مأمون عباسی

دوران امام جواد(ع)، دوران حکومت خلفای عباسی مانند مأمون و معتصم بود؛ خلفایی که با سیاست‌های پیچیده، می‌خواستند رهبری دینی شیعه را محدود کنند، اما امام جواد(ع)، با وجود سن کم، از قدرت درونی و علمی عمیقی برخوردار بود که این توطئه‌ها را خنثی کرد.

داوود معماری با بیان اینکه امام جواد(ع) با وجود سن کم، در سیاست جامعه بسیار تأثیرگذار بودند و چهره نفاقی که مأمون عباسی برای خود ترسیم کرده بود، افشا کردند، گفت: ایشان با بسیاری از علما و بزرگانی که قصد توجیه سیاست غلط امویان را داشتند به مناظره می‌پرداختند و نقشه آنان را افشا و رسوا می‌کردند.

فرامرز حاج‌منوچهری، پژوهشگر دینی و معاون گروه قرآن و حدیث مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا گفت: مأمون به انفکاک تفکرات در میان مسلمانان پی برده و به خوبی به جایگاه امام رضا(ع) در جامعه آگاه بود. لذا طبیعی است که یک سیاستمدار توانمند، سياست‌ورزی کند. براساس آنچه در تواریخ گزارش شده، مأمون احترام ویژه‌ای برای امام رضا(ع) قائل بود؛ اما فارغ از اینکه به امام اعتقاد داشت یا خیر، متقاعد شده بود که باید امام رضا(ع) را در چنین جایگاهی قرار دهد تا بتواند بر مشکلات جامعه فائق شود. مأمون متقاعد شده بود که امام رضا(ع) با جایگاه و دانش والایی که داشتند، بهترین گزینه برای حل مشکلات جامعه بوده و تنها کسی هستند که می‌تواند با تکیه بر ایشان بر چالش‌های موجود در جامعه غلبه کند.

امام رضا(ع) در روزگاری می‌زیستند که فتنه‌های عظیمی وجود داشت و امامت آن حضرت با آزمایش‌های خطرناکی از سوی یاران پدرشان امام کاظم(ع) مواجه شد و بسیاری از آنها امامت امام رضا(ع) را نپذیرفتند.

اهالی خراسان ترور فضل‌بن‌سهل را کاری از سوی مأمون تفسیر کردند و از این‌رو انبوهی از مردم به‌پا خاستند و بر درِ کاخ مأمون در انتظار ایستادند تا او بیرون بیاید و خشم خود را بر سرش خالی کنند و از او انتقام بگیرند. مأمون از در پشتی خارج شد و به خانه امام ـ که در همسایگی وی بود ـ رفت و به ایشان پناه بُرد. آن گاه امام بیرون آمد و انبوه مردم را به یک فرمان پراکنده کرد. این یعنی در همان سرزمینی که مأمون در آن حکومت می‌کرد و درواقع در همان شهری که حکومت را به مأمون داده بود و با نیرو و سپاه او را یاری می‌کرد، در همان سرزمین، پشتوانه مردمی و اجتماعی امام به چنین حدی رسیده بود؛ بگذریم از پشتوانه علمی و فکری و پیشوایی علمی و فکری ایشان که نمونه‌های بسیاری از آن سراغ دارید. [علامه صدر، کتاب امامان اهل‌بیت(ع)، صفحه ۶١٨]

مأمون در ظاهر از ولایت امیرالمؤمنین(ع) دفاع می‌کرد؛ زیرا شعار بنی عباس در هنگام قیام، «الرضا من آل محمد» بود و با همین شعار توانستند بر روی کار آیند. او در مورد حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) می‌گفت: پسر عموی من، علی‌بن‌موسی، فرزند فاطمه و علی است؛ با او سخن بگویید که دانشمندترینِ مردمان است‌.

مجتبی طباطبایی، کارگردان فیلم سینمایی «اخت الرضا» می‌گوید: دو نقل‌قول از وفات ایشان وجود دارد. نقل اول در مورد وفات این حضرت ناشی از رنج سفر است و نقل دوم به حمله راهزنان در نزدیکی همدان و احتمال مسمومیت حضرت معصومه(س) اشاره می‌کند.

اصغر منتظرالقائم با اشاره به دوران سخت و پیچیده امامت امام جواد(ع) گفت: دوران ۱۸ ساله امامت ایشان برای شیعه بسیار پربار بود و این جریان را از پرتگاه‌های فکری، انحرافی و فرهنگی نجات داد.

در مواجهه مأمون با امام رضا(ع)، آنچه عبرت‌آموز به نظر می‌رسد، آن است که هیچ کس در برابر دنیادوستی، قدرت‌طلبی، انحراف و البته جنایت، مصون نیست؛ حتی آن کسانی که به زبان، به معارف دینی و مذهبی اعتراف دارند و چه بسا با صدایی بلندتر از دیگران، از خدا، پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) دم می‌زنند، از خطا، گناه، فریب‌کاری و جنایت‌پیشگی مصون نیستند.

کانون خبرنگاران نبأ ــ رادیو معارف در برنامه «راز سرنوشت» به تبیین زندگی و سرنوشت مأمون عباسی خواهد پرداخت.