İbn Sinanın “Qanun” əlyazma kitabının hekayəsi
“Əl-Cəzirə” xəbər verir ki, orta əsrlərə aid İrlandiya əlyazmasından kiçik bir dəri parçası və 1534-1536-cı illər arasında Londonun yerli hökuməti üçün Latın dilində bələdçi kimi istifadə edilən kitabın bir hissəsi bu yaxınlarda aşkar edilib.
Bu kitab Kornuollda yaşayan bir ingilis ailəsinin ixtiyarında idi və maraqlısı odur ki, o, bu günə qədər ailə yadigarları kimi saxlanılır.
Orta əsrlər Avropasında mühüm tibbi mənbə kimi İbn Sinanın “Tibb Məcəlləsi” kitabı müxtəlif dillərə, o cümlədən, latın və ingilis dillərinə tərcümə edilmişdir.
Sözügedən əlyazma bu kitabın İrlandiya dilinə tərcümə edilmiş kiçik bir hissəsidir.
Kitabın nəşrin edilməsindən bir əsr sonra, orjinal əlyazmanın üz qabığının və haşiyələrin cildlənməsi və bəzədilməsində istifadə edilən bir parçası bu sahədə aparıcı mütəxəssislərdən biri, Cork Universitet Kollecinin İrlandiya Tədqiqatları Departamentinin ustadı Padraig O Machain tərəfindən aşkar edilmişdir.
Machain hesab edir ki, eranın 5-ci əsrində irlandiyalı həkimlər Yaxın Şərq və İrandan gələn tibbi biliklərdən istifadə edirdilər.
Onun kəşf edilməsi bunu da sübut etdi ki, İbn Sinanın məşhur “Tibb Qanunu” orta əsr İrlandiyada yeni həkimlər hazırlamaq üçün istifadə olunub.
Machain, qədim əlyazmaların orijinal hissələrinin kitabın bir hissəsi kimi istifadə edilməsinin Avropa ənənələrində qeyri-adi olmadığını, lakin bu, ilk dəfədir ki, İrlandiya Qael dilində bir kitabla yanaşı əlyazma nüsxəsinə rast gəlinir.
İrlandiya Qael dili ölkənin ilk rəsmi dili olsa da, əhalinin yalnız 36%-i bu dildə danışır. O, İrlandiya xalqının milli və tarixi dilidir və ingilis dili ilə yanaşı ölkənin iki rəsmi dilindən biri kimi danışılır.
Machain qeyd edir ki, son orta əsrlərə aid bu günə qədər gəlib çıxmış İrlandiya əlyazmalarının dörddə birində tibbi məzmun var və bu kitabların o zaman İrlandiyada nə qədər praktik məqsədə xidmət etdiyini göstərir.
Beş cilddən ibarət əsər, İbn Sina tərəfindən 1025-ci ildə yazılmışdır. Bu kitab dünyanın müxtəlif yerlərində tibb təhsili üçün əsas istinad kimi qəbul edilir. Bu kitab İslam dünyasındakı tibbi bilikləri əks etdirsə də, İran, Yunan-Roma və Hind təbabətindən də təsirlənib.
Yeni tapılan əlyazma çənə, burun və boğaz fiziologiyasına dair ilk fəsillərdən bölmələri ehtiva edir.
Bu kəşfin İrlandiya tibb təhsili tarixindəki əhəmiyyətini nəzərə alaraq, Tibb Hüququ həvəskarları bu əlyazmanı nəşr etməyə və rəqəmsal olaraq ictimaiyyətə təqdim etməyə razılaşdılar.
İbn Sina kimdir?
İbn Sina və ya Əbu Əli Sina və ya Qərb dünyasında tanınan İbn Sina 980-ci ildə indiki Özbəkistanın Buxara yaxınlığındakı Efşene kəndində anadan olub və İslamın Qızıl Dövrünün ən mühüm elm adamlarından biridir. Tibb, astronomiya və fəlsəfə sahələrində əsərlər yaradan İbn Sina “ilk təbabətin atası” və “filosofların şahzadəsi” kimi tanınır.
İbn Sina İsfahanda yaşayarkən Həmədan səfəri zamanı xəstələnir. Ona tövsiyə olunan müalicələrə əməl etməkdən imtina etdi. O, var-dövlətini kasıblara bağışladı, qullarını azad etdi, günlərini dua ilə keçirdi. 1037-ci ilin iyununda 57 yaşında vəfat etmişdir. Qəbri indiki İran ərazisində olan Həmədandadır.
Qeyri-adi zəkaya malik olduğu üçün hələ 10 yaşında olarkən Qurani-Kərimi əzbərləyib. 14 yaşına kimi o, müəllimlərini üstələməyə başlamışdı. Fəlsəfə, ədəbiyyat, riyaziyyat və tibb kimi müxtəlif sahələrdə geniş biliklərə yiyələnmişdir. O, 16 yaşında təbabətə üz tutdu və bu mövzu ilə bağlı məlumatları öyrənməklə yanaşı, yeni müalicə üsulları da inkişaf etdirdi. O, 19 yaşında həkim adını alıb və heç bir ödəniş almadan xəstələri müalicə etməyə başlayıb. 21 yaşında o, dövrünün ən böyük həkimlərindən biri hesab olunurdu.
İbn Sinanın ən böyük əsərlərindən biri “Əş-Şifa” (sağlamlıq) kiabıdır. Bəşər tarixində tək bir şəxs tərəfindən yazılmış ən əhatəli əsər olan “Əş-Şifa” kitabı dövrün məntiq, fizika, həndəsə, astronomiya, riyaziyyat, musiqi və metafizikaya dair bütün biliklərini özündə cəmləşdirən ensiklopediyadır. İbn Sinanın bəlkə də ən məşhur əsəri olan “Əl-Qanun fit-Tıb” (Tibb qanunu) yunan həkimlərinin tapıntılarına, eləcə də öz müşahidə və təcrübələrinə əsaslanan tibbi ensiklopediyadır. Qərb ölkələrində 16-cı əsrin əvvəllərinə qədər, Şərq ölkələrində isə 19-cu əsrin əvvəllərinə qədər oxunub istifadə edilmişdir.
Bu ensiklopedik əsər beş kitabdan ibarətdir; birinci kitabda anatomiya və profilaktik tibb haqqında ətraflı məlumat verilir; ikinci kitabda sadə dərmanlar haqqında ətraflı məlumat verilir; üçüncü kitabda patoloji haqqında ətraflı məlumat verilir; dördüncü kitabda dərmanlarla müalicə və cərrahiyyə haqqında ətraflı məlumat verilir və beşinci kitabda müxtəlif dərman birləşmələri haqqında ətraflı məlumat verilir.
İbn Sina əsasən fizika, astronomiya və fəlsəfəyə aid 150-yə yaxın əsər yazmışdır. Farsca olan bir neçə kitab istisna olmaqla bunların hamısı ərəbcədir. Onun xüsusilə tibb elminə dair araşdırmaları son dərəcə orijinal və dəqiqdir. Bu səbəbdən 600 il Şərq və Qərb təbabətində sözün əsl mənasında hökmranlıq etmişdir.
Əsas əsərləri bunlardır: Əl-Qanun fit-Tıb, (Tibb Qanunu); Kitabul-Nəcat, (Qurtuluş kitabı); Risalə fi-İlmil-Əxlaq, (Əxlaq kitabçası); İşarat vəl-Təmbihat, (İşarələr və Xəbərdarlıqlar); Kitabuş-Şifa (Sağlamlıq kitabı).
İbn Sinanın çoxsaylı portretləri və heykəlləri dünyanın muzeylərində və universitetlərində yerləşərək onun adını əbədiləşdirir.
4277103
