر صدوقی سها، استاد و پژوهشگر برجسته حکمت و عرفان اسلامی اختصاص داشت. در این مراسم، اندیشمندانی چون غلامرضا اعوانی، حمید پارسانیا و سیدحسین شهرستانی درباره جایگاه علمی و نقش ماندگار او سخن گفتند.
سخنرانان تأکید کردند که صدوقی سها از چهرههای مهم حفظ و انتقال سنت زنده حکمت در ایران است؛ چه از طریق آثار پژوهشی عمیق (مانند تحقیقات درباره ابنعربی و ترجمه تحقیق ماللهند ابوریحان بیرونی) و چه با ثبت تاریخ معاصر حکما، بهویژه در تهران و اصفهان. این تلاشها مانع فراموشی تاریخ زنده حکمت در دوره جدید شده است.
حمید پارسانیا بر این نکته تأکید کرد که حیات حکمت به «ذکر حکیمان» وابسته است و صدوقی سها با معرفی و ثبت زندگی و آثار آنان، به تداوم این سنت کمک کرده است. شهرستانی نیز تهران را «شهر هزار حکیم» خواند و نقش استادانی چون صدوقی سها را در زنده نگهداشتن چراغ حکمت برجسته دانست.
در پایان، صدوقی سها با رد نگاه تقلیلگرایانه به فلسفه اسلامی، تأکید کرد فلسفه اسلامی نظامی مستقل با ریشههای قرآنی است و ایران تنها سرزمینی است که سنت فلسفی در آن بهصورت زنده و پیوسته از استاد به شاگرد منتقل شده است. به باور او، فلسفه، اسلام و ایران در تاریخی زنده به هم گره خوردهاند و حفظ این پیوند ضرورتی فرهنگی و معرفتی است.
پژوهش در حوزه علوم اسلامی و انسانی در ایران طی دو دهه اخیر از نظر کمی رشد چشمگیری داشته است؛ مراکز تحقیقاتی، مجلات علمی و پروژههای میانرشتهای در دانشگاهها و حوزههای علمیه افزایش یافته و ظرفیت پژوهشی توسعه یافته است. با این حال، کیفیت، مسئلهمحوری و اثرگذاری واقعی این پژوهشها همچنان با نیازهای جامعه همخوانی ندارد. بسیاری از پژوهشها صرفاً متنمحور یا تکراری هستند و کمتر به حل مسائل اجتماعی یا کاربرد عملی پژوهش در سیاستگذاری و مدیریت میپردازند.
یکی از چالشهای مهم، استفاده بیش از حد از کتب واسطه است که اگرچه برای ورود دانشجویان و طلاب به متون دشوار مفید است، در صورت جایگزینی منابع اصلی، مانع توسعه مهارتهای پژوهشی و متنپژوهی میشود. راهکار پیشنهادی، استفاده مرحلهای از کتب واسطه برای آموزش مفاهیم و مقدمات و سپس کار مستقیم و محققانه روی متون اصلی است.
مقایسه پژوهش دینی در ایران با سایر کشورها نشان میدهد که ایران در فقه، فلسفه اسلامی، کلام و علوم دینی کاربردی جایگاه برجستهای دارد، اما در روشهای انتقادی مدرن، مطالعات تطبیقی ادیان و قرآنپژوهی تاریخی نسبت به برخی مراکز جهانی فاصله دارد. این تفاوت ناشی از هدفگذاری پژوهشها و رویکرد «دروندینی» ایران در برابر رویکرد «بروندینی» و آکادمیک برخی مراکز دیگر است.
برای اصلاح وضعیت پژوهش در علوم اسلامی و انسانی، سه محور اساسی لازم است: اصلاح ساختار پژوهش با پایان دادن به کمیگرایی افراطی، اصلاح نظام بودجه و محتوای پژوهش برای مسئلهمحور و کاربردی کردن آن و اصلاح فرهنگ پژوهش با تربیت محققان واقعی و تقویت مهارتهای پژوهشی دانشجویان و طلاب. پژوهشهای دینی باید به واقعیتهای اجتماعی متصل شوند تا اثرگذاری واقعی پیدا کنند و صرفاً در سطح متن و تئوری باقی نمانند.
آیین گرامیداشت شهادت آیتالله محمد مفتح و ۳۵ شهید دانشکده الهیات و معارف اسلامی و بزرگداشت وحدت حوزه و دانشگاه، صبح ۲۴ آذر در دانشگاه تهران برگزار شد. در این مراسم، مسئولان و اعضای هیئت علمی از جمله سیدرضا صالحیامیری، محمدحسین امید و محمدهادی مفتح حضور داشتند.
عباس یزدانی، رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی، شهید مفتح را پرچمدار گفتوگو، عقلانیت، آزادی و آزاداندیشی توصیف کرد و تأکید کرد که او معتقد بود حوزه و دانشگاه دو نهاد مکمل هستند که تعاملشان زمینهساز سعادت انسان است. شهید مفتح همچنین در کلاس درس، دانشجو را به پرسشگری، تفکر انتقادی و مسئولیتپذیری تشویق میکرد و الگویی برای تربیت انسان متعهد و آگاه بود.
محمدهادی مفتح، فرزند شهید، با مرور بستر تاریخی وحدت حوزه و دانشگاه، گفت که شهید مفتح در برابر پروژههای گسست علم از دین در دوره پهلوی، الگویی جامع از زیست حوزوی و دانشگاهی ارائه کرد. او با خون خود نهال نظریه وحدت حوزه و دانشگاه را آبیاری کرد و در طول زندگی خود تلاش کرد دانشگاهیان و حوزویان را به همفکری و همزبانی سوق دهد.
شهید مفتح به دلیل جامعیت علمی و تربیتی خود، هم طلبه، هم دانشجو و هم استاد دانشگاه بود و خطر دینشناسی غیرتخصصی را بهموقع هشدار داد. نظریه وحدت حوزه و دانشگاه، که او بنیانگذار آن بود، پس از انقلاب ادامه یافت و تأثیر ماندگار آن هنوز در جامعه فکری ایران مشاهده میشود.
همچنین در این مراسم، سیدرضا صالحیامیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پیوند نمادین دانشکده الهیات با یاد شهید مفتح و شهید مطهری را بیانگر رسالت تاریخی دانست. او با اشاره به اهمیت اندیشه رهبران فرهنگی انقلاب مانند مطهری، مفتح و بهشتی، تأکید کرد که جامعه ایران هنوز به اندیشه و گفتمان آنان نیاز دارد و عدم تداوم این مسیر باعث شکافهای فرهنگی و اجتماعی شده است.
صالحیامیری مسیر توسعه ایران را ناکافی دانست و بر ضرورت توسعه انسانی و فرهنگی، محور انسانسازی و فرهنگ، به جای تمرکز صرف بر صنعت و اقتصاد، تأکید کرد. او رهبران فرهنگی انقلاب را نمونه نواندیشی دینی و عقلانیت در برابر تحجر و خشونت توصیف کرد و نقش آنان در اقناع فکری جامعه را کلیدی دانست.
وزیر همچنین دانشگاهها را مسئول بازگشت به گفتمان اصیل انقلاب خواند و تأکید کرد که امروز، در شرایط چالشهای اقتصادی و فشارهای خارجی، جامعه بیش از هر زمان به اندیشه، عقلانیت و نواندیشی این بزرگان نیاز دارد و وظیفه نسل حاضر، حفظ و بازخوانی این میراث فرهنگی است.
آرامش زمانی و ذهنی؛ نیاز اصلی کار پژوهشی
آیین بزرگداشت روز پژوهش، عصر سهشنبه ۲۵ آذر در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با حضور پژوهشگران و اندیشمندان برگزار شد. محمود شالویی، رئیس انجمن، اهمیت تحقیق و پژوهش در جهان اسلام و نقش فرد پژوهشگر در رسیدن به حقیقت را برجسته کرد و تأکید نمود که پژوهش، نیازمند تأمل، دقت و حوصله است. او با اشاره به مثالهایی از تفسیر قرآن و دعاهای دینی، نشان داد که پژوهش عمیق گاه به تفاسیر متفاوت و گاه متضاد میانجامد و این امر اهمیت دقت علمی را نشان میدهد.
شالویی همچنین بر لزوم فراهم آوردن آرامش ذهنی و محیط مناسب برای پژوهشگر، ارتباط با موضوع و بستر فرهنگی و تاریخی پژوهش، و ادامه برنامههایی مانند ابنسیناشناسی و شاهنامهپژوهی تأکید کرد. او در پایان بر اهمیت تعامل با رسانهها و ارائه محتوای قابل فهم برای نسل جوان و همکاری استادان و پژوهشگران در پروژههای بزرگ فرهنگی تأکید نمود.
نعمتالله صفری فروشانی، عضو هیئت علمی جامعهالمصطفی، شامگاه ۲۱ آذرماه در نشست علمی «نقش گفتمان در تحلیل کنشهای حضرت زهرا(س) پس از رحلت پیامبر(ص)» که در مؤسسه فهیم قم برگزار شد، بر لزوم گسترش مناسبتهای شاد مرتبط با اهلبیت(ع) و برگزاری دههها و هفتههای شادی در ماههای جمادیالثانی، رجب و شعبان تأکید کرد. وی اقدامات حضرت زهرا(س) پس از رحلت پیامبر(ص) شامل موضعگیری درباره بیت، خطبه فدک، رجوع به خانه انصار و وصیت را بررسی و بیان داشت که امامت محور و معنابخش این کنشهاست، هم در جنبه ایجابی (حق امیرالمؤمنین) و هم سلبی (سایرین حق خلافت ندارند). اهمیت فدک بیشتر نمادین بود و بازگرداندن آن توسط عمر بن عبدالعزیز بحران مشروعیت خلفا را نشان داد. صفری فروشانی شخصیت حضرت زهرا(س) را فعال و کنشگر توصیف کرد و اشاره داشت که دفن شبانه ایشان بیانگر اعتراض به مشروعیت خلفا بود. همچنین، رویکرد اهل سنت غالباً تاریخی و گاه تحریفآمیز است، در حالی که تمرکز صرف بر وقایع بیت نادیده گرفتن معارف و سیره ایشان است و ضرورت دارد مجالس شادی و آموزش معارف فاطمی گسترش یابد.
گزارش همایش «جایگاهشناسی تقریب در شرایط کنونی»
تقریب، کلید حفظ و نگهداری امت اسلامی
آیتالله محسن اراکی، استاد حوزه و دبیرکل سابق مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، در همایش «جایگاهشناسی تقریب در شرایط کنونی» که ۲۲ آذرماه در مجمع جهانی تقریب در قم برگزار شد، بر اهمیت تقریب برای حفظ امت اسلامی تأکید کرد و بیان داشت که اختلاف میان مسلمانان بسیار محدود است و با نگاه امتی، شیعه و سنی میتوانند وحدت عملی داشته باشند.
وی با اشاره به تجربه حضرت موسی(ع) و حضرت هارون(ع) و آموزههای قرآن، تأکید کرد که حفظ امت بر مقابله و جنگ اولویت دارد و اقامه حکومت نهایی حق بر عهده پیامبر و اوصیاست.
اراکی به نقش مهم مجمع جهانی تقریب و اقدامات رهبری در جلوگیری از فروپاشی جامعه اسلامی اشاره کرد و یادآور شد که مخلصان اهل سنت نیز با رویکرد تقریب همراهی دارند، و مهار فتنه تکفیر در کشورهای مختلف، از جمله اندونزی، نمونهای از موفقیت این حرکت است.
وی افزود: منافع و ضرر امت اسلامی به هم وابسته است و دشمنان با ایجاد اختلاف، خطر جدی برای وحدت مسلمانان ایجاد میکنند.
مدیریت اختلافات؛ راهبرد امروز تقریب مذاهب
در ادامه این همایش، حجتالاسلام والمسلمین حمید شهریاری، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، در این همایش تأکید کرد که تقریب به معنای یکی کردن مذاهب نیست، بلکه هدف وحدت عرفی و اجتماعی و زندگی مسالمتآمیز شیعه و سنی در کنار هم است.
وی افزود که اختفای اختلافات یا سکوت تحمیلی دیگر جواب نمیدهد و مسیر درست، مدیریتشده و منطقی پرداختن به اختلافات با هدف جلوگیری از خصومت و فتنهانگیزی است، نه شیعهسازی یا سنیسازی.
شهریاری همچنین با اشاره به تغییر رویکرد عربستان و دیگر کشورهای اسلامی گفت که گفتمان تقریب باید جهانی، تمدنساز و مبتنی بر حقیقت باشد تا دشمنان نتوانند از جهل و تفرقه بهرهبرداری کنند و اختلافات فقهی و تاریخی باعث نزاع و تکفیر نشود.
همچنین آیتالله احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری و نماینده ایران در مجمع فقهی جده، نیز در این همایش بر این نکته تأکید کرد که تقریب صرفاً اخلاقی نیست و سه لایه اصلی دارد: نفی تکفیر، تفسیق و تضلیل؛ پذیرفتن موجودیت طرف مقابل با احترام عملی؛ و همکاری فعال برای منافع مشترک و تمدنسازی اسلامی.
وی چند سطح تقریب را توضیح داد: ساختاری (نهادها و مجامع)، گفتمانی (پارادایم مشترک و مدیریت اختلاف)، سیاسی و اجتماعی، و تمدنی.
مبلغی به جغرافیای تقریب اشاره کرد و هسته مرکزی آن را شامل ایران، عراق، مصر و عربستان دانست و بر نقش کشورهای مجاور و دور در فرآیند تقریب تأکید کرد.
وی افزود تقریب، با مبانی و گستره صحیح، نزاعناپذیر است، اما رقابت مثبت میان کشورهای تقریبی باید مدیریت شود. وی بر اهمیت تقریب سیاسی، امتسازی و توجه به راهبردهای رهبر انقلاب تأکید کرد و خواستار تقریب هوشمند و تمدنی شد تا فرصتهای تاریخی امت اسلامی از دست نرود.
فقه تقریب؛ حلقه مفقوده وحدت اسلامی
در بخش پایانی این همایش، حجتالاسلام والمسلمین اکبر راشدینیا، رئیس پژوهشگاه مطالعات تقریبی، با اشاره به سابقه پژوهشگاه و آثار منتشر شده، تأکید کرد این مرکز با هدف توسعه فقه و مطالعات تقریبی، مجموعههایی همچون «سلسله احادیث مشترکه»، «موسوعه اصول فقه مقارن» و آثار مرتبط با اهلبیت(ع) و پیشگامان تقریب منتشر کرده است.
وی همچنین بر ضرورت تبیین موضوع فلسطین به عنوان شاخص اتحاد مسلمین و جریانشناسی مذهبی کشورهای مختلف تأکید کرد و از سامانه «ویکی وحدت» به عنوان گامی در هویتبخشی تقریب در فضای مجازی نام برد. آیتالله سعید واعظی نیز فقه تقریب را ضروری و نیازمند بررسی علمی دقیق احادیث موافق و مخالف تقریب دانست و بر اهمیت کار فقهی تخصصی برای تثبیت مرزهای تقریبی در جهان اسلام تأکید کرد.
فرشاد مهدیپور، نویسنده کتاب، در مراسم رونمایی اثر در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت که دغدغه اصلی او از دوره کارشناسی، ایجاد چارچوب داخلی برای فرهنگ و رسانه در ایران بوده است. این کتاب، ریشهها و جریانات فرهنگی پیش از انقلاب اسلامی و تأثیر آنها در شکلگیری جمهوری اسلامی را بررسی میکند و بر سیاستگذاری فرهنگی مبتنی بر شناسایی مسائل و راهحلها تأکید دارد.
حجتالاسلام علی ذوعلم، ناقد جلسه، جریان فرهنگی مجدد را تحلیل و بازسازی ساختاری فرهنگی کشور را مهم دانست و اشاره کرد که کتاب به برخی نقاط ضعف و تحریفهای تاریخی در این جریان نیز پرداخته است.
حجتالاسلام حمید پارسانیا، دیگر ناقد، این اثر را تلاش برای هویتسازی فرهنگی و خودآگاهی تاریخی دانست و تأکید کرد که پژوهش باید با واقعیتهای جامعه مرتبط باشد و مقابله با جریانهای روشنفکری فریبنده را ممکن سازد.
مهدیپور در پایان تأکید کرد که این پژوهشها، اگر به کنش اجتماعی و فکری تبدیل شوند، میتوانند در توسعه فرهنگی و اندیشگی کشور مؤثر باشند و در آثار آینده، این مباحث توسعه خواهند یافت.
آیین بزرگداشت استاد دکتر فتحالله مجتبایی، ایرانشناس، ادیب و دینپژوه برجسته، شامگاه ۲۳ آذر در بنیاد ایرانشناسی با حضور استادان، پژوهشگران و علاقهمندان برگزار شد. این مراسم به پاس بیش از ۷۰ سال فعالیت علمی، پژوهشی و فرهنگی ایشان در حوزههای تاریخ ادیان، فلسفه شرق، ادبیات تطبیقی، ایرانشناسی و هندشناسی برگزار شد.
در این مراسم، علیاکبر صالحی، غلامعلی حداد عادل، بلرام شوکلا و دیگران به تبیین جایگاه علمی، فرهنگی و اخلاقی استاد مجتبایی پرداختند. ایشان دکترای تاریخ ادیان و فلسفه شرق از دانشگاه هاروارد دارند و بیش از ۲۰۰ اثر علمی تألیف، ترجمه و تصحیح کردهاند و نشان چهره ماندگار و نشان درجه یک فرهنگ و هنر را دریافت کردهاند.
سخنرانان بر تعادل اندیشه، اخلاق علمی، تربیت نسلهای خردمند و پیوند استاد مجتبایی میان فلسفه، ادبیات فارسی، ایرانشناسی و تحولات جهانی تأکید کردند. در مراسم، بخشهایی از اشعار استاد و موسیقی ایرانی اجرا شد و یادآوری شد که بزرگترین میراث ایشان نه تنها آثار مکتوب، بلکه تربیت پژوهشگران اخلاقمدار است. استاد مجتبایی نیز با تأکید بر عشق و تعهد به ایران، مراسم را با قدردانی به پایان رساند.
طلایهداران قرآنی؛ دانشنامه بانوان ایران در راه است
فروغ پارسا، رئیس انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، اعلام کرد که دانشنامه بانوان قرآنپژوه در ایران معاصر به زودی منتشر میشود. این دانشنامه تلاش دارد جایگاه و نقش زنان در پژوهشهای قرآنی را پس از انقلاب اسلامی بازنمایی کند.
پارسا اشاره کرد که اسلام از دیرباز کرامت و حقوق اجتماعی و اقتصادی زنان را تأکید کرده، اما در طول تاریخ این آموزهها بهطور کامل اجرا نشده است. پس از انقلاب، زنان در عرصههای مختلف نقش برجستهای یافتهاند و بسامد قابل توجه بانوان قرآنپژوه ضرورت معرفی آنها را نشان میدهد.
دانشنامه دو بخش دارد: 1- بانوان پیشکسوت و طلایهداران فعالیتهای قرآنی 2- بانوان دانشگاهی و صاحب تألیفات قرآنی
در مجلد اول حدود ۴۰ نفر معرفی میشوند و در مجلدات بعدی سایر شخصیتها پوشش داده خواهند شد. این پروژه توسط کارگروهی به مدیریت پروین بهارزاده در انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی تدوین میشود.
برگزاری کنفرانس بینالمللی «ماجرای فکر فلسفی در اندیشههای غلامحسین ابراهیمی دینانی»
کنفرانس بینالمللی «ماجرای فکر فلسفی در اندیشههای غلامحسین ابراهیمی دینانی» به همت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ۶ و ۷ دیماه ۱۴۰۴ در تهران برگزار میشود. هدف این رویداد، بررسی نظاممند میراث فلسفی دینانی و جایگاه او در تحول تفکر فلسفی معاصر ایران و جهان اسلام است.
در این کنفرانس، جمعی از استادان و پژوهشگران ایرانی و بینالمللی از جمله داستین جی. برد (آمریکا)، سیدسلام صفوی (لندن)، سیدمحسن فاطمی (کانادا)، سیدسجاد رضوی (بریتانیا) و رشاد حسناف (آذربایجان) به سخنرانی میپردازند.
رویداد از ساعت ۹ تا ۱۷ در سالن تمدن پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار میشود و گواهی حضور برای شرکتکنندگان صادر خواهد شد. علاقهمندان میتوانند به صورت مجازی نیز در کنفرانس شرکت کنند.
سایر اخبار این بخش به اختصار
فراخوان مقاله علمیپژوهشی دوفصلنامه مطالعات اسلام و خانواده
فقیهیار یا جانشین فقیه؟ هوش مصنوعی در عالم دین
«موسوعه معارف شیعه» رونمایی میشود
ظرفیتهای پژوهشی خارج از کشور معرفی شود
حجت الاسلام والمسلمین مصطفی خالقپور، 27 آذرماه در مراسم اختتامیه نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی جامعه المصطفی در قم، با تبریک هفته پژوهش، بر اهمیت افزایش سرانه مطالعه، ارتباط میان تألیف و مخاطب و شناسایی نیازهای پژوهشی تأکید کرد.
وی همچنین بر همافزایی مراکز المصطفی، مشارکت دانشآموختگان برجسته و راه اندازی نمایشگاه مجازی دستاوردهای پژوهشی تأکید کرد.
خالقپور با اشاره به بیانات رهبر انقلاب، ضرورت حرکت پژوهشی فعال و تهاجمی در حوزه معارف را یادآور شد تا عرصه از دشمن گرفته شود و پژوهش متناسب با نیازهای زمان پیش برود.
وی افزود جامعه المصطفی با جایگاه پیشرو در تبلیغ توحید جهانی، باید این نعمت را شناخته و اعضای آن در راستای رسالت انسانی خود فعال باشند. همچنین بر ارتقای چهره علمی المصطفی و توسعه کمی و کیفی نمایشگاهها برای خدمت به منافع جهان اسلام و کشور تأکید شد.
کتاب «روایت رضا» و پرسش از توسعه در ایران؛ بازخوانی اندیشه داوری اردکانی
آیین رونمایی از کتاب «روایت رضا» درباره دیدگاههای رضا داوری اردکانی در مسئله توسعه ایران برگزار میشود. این مراسم با همکاری چند نهاد علمی و فرهنگی برگزار شده و محمدرضا بهشتی، محمدتقی طباطبایی و حجت میرزایی بهعنوان سخنران حضور دارند.
همچنین محمدجواد صافیان، نویسنده کتاب، درباره روند شکلگیری اثر و نسبت اندیشه داوری اردکانی با مفهوم توسعه در ایران سخن خواهد گفت.
این برنامه روز چهارشنبه ۳ دیماه ۱۴۰۴ از ساعت ۱۶ تا ۱۸ در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تالار استاد اقبال آشتیانی برگزار میشود و حضور برای عموم آزاد است.
