سوره‌ای که پیامبر(ص) را پیر کرد / مهم‌ترین درس سیره برای امروز

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود طباطبایی‌نژاد، مدیر سیره‌نگاری پژوهشگاه علوم و معارف حدیث مؤسسه دارالحدیث، در گفت‌وگو با ایکنا، ضمن تسلیت ایام رحلت نبی اعظم(ص)، گفت: قرآن کریم پیامبر(ص) را الگوی نیکو معرفی کرده است؛ در آیه 21 احزاب «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا» بر این موضوع تأکید شده که ایشان از جهات مختلف الگو، اسوه برتر و نیکوست.

وی افزود: در مشکلات و در مواجهه با مسائل امروز باید به شکل‌های مختلف از سیره پیامبر(ص) الگو بگیریم؛ به ویژه در این روزها و اقتضائاتی که در جامعه با آن روبرو هستیم، آموزه صبر براساس زندگی پیامبر(ص) بیش از ابعاد دیگر شخصیت ایشان باید سرمشق باشد.

روایت صبر پیامبر(ص) در قرآن

طباطبایی‌نژاد با تأکید بر جایگاه صبر در قرآن گفت: آموزه صبر آن قدر در قرآن، کلیدی و مهم است که پیامبر(ص) را که خودش الگو برای جهانیان است، توصیه فرموده است که همانند زندگی انبیاء گذشته صبر داشته باش؛ «فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ مَا يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ بَلَاغٌ فَهَلْ يُهْلَكُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفَاسِقُونَ». صبر کن و صبوری بورز همان طور که حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت نوح و دیگران صبر کردند. همانند یونس پیامبر هم نباش که کم‌صبری کرد و به آن سرنوشت دچار شد: «فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تَكُنْ كَصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَى وَهُوَ مَكْظُومٌ».

وی با اشاره به روایتی از پیامبر(ص) که «شیّبَتنی سورة هود؛ سوره هود مرا پیر کرد»، بیان کرد: گفته شده که این مسئله به خاطر آیه 112 هود «فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَ مَنْ تَابَ مَعَكَ وَ لَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ» است؛ صبر داشته باش آن طور که مأمور به صبر و استقامت هستی، هم خودت و هم همراهان، اصحاب و یارانت؛ در اینجا این نکته جالب وجود دارد که شبیه آیه در سوره شوری هم هست؛ «وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَ لَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ»؛ پس چرا پیامبر(ص) فرمود سوره هود مرا پیر کرد؛ پاسخ داده‌اند که در سوره هود مطلبی اضافه است و آن اینکه پیامبر(ص) هم خودش باید صبور باشد و هم باید مردم را همراه خود کند؛ صبر برای پیامبر دشوار نیست، ولی همراه کردن مردم بسیار سخت است و همین سبب پیری پیامبر(ص) است.

سبقت در عمل به دین

مدیر سیره‌نگاری پژوهشگاه علوم و معارف حدیث تصریح کرد: نکته قابل توجه در سیره پیامبر(ص) این است که هر چه می‌گفتند خودشان پیشتر، بیشتر و جلوتر از دیگران به آن عمل می‌کردند، نه اینکه خودشان کناری بایستند و مردم را به زهد، خداپرستی، تقوا، رها کردن دنیاطلبی و ... دعوت کنند، بلکه خودشان در خط مقدم دنیاگریزی، جهاد، عبادت و اطاعت از خدا بوده‌اند؛ لذا چند تعبیر در قرآن هست که «وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ». در آیه دیگری فرمود: «أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ»؛ یعنی به من امر شده که تسلیم‌تر و مقدم تر از همه در اطاعت خدا باشم.

وی با بیان اینکه رسول اکرم(ص) در تمامی جنگ‌ها خود در خط مقدم نبرد بودند، نه اینکه در خانه بنشینند و دستور دهند، گفت: امیرمؤمنان(ع) با آن شجاعت فرمود: «در جنگ وقتی کار بر ما سخت می‌شد به پیامبر(ص) پناه می‌بردیم». ایشان همچنین در مورد سیره پیامبر درباره اهل بیتشان نیز فرموده است: «و کان رسول الله ...هجم الناس قدم اهل بیته»؛ پیامبر(ص) در جنگ اقوام و اهل بیت خود را پیش‌مرگ و سپر اصحاب قرار می‌داد و خودش هم در وسط میدان نبرد بود.

اهل بیت سپر بلای اصحاب

طباطبایی‌نژاد تصریح کرد: در همان جنگ‌ها که کشته‌های محدودی مثلاً 70 کشته داشته است، ایشان اقوامش را جلوتر از همه به میدان می‌فرستاد؛ نقل است که حمزه، جعفر و ابن‌حارث، پسرعموی پیامبر(ص)، همه در جنگ‌های دوران پیامبر(ص) کشته شدند و امیرمؤمنان(ع) هم همیشه همراه با پیامبر(ص) در خط مقدم حضور داشت. امیرمؤمنان(ع) از ده سالگی در تمامی مشکلات و سختی‌ها با پیامبر(ص) بود و در برخی مواقع مانند لیلةالمبیت جان خود را برای حفظ جان پیامبر(ص) در شدیدترین مخاطرات قرار داد؛ پیامبر(ص) در چنین احوالی دیگران را هم توصیه به صبر می‌کرد؛ یعنی خودشان در وسط میدان بودند و امر به صبر می‌کردند.

وی تأکید کرد: پیامبر(ص) حتی حاضر نیست در بهره‌وری مالی به خاندان خودش بیش از دیگران رسیدگی کند؛ نقل است که بارها فاطمه و فرزندانش گرسنه می‌خوابیدند با اینکه امیرمؤمنان(ع) در مسائل اقتصادی فرد توانمندی بود، ولی چون همواره مانند یک بسیجی کنار پیامبر(ص) و در جنگ بود، فرصت فعالیت اقتصادی چندانی نداشت؛ لذا از تنعمات مادی بهره چندانی نداشت.

طباطبایی‌نژاد با بیان اینکه در قرآن واژه صبر پربسامد و پرتکرار و بارها به کار رفته است، اظهار کرد: قرآن در آیه 24 سجده فرموده «وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ» شرط پیشوایی ائمه حق و هدی را صبر و اهل یقین بودن معرفی کرده است و پیامبر هم بالاترین امام است و این دو شرط را بیش از دیگران داشته‌اند. در آیه دیگری فرموده است: «وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ(بقره/24)؛ به صبر و نماز در سختی‌ها و تنگناها چنگ بزنید و هم صبر داشته باشید و هم نماز بخوانید و صبر را هم از خدا بخواهید و بدانید که خداوند با صبران است: «وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ».