زیارت کربلا؛ تنظیم‌کننده روابط سیاسی و اجتماعی شیعیان است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد یاوری، استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) 26 مرداد ماه در نشست علمی «آثار سیاسی و اجتماعی عاشورا در جامعه اسلامی تا آغاز غیبت صغری» که از سوی دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: اصول ثابتی در سیره همه معصومین(ع) وجود دارد و به تناسب زمان از سوی ایشان، واکنش‌های متفاوتی بروز و ظهور می‌یابد البته این طور نیست که واکنش انفعالی از سوی ایشان ایجاد شود، بلکه کنش دقیق و به موقع و اثرگذار انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه در دوره امام حسین(ع) اندیشه سیاسی نظام اسلامی آسیب دیده بود، افزود: ما در شهر کوفه شاهد چند دستگی قبایل هستیم و محوریت جامعه‌ امت واحده پیامبر(ص) در سرتاسر سرزمین‌های اسلامی دچار گسست شده بود و هر کسی راه خود را می‎رفت. مثلا ابوموسی اشعری راه خود و شبث ربن ربعی مسیر خود را طی کرد. ابن سعد در طبقات الکبری، آورده که جامعه چند صدایی در کوفه  وجود داشت.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: دین و اعتقادات و باورهای مردم هم در این دوره آسیب جدی خورده بود و خرافات و سنت‌های جاهلی و انحرافی تا حدود زیادی از سوی بنی امیه جایگزین شده بود. در دوره امام حسین(ع) نزاعات قومی قبیلگی جایگزین سنت نبوی شده و فرهنگ مردم مبتنی بر فرهنگ جاهلی شده بود لذا قیام باید متناسب با آسیب‌های جدی وارد شده باشد تا بتواند آن را اصلاح کند.

3 آفت دین در نگاه پیامبر(ص)

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) افزود: روحیه انقلابی‌گری مردم تا درصد بسیار بالایی از بین رفته بود. پیامبر(ص) سه چیز را آفت دین برشمردند، اول حاکم جائر و ظالم؛ دوم مردم نادان و سوم عالم فاسق و قبل از عاشورا هر سه آفات وجود داشت؛ در تعابیر و جملات امام حسین(ع) شاهدیم که فرمودند: فاتحه اسلام را باید خواند وقتی امت اسلامی حاکمی چون یزید داشته باشد؛ البته مسئله فقط سگ بازی و میمون بازی یزید نیست بلکه مسئله اصلی حذف هویت دینی و حاکمت کسی مانند یزید فاسق و فاجر است؛ کسی که علنا می‌گفت: لعبت هاشم بلملک فلا خبر جاء و لا وحی نزل؛ یعنی بنی هاشم با دین و حکومت بازی کردند وگرنه وحی و خبری از عالم غیب نیامده است.

یاوری افزود: بنی‌امیه آنچنان رعب و وحشت و انحراف در جامعه ایجاد کرده بودند که امثال ابراهیم مالک اشتر، کمیل، مختار و سلیمان بن صرد خزاعی، خاندان عباس و طائی در عرصه حاضر نشدند؛ خاندان عباس که از دلدادگان به امام علی(ع) بودند چنان تحت تاثیر شرایط منفی قرار گرفتند که به حمایت امام حسین(ع) نیامدند. مردم به سمت عثمانی شدن سوق داده شده بودند و سب و لعن خاندان اهل بیت(ع) و حتی فاطمه زهرا(س) در حال رواج در منابر و مجامع عمومی بود.

 وی اضافه کرد: کعب انصاری دو فرزند داشت، یکی از فرزندان وی در دوره خلفا به خاطر نقل روایات نبوی مورد اذیت و آزار قرار گرفت، او یک فرزندی داشت که ابتدا در لشکر امام حسین(ع) بود ولی آنقدر در او نفوذ کردند که به لشکر مخالف پیوست.

قیام سیستان از آثار قیام عاشورا

 استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به برخی قیام‌های بعد از عاشورا گفت: قیام مردم سیستان یکی از اینهاست و برادر عبیدالله را که والی این منطقه بود بیرون کردند، قیام توابین هم قیام دیگری بود، سلیمان بن صرد که به کربلا نرفته بود توبه و قیام کرد، قیام مختار و قیام زید و قیام‌های بعدی به تبعیت از عاشورا رخ داد.

وی افزود: تحت تاثیر عاشورا، نوعی اتحاد اجتماعی و وضعیت فرهنگی بهتری رخ داد و زندگی مردم با یکدیگر همراه با یکسری نمادهای اهل بیتی مانند زیارت کربلا، تمسک به تربت، عزاداری، زیارت اربعین و ... دارای وحدت بیشتر شد.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: توجه به مسئله عاشورا در دوره آل بویه، در قالب روضه‌خوانی و شعر، مرثیه، مقتل‌خوانی، تولید محتوا در مورد گزاره‌ها و روایات تاریخی نمود زیادی یافت و وارد فرهنگ اجتماعی و زیست مردم در این دوره شد.

وی افزود: بنابراین جامعه اسلامی در آن دوره به شدت از جهت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دچار آسیب شده بود و امام حسین(ع) نسبت به آن واکنش نشان دادند و قیام را متناسب با این وضعیت و با  تاسی به سیره جدشان شروع کردند و اصلاحات را انجام دادند. این قیام باعث تغییرات اساسی در زندگی مردم شد و زندگی فرهنگی اجتماعی و سیاسی مردم در طول ادوار مختلف تاریخ برمبنای سیره و سنت نبوی، بازسازی شد.

نقش عزاداری، زیارت و اربعین در تحقق تمدن اسلامی

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه بعد از عاشورا شاهد شکل‌گیری یکسری آداب و رسوم جدید هستیم، اضافه کرد: عزاداری و مسئله اربعین و زیارت ضمن تغییر فضای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مقدمه‌ای برای شکل‌گیری تمدن اسلامی شده است؛ در طول تاریخ مناسبات و برگزاری مراسم به صورت خودجوش از سوی مردم دنبال شده و حتی تحقیقات نشان داده که در محرم و صفر میزان جرم و جنایت کاهش می‌یابد.

یاوری اضافه کرد: در زیارت اربعین اجتماع و حرکت عجیبی رخ می‌دهد و جمعیت زیادی که حضور دارند نماد اتحاد مسلمین است و دشمنان هم از آن احساس خطر دارند. این زیارت گویای فرهنگ ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی است.

استاد دانشگا باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: برخی افراد مانند کمیل جرئت نداشتند به حمایت از امام حسین(ع) بیایند و به کربلا نیامدند ولی او در سال 83 به جنگ حجاج می‌رود و به شهادت هم می‌رسد، این هم از آثار سیاسی متاثر از عاشورا و شهادت امام حسین(ع) به عنوان نوه رسول الله بود؛ یا سلیمان صرد نیامد ولی بعد از عاشورا متحول شد.

وی افزود: در همین کوفه که امام سجاد(ع) فرمودند 20 نفر به ما محبت نداشتند تاثیراتی ایجاد شد که طیف‌های زیادی از جامعه اسلامی به اهل بیت(ع) نزدیک شدند و به دشمن بنی امیه و بنی عباس تبدیل شدند. کار به جایی رسید که هشام بن عبدالملک گفته امام باقر(ع) پیامبر مردم کوفه شده است. امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) کاری کردند که شیعیان به غیر نیاز و توجهی نداشتند و به بالندگی رسیده بودند و جمعیت زیادی از شیعیان در کوفه سکونت گزیدند و 700 نفر در آن قال الصادق می‌گفتند.

زیارت کربلا؛ تنظیم‌کننده روابط شیعیان

وی با اکید بر اینکه توجه به کربلا و زیارت آن به عامل تنظیم‌کننده روابط سیاسی و اجتماعی مردم تبدیل و فرهنگ زیارت در بین شیعیان و حتی غیر شیعه ایجاد شد، افزود: اهل بیت(ع) تلاش کردند تا مرم را به سمت زیارت سوق بدهند و آن را محور فرهنگشان معرفی کنند. سیدالشهداء جان خود را فدای دین کرد و این فرهنگ  تا امروز هم حیات دارد و زنده هست. البته دشمنان برای جلوگیری از این فرهنگ، دوبار مقبره امام و یارانش را خراب کردند و به آب بستند؛ یکی توسط هارون خراب شد و دیگری در دوره متوکل ملعون عباسی به آب بسته شد.  

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) تاکید کرد: زیارت سیدالشهداء، هویت‌بخش و حفظ‌ کننده فرهنگ جامعه اسلامی بوده و هست و در سخت‌ترین شرایط هم توانسته به حفظ سنت وسیره نبوی و ولوی کمک کند و نمونه آن پیدایش انقلاب اسلامی متاثر از حادثه عاشوراست و به همین دلیل امام خمینی(ره) فرمودند که محرم و صفر اسلام را زنده نگه داشته و ما هر چه داریم از محرم و صفر است.

وی در پاسخ به این پرسش که زیارت عاشورا چه برکات و تاثیراتی در سبک زندگی شیعیان دارد، اظهار کرد: اولین آموزه این زیارت پرمغز، بحث تقرب یافتن به خداوند است و در کنار آن عرض ادب و احترام به ساحت امام حسین(ع) و فرزندان و یاران و اصحاب ایشان است؛ این زیارت بیانگر ظلم و جوری است که در حق امام حسین(ع)، خانواده ایشان و همه اهل بیت(ع) و فرهنگ امامت روا داشته شد. این زیارت تا حدودی رفتارهای ظالمان به امام را بیان کرده و بر برائت از افراد مطرودی که باعث ایجاد کربلا شدند تاکید دارد.

توسل به امام حسین(ع)

یاوری بیان کرد: امام حسین(ع) در این زیارت به عنوان احیاگر دین معرفی شده و خوب است پژوهش‌هایی درباره محتوای این زیارت انجام شود. در این زیارت بر عاملان و مشارکت‌کنندگان و حتی کسانی که حضور نداشتند ولی با مال و اسب و شمشیر به جبهه دشمن خدمت کردند لعنت فرستاده شده است. زیارت کربلا و توسل به ایشان و ذکر این مطلب که جان من و والدینم به فدای تو بیانگر نیاز ما به تقرب به چنین شخصیتی است و این تاسی به چنین ذواتی باعث رشد و کمال فردی و اجتماعی است.